DEMİRYOLU VE ENDÜSTRİLEŞME GİRİŞİMLERİ EŞLİĞİNDE 1939 DEPREMİ SONRASI ERZİNCAN’IN YENİDEN KURULUŞU

Year 2025, Issue: 77, 226 - 249, 23.11.2025

Merve Umay Keçeci Toru , Esin Boyacıoğlu , Esra Özkan Yazgan

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1727486

Abstract

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarında demiryolu ulaşımı ve endüstrileşme faaliyetleri, kalkınma politikalarının temelini oluşturmuştur. Mustafa Kemal Atatürk ve Cumhuriyet Dönemi yöneticilerinin üzerinde durduğu ekonomi politikalarına konu olan demiryolu ulaşımı ve endüstrileşme, Anadolu’nun sosyal ve ekonomik kalkınmasında temel araçlardan biri olarak görülmüştür. Bu çalışmanın konusunu oluşturan ve Kuzey Anadolu Fay hattı üzerinde yer alan Erzincan, tarih boyunca sayısız depreme maruz kalmıştır. 1939 yılında meydana gelen deprem ile kent neredeyse tamamen yıkılmış, nüfusunun yarısından fazlası hayatını kaybetmiştir. Depremin ardından kentin yeni bir yerde kurulmasına karar verilmiş ve bu doğrultuda çalışmalara başlanmıştır. Yeni kentin, 1938 yılında inşa edilen ve deprem sonrası ayakta kalan tek kamu yapısı olan Erzincan Tren Garı’nın kuzeyinde kurulmasına karar verilerek, kent planı hazırlanmıştır. Bu makalenin amacı, Erken Cumhuriyet Dönemi politikaları bağlamında, 1939 depremi ile yıkılan Erzincan’ın deprem sonrası yeniden inşa sürecinin ve endüstrileşme girişimlerinin, kentin biçimlenişi üzerindeki etkilerini incelemektir. Bu kapsamda ilk aşamada 1939 depreminin kentin değişimi ve gelişimindeki etkileri incelenmiş; ikinci aşamada ise tren garının kent kurgusundaki örgütleyici rolü ve kentin endüstrileşme süreci üzerinde durulmuştur. Sonuç olarak, 1939 depremi sonrası yeniden kurulan Erzincan’ın, Türkiye Cumhuriyeti’nin modernleşme politikaları ile birlikte kurgulanması sürecine yönelik değerlendirmeye yer verilmiştir.

Keywords

demiryolu , Erken Cumhuriyet Dönemi , endüstri mirası , Erzincan , tren garı , modernleşme

Ethical Statement

Bu makale Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Ana Bilim Dalı’nda, Prof. Dr. Esin Boyacıoğlu ve Doç. Dr. Esra Özkan Yazgan danışmanlığında, Merve Umay Keçeci Toru tarafından hazırlanan Erzincan Endüstri Mirası Üzerine Bir Değerlendirme isimli yüksek lisans tezinden üretilmiştir.

THE RECONSTRUCTION OF ERZINCAN AFTER THE 1939 EARTHQUAKE, ACCOMPANIED BY RAILWAY AND INDUSTRIALIZATION INITIATIVES

Abstract

In the early years of the Republic of Turkey, railroad transportation and industrialization activities laid the foundation for development policies. Railroad transportation and industrialization, which were the focus of economic policies emphasized by Mustafa Kemal Atatürk and the administrators of the Republican era, were seen as fundamental tools for the social and economic development of Anatolia. Erzincan, the subject of this study, is located on the North Anatolian Fault line and has been exposed to numerous earthquakes throughout its history. In the earthquake that occurred in 1939, the city was almost completely destroyed, and more than half of its population lost their lives. After the earthquake, it was decided to rebuild the city in a new location, and work began accordingly. The city plan was prepared by deciding to establish the new city north of the Erzincan Train Station, which was built in 1938 and is the only public building that survived the earthquake. The purpose of this article is to examine the effects of the post-earthquake reconstruction process and industrialization efforts in Erzincan, which was destroyed by the 1939 earthquake, on the city's development within the context of Early Republican Period policies. In this context, the first phase examined the effects of the 1939 earthquake on the city's transformation and development, while the second phase focused on the organizing role of the train station within the city's urban fabric and the city's industrialization process. As a result, an evaluation is provided regarding the process of reconstructing Erzincan after the 1939 earthquake, along with its design in line with the modernization policies of the Republic.

Keywords

Early Republican Period , Erzincan , industrial heritage , train station , railway , modernization

