The Nationalist Dimension Of Republican Reforms: Ideological Orientations In The Nation-Building Process

Year 2025, Issue: 77, 143 - 162, 23.11.2025

Ayşegül Can

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1735288

Abstract

The collapse of the Ottoman Empire following the First World War and the successful conclusion of the Turkish War of Independence laid the foundations for a new state. In this context, the newly established Republic, striving to integrate with the requirements of the modern world, embarked on a comprehensive modernization process following the proclamation of the Republic. The reforms implemented in education, culture, health, economy, and social life became the main pillars of this transformation. One of the primary goals of the young Republic was to unite the multi-ethnic and multi-religious structure inherited from the Ottoman Empire under the umbrella of a homogeneous nation-state. Therefore, a significant portion of the reforms aimed to construct a common Turkish national identity. This study examines the reforms—used as one of the fundamental instruments of nation-building—within the framework of nationalist ideology, by exploring their historical background, modes of implementation, public reception, and societal impacts. The analysis is based on a qualitative document analysis of sources such as the records of the Directorate of State Archives, the minutes of the Grand National Assembly of Turkey, legislative texts of the period, memoirs, and authored works. In this regard, the research not only reveals the political dimensions of the reforms but also their role in constructing a nationalist discourse. By doing so, it aims to shed light on the ideological relationship between Republican reforms and nationalism, as well as its reflections on both the social structure of the period and contemporary understandings of the nation-state, thereby contributing to the relevant academic literature.

Keywords

Republic , Reform , Nationalism , Modernization , Turkey.

CUMHURİYET İNKILÂPLARININ MİLLİYETÇİLİK BOYUTU ULUS İNŞASI SÜRECİNDE İDEOLOJİK YÖNELİMLER

Abstract

Birinci Dünya Savaşı sonrasında Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşü ve Türk milletinin Millî Mücadele'yi zaferle sonuçlandırması, yeni bir devletin temellerini atmıştır. Bu süreçte, modern dünyanın gereklilikleriyle entegre olmaya çalışan yeni devlet, Cumhuriyet'in ilanıyla birlikte kapsamlı bir modernleşme sürecine girmiştir. Eğitim, kültür, sağlık, ekonomi ve sosyal alanlarda gerçekleştirilen inkılaplar, bu modernleşme sürecinin temel unsurları olmuştur. Genç Cumhuriyet’in temel hedeflerinden biri, Osmanlı'dan miras kalan çok unsurlu yapıyı homojen bir ulus-devlet çatısı altında birleştirmekti. Bu nedenle yapılan inkılapların büyük bir bölümü, ortak bir Türk milleti kimliği oluşturmayı hedeflemiştir. Bu çalışmada, ulus-devlet inşası sürecinde başvurulan temel araçlardan biri olan inkılaplar, milliyetçilik ideolojisi bağlamında tarihsel arka planları, uygulama biçimleri, kamuoyundaki yansımaları ve toplumsal etkileri açısından çok yönlü olarak incelenmiştir. Araştırmada, Devlet Arşivleri Başkanlığı’na ait belgeler başta olmak üzere TBMM zabıtları, dönemin kanunları, hatırat ve telif eserler, nitel doküman analizi yöntemiyle sistematik biçimde değerlendirilmiştir. Bu bağlamda inkılapların sadece siyasal yönleri değil, aynı zamanda milliyetçi söylemin inşa edilmesindeki işlevi de ortaya konmuştur. Böylece Cumhuriyet dönemi inkılaplarının milliyetçilikle kurduğu ideolojik ilişkinin, dönemin toplumsal yapısına ve günümüz ulus-devlet anlayışına etkilerini ortaya koyarak, bu alandaki literatür boşluklarını doldurması hedeflenmiştir.

Keywords

Cumhuriyet , İnkılâp , Milliyetçilik , Modernleşme , Türkiye.

