12 MART 1971 MUHTIRASI’NIN TÜRK SİYASETİNİ ŞEKİLLENDİRMESİ EKSENİNDE CUMHURİYET HALK PARTİSİ

Year 2021, Issue: 68, 573 - 615, 27.05.2021

Yaşar Özkandaş

https://doi.org/10.46955/ankuayd.943784

Abstract

Türk Silahlı Kuvvetleri 12 Mart 1971 tarihinde siyasal hayatı şekillendirmek üzere bir defa daha kontrolü ele almıştır. Demirel hükümetini istifaya zorlamıştır. Anayasa’nın öngördüğü reformları gerçekleştirecek partiler üstü bir hükümetin kurulmasını talep etmiştir. Yeni hükümeti kurma görevi CHP Kocaeli Milletvekili Nihat Erim’e verilmiştir. Bu gelişme CHP içinde lider değişimiyle sonuçlanacak büyük bir tartışmayı başlatmıştır. CHP Genel Başkanı İsmet İnönü, Erim tarafından kurulacak hükümeti desteklemeye karar vermiştir. Muhtıranın Demirel hükümetinden daha çok CHP’nin ortanın solu olarak tanımlanan siyasal çizgisini hedef aldığını düşünen CHP Genel Sekreteri Bülent Ecevit, İnönü’nün bu kararını eleştirerek görevinden istifa etmiştir. İsmet İnönü ve ekibi parlamento grupları üzerinde hâkimiyet sağlarken Bülent Ecevit ve arkadaşları ise CHP parti meclisi ile Merkez Yönetim Kurulunun desteğini kazanmışlardır. Tarafların birbirlerine yönelik ağır suçlamaları altında toplanan CHP Beşinci Olağanüstü Kurultayı’nda İnönü, beklentisinin aksine bir neticeyle karşılaşması üzerine CHP Genel Başkanlığı görevinden istifa etmiştir. Bu durum karşısında 14 Mayıs 1972 tarihinde CHP Genel Başkanı’nı seçmek üzere toplanan özel Kurultay’ın sonunda Bülent Ecevit, partinin Atatürk ve İnönü’den sonraki genel başkanı olmuştur.

Keywords

Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrasi, Kurultay, Muhtıra, Sosyalizm

References

• C.H.P. 25 YIL, Ulus Basımevi, Ankara 1948; CHP Tüzüğü, Ulusal Basımevi, Ankara,1969.
• Ahmad, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Kaynak Yayınları, Ankara, 2009.
• Ahmad, Foroz, “Türkiye’nin Cumhuriyet Dönemi Siyasal Gelişmeleri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C.7, İletişim Yayınları, İstanbul, 1984, s.1991-1998.
• Bila, Hikmet, CHP 1919-1999, Doğan Kitap, İstanbul, 1999.
• Çavdar, Tevfik, “Cumhuriyet Halk Partisi (1950-1980)”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C.8, İletişim Yayınları, İstanbul, 1984, s.2025-2036
• Çavdar, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi, 1950’den Günümüze, İmge Kitabevi, Ankara, 2013.
• Ecevit, Bülent, Kurultaylar ve Sonrası, İleri Yayınları, Ankara, 1972.
• Ecevit, Bülent, Perdeyi Kaldırıyorum, Ajans Matbaası, Ankara, 1972.
• Erim, Nihat, 12 Mart Anıları, Yapı Kredi Yay., İstanbul, 2018.
• Gevgili, Ali, Türkiye’de 1971 Rejimi, Tarım Toplumundan Sanayi Toplumuna Geçiş Aşaması, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1973.
• Heper, Metin, Türkiye’nin Siyasal Hayatı, Tarihsel, Kuramsal ve Karşılaştırmalı Açıdan, Doğan Kitap, İstanbul, 2011.
• Gevgili, Ali, Yükseliş ve Düşüş, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1987.
• Hristidis, Şengül Kılıç, Ergüz Ersel, İsmail Hakkı Birler’in Anılarında CHP’li Yıllar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010.
• İsmet İnönü, Konuşma, Demeç, Makale, Mesaj ve Söyleşileri 1970-1973, (Haz: İlhan Turan), TBMM Kültür Sanat Vakfı Yayınları, Ankara 2004.
• Kayalı, Kurtuluş, Ordu ve Siyaset 27 Mayıs-12 Mart 1971, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
• Kayalı, Kurtuluş, Türk Kültür Dünyasından Portreler, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
• Kili, Suna, 1960-1975 Döneminde Cumhuriyet Halk Partisi’nde Gelişmeler, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1976.
• Öymen, Altan “Ecevit 12 Mart ve Sonrasını Anlatıyor”, Cumhuriyet, 12 Şubat 1975.
• Satır, Kemal, CHP’de Bunalım, Nüve Matbaası, Ankara, 1972.
• Toker, Metin, Demokrasimizin İsmet Paşa’lı Yılları, 1944-1973, İsmet Paşa’nın Son Yılları 1965-1973, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1993.
• Topuz, Ali, Ali Topuz Anlatıyor-1 Değişimi Yaşamak 1932, 1972, (Haz: Hikmet Bila) Doğan Kitap, İstanbul, 2011.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler 1859-1952, İstanbul, 1952.
• Turan, Şerafettin, İsmet İnönü, Yaşamı, Dönemi ve Kişiliği, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2003.
• Uyar, Hakkı, Demokrat Parti İktidarında CHP 1950-1960, Doğan Kitap, İstanbul, 2017.
• Uyar, Hakkı, İki Darbe Arasında CHP 1960-1971, Doğan Kitap, İstanbul, 2017.
• Uyar, Hakkı, Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, Boyut Yayınları, İstanbul, 2012.
• Uzun, Hakan, “Tek Parti Döneminde Yapılan Cumhuriyet Halk Partisi Kongreleri Temelinde Değişmez Genel Başkanlık, Kemalizm, Milli Şef Kavramları” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.IX, Sayı: 20-21, (2010/ Bahar -Güz), s.233-271.
• Öğütveren, Ümmü, Cumhuriyet Halk Partisi’nin Beşinci Olağanüstü Kurultayı ve Bülent Ecevit, Ankara Üniversitesi Türk Inkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2014.