References

• Harita Genel Müdürlüğü Hava Fotoğrafları Arşivi.
• İstanbul Üniversitesi Gazeteden Tarihe Bakış Projesi.
• TCDD Erzincan Gar Müdürlüğü Arşivi.
• Anonim. Sümerbank Erzincan İplik Fabrikası. İstanbul: Hanri Zelliç ve Mahdumu Basımevi, 1949.
• Anonim. Erzincan Şeker Fabrikası Açılış Hatırası, 1956.
• Akansel, İsmail Hakkı. Kaybolan Şehir Eski Erzincan’dan Fotoğraflarla Anılar. Erzincan Valiliği, 1999.
• Aksoy, Muammer. Atatürk ve Tam Bağımsızlık. Cumhuriyet Gazetesi Yayını, 1998.
• Arkitekt Dergisi. “Ölüm haberi”. Arkitekt, 343 (1971): 142.
• Atatürk, Mustafa Kemal. Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2006.
• Atilla, A.Nedim. İzmir Demiryolları. İzmir Büyükşehir Belediyesi, 2002.
• Aytemiz, Cemal. 1939 Erzincan Depremi ve Yeni Şehir, Fay Hatları Üzerine Nasıl Kuruldu?, Ankara: Başak Matbaacılık, 2012.
• Avcı, Müşerref. “Atatürk Dönemi Demiryolu Politikası”. Atatürk Yolu Dergisi, 54 (2014): 39-58.
• Boratav, Korkut. Türkiye İktisat Tarihi: 1908-2002. Ankara: İmge Kitabevi, 2005.
• Bozdogan, Sibel, Esra Akcan. Turkey: Modern Architectures in History. Reaktion books, 2013.
• Bozdogan, Sibel. Modernizm ve Ulusun İnşası: Erken Cumhuriyet Türkiyesi'nde Mimari Kültür. İstanbul: Metis Yayınları, 2015.
• Dağlı, Erkan. "Jeolog Mülteci Bilim İnsanı W. Salomon-Calvi’nin Hayatı ve Türkiye’ye Katkıları." Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 14(2024): 743-757.
• Gül Atakan., Betül Şengezer, Ercan Koç. “Depremlerin oluşturduğu kent: Erzincan”. Yapı Dergisi, 168(1995).
• Işıksaçan, Mustafa. “Türkiye Demiryollarında Tarihi Olaylar”. Demiryolları Mecmuası, 434-435 (t.y.).
• İnan, Afet. Türkiye Cumhuriyeti’nin İkinci Sanayi Planı 1936. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
• İnan, Afet. İzmir İktisat Kongresi 17 Şubat-4 Mart 1923, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Kazancı, Nizamettin. “Anadolu’da Yerbilimleri Eğitiminin Kısa Tarihçesi”, Mavi Gezegen Popüler Yerbilim Dergisi, 33(2024): 5-21.
• Keçeci, Merve Umay. Erzincan Endüstri Mirası Üzerine Bir Değerlendirme, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2021.
• Loyer, Emmanuelle. Avrupa'nın Kısa Kültür Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2022.
• Mumford, Lewis. The City in History: Its Origins, Its Transformations, and Its Prospects. Houghton Mifflin Harcourt, 1961. Nafia Vekaleti Tercüme ve Neşriyat Müdürlüğü (2006). Ankara-Erzurum Demiryolunun Sivas-Erzincan Kısmının İşletmeye Açılma Töreni Hatıralarından (1938), Ankara: TCDD Genel Müdürlüğü, 2006.
• Koyunoğlu, Hikmet. “Erzincan'da deprem sonu yapılan yeni evlerin inşaat sistemleri hakkında açıklamalar”. Mimarlık, 153 (1977): 21-23.
• Pamuk, Şevket. “Cumhuriyetin Devraldığı Osmanlı İktisadi Mirası”, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Süreklilik ve Değişim: Zafer Toprak Armağanı, Ed. Mehmet Ö. Alkan, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2022: 65-80.
• Pamuk, Şevket. “Cumhuriyet'in Ekonomisi”. Cumhuriyet: Asırlık Bir Muhasebe, Der. Mehmet Ö. Alkan. İletişim Yayınları, 2023.
• Pamuk, Şevket. Türkiye'nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi: Büyüme, Kurumlar ve Bölüşüm. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2023.
• Quataert, Donald. “19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Demiryolları”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 1985.
• Sönmez, Filiz, Arslan Selçuk, Semra. “Kayseri Tren İstasyonu ve Çevresinin Kentin Modernleşme Sürecine Katkısı Üzerine Bir Okuma”, Megaron, 13/1(2018): 85-101.
• Stchépinsky, Vladimir. Erzincan Mıntakasının Jeolojisi ve Maden Zenginlikleri. Institut d'études et de recherches minières de Turquie. Ankara: MTA, 1941.
• Tayhani, İhsan. “Mustafa Kemal Atatürk’ün Ekonomide Tam Bağımsızlık Anlayışı Ve Üretim Heyecanı”. Atatürk Yolu Dergisi, 67(2020): 469-506. https://doi.org/10.46955/ankuayd.850829.
• Tekeli, İlhan, Şenyapılı, Tansı, Güvenç, Murat. “Ankara'da Tarih İçinde Sanayinin Gelişimi ve Mekansal Farklılaşması”. Ankara'da Sanayi Üretiminin Tarihsel Gelişim Süreci, Ankara: Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları, 1991.
• Tekeli, İlhan. Sanayi Toplumu İçin Sanayi Yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010.
• Tezel, Yahya Sezai. Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2015. Tükel, Süküti. Yeni Erzincan: Nasıl Kuruldu ve Nic̜in Bitirilemedi?, 1949.
• Toprak, Zafer. “Cumhuriyet, Demiryolu ve Laiklik: Bir ‘Modernite’ Metaforu”. Toplumsal Tarih, 168 (2007), 26-30.
• Toprak, Zafer. “Demiryolu, Devlet ve Modernite”. Demiryol Tren Çağı. İstanbul: Yapı ve Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 2003, 16.
• Yavuz, Erdem. 1939 Depremi. İstanbul: Arı Sanat Yayınları, 2017.
• Yıldırım, İsmail. Cumhuriyet Döneminde Demiryolları 1923-1950. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2001. Zürcher, Erik Jan. Turkey: A Modern History. Bloomsbury Publishing, 2017.
• https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc002/kanuntbmmc002/kanuntbmmc00200343.pdf Erişim: 19.09.2025.