References

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Ahmad, Feroz. Modern Türkiye’nin Oluşumu. 7. bs. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2008.
• Aktürk, Şener. “Etnik Kategori ve Milliyetçilik”. Doğu Batı, Milliyetçilik I, sy 38 (2006): 23-56.
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000 M.S. 2007. 11. bs. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2007.
• Alaranta, Toni. “Contemporary Kemalism: From Universal Secular-Humanism to Extreme Turkish Nationalism”. Içinde The Morphology of Kemalism, 63:106-35. Routledge Studies in Middle Eastern Politics. Abingdon: Routledge, 2014.
• Anderson, Benedict. Hayali Cemaatler. Çeviren İskender Savaşır. 2. bs. İstanbul: Metis Yayınları, 1995.
• Anderson, Perry. “Kemalism”. London Review of Books, 2008.
• Avcı, Müşerref. “Atatürk Dönemi̇ Demi̇ryolu Poli̇ti̇kasi”. Atatürk Yolu Dergisi 14, sy 54 (28 Mart 2014): 39-58. https://doi.org/10.1501/Tite_0000000402.
• Avram Galanti. Vatandaş: Türkçe Konuş! yahud Türkçe’nin Tamimi Meselesi. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi, 1928.
• Belge, Murat. “Mustafa Kemal ve Kemalizm”. İçinde Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, editör Ahmet İnsel, 6. bs, 2:29-40. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Bengül, Salman Bolat. “Milli Bayram Olgusu ve Türkiye’de Yapılan Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1923-1960)”. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı, 2007.
• Berend, Ivan T. History Derailed. London: University of California Press, 2003.
• Berkes, Niyazi. İslamlık, Ulusçuluk, Sosyalizm. Bilgi Yayınevi, 1975.
• ———. Türkiye’de Çağdaşlaşma. Editör Ahmet Kuyaş. 18. bs. Yapı Kredi Yayınları, 2012.
• Bora, Tanıl. Milliyetçiliğin Kara Baharı. 2. bs. İstanbul: Birikim Yayınları, 1995.
• ———. Milliyetçiliğin Provokasyonu. 2. bs. İstanbul: Birikim Yayınları, 1995.
• Bozkurt, Mahmut Esat. Atatürk İhtilali. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1940.
• Can, Ayşegül. “Türk Basının Perspektifinden Millet Mekteplerinin Açılışı”. Tarihin Peşinde 32 (2024): 14-33. https://doi.org/10.5281/zenodo.13992352.
• ———. “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Millî Bankası: Türkiye İş Bankası”, Yüzüncü Yılında Olay ve Olgularla 1924 Yılı, 231-46. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2024.
• Demirer, Mehmet Arif. “Sanayi Teşvik Kanunu”. Atatürk Ansiklopedisi. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Araştırma Merkezi, 26 Şubat 2021. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/sanayi-tesvik-kanunu/.
• Doğan, Erkan. “Kemalism, Westernization, and Turkish Left”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 23/ 4 (2021): 1514-22. https://doi.org/10.32709/akusosbil.1005113.
• Duara, Prasenjit. Rescuing History From The Nation. London: The University of Chicago Press, 1995.
• Erdaş, Sadık. “Modern Türk Bankacılık Tarihine Çevreden Bir Bakış: Anadolu’da Yerel Bankacılık”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2014.
• Ertan, Temuçin Faik. “1924 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu Hakkında Bir Değerlendirme”. İçinde Yüzüncü Yılında Olay ve Olgularla 1924 Yılı, 1. bs, 175-94. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2024.
• ———. “Atatürk, Cumhuriyet ve Hukuk Sistemi”. Erdem 11/ 33 (1999): 743-57.
