İSTANBUL BASININDA ALİ RIZA PAŞA HÜKÛMETİNİN KUVA-YI MİLLİYE SİYASETİ

Year 2021, Issue: 68, 617 - 662, 27.05.2021

Pınar Tuna

https://doi.org/10.46955/ankuayd.943787

Abstract

Bu çalışmada Ali Rıza Paşa Hükûmetinin Kuva-yı Milliye’ye yönelik siyaseti dönemin İstanbul basını incelenerek ortaya konulmuştur. Mondros Mütarekesi’nden sonra yaşanan işgallere karşı ortaya çıkan Kuva-yı Milliye’ye yönelik, özellikle Üçüncü Damat Ferit Paşa Hükûmeti bir baskı siyaseti uygulamıştır. Ancak bu hükûmet izlediği siyasette başarılı olamayarak Sivas Kongresi’nden sonra 30 Eylül 1919’da istifa etmek zorunda kalmıştır. Bu hükûmetin ardından 2 Ekim 1919’da Kuva-yı Milliye’ye yönelik çok daha ılımlı bir siyaset izleyen Ali Rıza Paşa Hükûmeti kurulmuştur. Bu değişiklik Kuva-yı Milliye açısından sadece siyasî bir zafer değil, aynı zamanda İstanbul ile Ankara arasındaki resmî ilişkilerin başlangıcı ve seyri açısından da önemlidir. Ali Rıza Paşa Hükûmeti istifa ettiği 3 Mart 1920’ye kadar olan süre zarfında Kuva-yı Milliye’ye yönelik olumlu bir siyaset izlemesine karşın, zaman içerisinde bu kuvvetleri kontrol etmek ve hatta etkisizleştirmek için de çeşitli girişimlerde bulunmuştur.

Keywords

Ali Rıza Paşa Hükûmeti, İstanbul Basını, Amasya Görüşmeleri, Kuva-yı Milliye, Mustafa Kemal Paşa, Seçim, Son Osmanlı Mebusan Meclisi

References

• Ağaoğlu, Samet, Kuvayı Milliye Ruhu, İkinci Basım, Kaynak Yayınları, İstanbul, 1999.
• Akandere, Osman, Hasan Ali Polat, Damat Ferit Paşa Hükümetlerinin Millî Mücadele Karşıtı Politikaları, AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2011.
• Akşin, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, Cem Yayınevi, İstanbul, 1976.
• Akşin, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele [Son Meşrutiyet 1919-1920], C. 2, 2. Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2004.
• Atatürk, Gazi Mustafa Kemal, Nutuk - Söylev (1919-1920), C. 1, 4. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri (1919), C. 4, Üçüncü Basım, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2005.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1919-1938), C. 1, 5. Baskı, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1997.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1918-1937), C. 3, 5. Baskı, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1997.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991.
• Aydınel, Sıtkı, Güneybatı Anadolu’da Kuvâ-yi Milliye Harekâtı, Vadi Yayınları, Ankara, 2008.
• Cebesoy, Ali Fuat, Kuvâ-yı Milliye’nin İçyüzü, Olaylar-Kişiler-Vesikalar, Yay. Haz.: Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul, 2002.
• Gencer, Ali İhsan, Sabahattin Özel, Türk İnkılâp Tarihi, 11. Basım, Der Yayınları, İstanbul, 2006.
• Goloğlu, Mahmut, Sivas Kongresi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2008.
• Goloğlu, Mahmut, Üçüncü Meşrutiyet, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010.
• Gökbilgin, M. Tayyib, Millî Mücadele Başlarken-Mondros Mütarekesinden Sivas Kongresine, Birinci Kitap, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1959.
• Gökbilgin, M. Tayyib, Millî Mücadele Başlarken-Sivas Kongresinden Büyük Millet Meclisinin Açılmasına, İkinci Kitap, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1965.
• Gökçen, Salim, Bozdağ’ın İşgali ve Ali Rıza Paşa Hükümeti’nin İstifası, AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2003.
• Karaca, Taha Niyazi, Son Osmanlı Meclis-i Mebusan Seçimleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2004.
• Özel, Sabahattin, Işıl Çakan Hacıibrahimoğlu, Osmanlı’dan Milli Mücadele’ye Seçilmiş Mülakatlar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010.
• Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü (Açıklamalı Kronoloji): Erzurum Kongresi’nden TBMM’ye (23 Temmuz 1919-22 Nisan 1920), C. 2, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
• Su, Kâmil, Köprülülü Hamdi Bey ve Akbaş Olayı, Kurtuluş Ofset Basımevi, Ankara, 1984.
• Şahingöz, Mehmet, Ali Rıza Paşa Hükûmetinin İstifası ve Tepkileri, Bizim Büro Basımevi, Ankara, 2001.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, C. 2, 3. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2008.
• Turan, Şerafettin, Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri ve Hacim Muhittin Çarıklı’nın Kuvayı Millîye Hatıraları (1919-1920), Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1967.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, Birinci Kitap, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1991.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, İkinci Kitap, 2. Basım, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1998.
• Türk İstiklâl Harbi, İç Ayaklanmalar (1919-1921), C. 6, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1964.
• Ercan, Yavuz, “Kuva-yı Milliye’nin Yapısı ve Niteliği Üzerinde Bir Tahlil”, İkinci Askeri Tarih Semineri Bildiriler, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1985, s. 229-236.
• Güneş, İhsan, “Ali Rıza Paşa Hükümeti Programı ve Meclis-i Mebusandaki Yankıları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Yıl 1, Sayı: 1, Mayıs 1988, s. 13-27.
• Kenber, Lütfi Arif, “Abdülhamidin oğlu Şehzade Abdürrahim heyeti Aydın’dan nasıl kaçtı?”, Dün ve Bugün, C. 1, Sayı: 7, 16 Aralık 1955, s. 4-5.
• Köstüklü, Nuri, “Büyük Nutuk’ta Atatürk’ün “Kuvâ-yı Milliye”ye Bakışı”, Yetmişbeşinci Yılında Büyük Nutuk’u Anlayarak Okumak Bilgi Şöleni (17-18 Ekim 2002 - Ankara) Bildiriler, Yayına Hazırlayanlar, Dursun Ayan - M. Alper Parlak, AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2003, s. 15-29.
• Öztoprak, İzzet, “Millî Mücadele’ye Tepki: Şeyh Recep Olayı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 5, Sayı: 13, Kasım 1988, s. 237-244.
• Türkmen, Zekeriya, “Kuva-yı Milliye Döneminde İstanbul-Anadolu İlişkilerinde Yumuşama Dönemine Geçiş: Ali Rıza Paşa Kabinesi-Mustafa Kemal Paşa İlişkileri”, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Dergisi, C. 3, Sayı: 1, Erzurum, Mayıs 2000, s. 201-213.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Yayına Hazırlayan: Aydın Sami Güneyçal, 20. Baskı, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara, 2003.
• Türkçe Sözlük, Gözden Geçirilmiş 6. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1974.
• https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2_mmb.tutanak_hazirla?v_meclis=61&v_donem=4&v_yasama_yili=&v_cilt=&v_birlesim=&v_sayfa=&v_anabaslik=Takrirler&v_altbaslik=&v_mv=YAHYA%20SEZA%DD%20BEY&v_sb=&v_ozet=&v_kelime=&v_bastarih=&v_bittarih=, Erişim Tarihi: 16.01.2021.