• Ertop, Konur. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Dil Sadeleşmesi”. İçinde Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 2:333-40. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Gazi Mustafa Kemal, Atatürk. Nutuk. Editör Ali Berktay. 30. bs. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• Gellner, Ernest. Uluslar ve Ulusculuk. Çeviren Bülşra Ersanlı Behar ve Günay Göksu Özdoğan. İstanbul: İnsan Yayınları, 1992.
• Georgeon, François. Osmanlı-Türk Modernleşmesi 1900-1930. Çeviren Ali Berktay. 1. bs. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• Gezer, Gülnaz. “Si̇yaset Bi̇li̇mci̇ Prof. Dr. Suna Ki̇li̇’ni̇n Gözüyle Atatürk Dönemi̇ Türk Modernleşmesi̇”. Atatürk Yolu Dergisi, 76 (2025): 104-23. https://doi.org/10.46955/ankuayd.1613295.
• Goalwin, GJ. “Understanding the Exclusionary Politics of Early Turkish Nationalism: An Ethnic Boundary-Making Approach”. Nationalities Papers-the Journal of Nationalism and Ethnicity 45, sy 6 (2017): 1150-66. https://doi.org/10.1080/00905992.2017.1315394.
• Göklap, Ziya. Türkçülüğün Esasları. 7. bs. İstanbul: Varlık Yayınları, 1968.
• Gülbak, Okan, ve Tuğçe Kaba. “Ulus Devlet İnşasında Dil Birliği Çabalarının Basındaki Yansımaları: ‘Vatandaş Türkçe Konuş!’ Kampanyası”. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 23/51 (2024): 2134-65. https://doi.org/10.46928/iticusbe.1508133.
• Gürpinar, Doğan. “The Reinvention of Kemalism: Between Elitism, Anti-Elitism and Anti-Intellectualism”. Middle Eastern Studies 49/3 (2013): 454-76. https://doi.org/10.1080/00263206.2013.783822.
• Hanioğlu, M. Şükrü. Atatürk. New Jersey: Princeton University Press, 2011.
• Heyd, Uriel. Foundations of Turkish Nationalism. 1. bs. London: Luzac Company and The Harvill Press, 1950.
• Hroch, Miroslav. Avrupa’da Milli Uyanış. Çeviren Ayşe Özdemir. 1. bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• İnalcık, Halil. Atatürk ve Demokratik Türkiye. 5. bs. İstanbul: Kırmızı, 2016.
• Karakaş, Mehmet. “Türk Modernleşmesi Üzerine Değerlendirmeler”. Sosyologca, 24 (2022): 109-20.
• ———. “Türkçülük ve Türk Milliyetçiliği”. Doğu Batı, Milliyetçilik I, 38 (2006): 57-76.
• Karal, Enver Ziya. “Tanzimat’tan Sonra Türk Dili Sorunu”. İçinde Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 2:314-32. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Karayaman, Mehmet. “Atatürk Döneminde Şeker Sanayi ve İzlenen Politikalar”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 28/82 (2012): 53-96.
• Karpat, Kemal H. Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma. Çeviren Dilek Özdemir. 1. bs. İstanbul: İmge Kitabevi, 2006.
• ———. Türk Demokrasi Tarihi Sosyal, Kültürel, Ekonomik Temeller. 1. bs. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Kaya, Mutlu. “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Modern Toplum İnşa Sürecinde Sanayi Tesislerinin Rolü”. Coğrafi Bilimler Dergisi 19/2 (2021): 405-35. https://doi.org/10.33688/aucbd.873551.
• Kili, Suna. Türk Devrim Tarihi. 14. bs. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
• Kılıç, Sezen. “Cumhuriyet Döneminde Yabancı Okullar (1923-1938)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 21, sy 61 (2005): 259-280.
• Kocabaşoğlu, Uygur. Türkiye İş Bankası Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2001.
• Koylu, Zafer. İçinde Yüzüncü Yılında Olay ve Olgularla 1924 Yılı, editör Hakan Uzun, 1. bs, 93-152. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2024.
• Kuru, Ahmet T. Secularism and State Policies toward Religion: The United States, France, and Turkey. Newyork: Cambridge University Press, 2009.
• Mardin, Şerif. Türk Modernleşmesi. 1. bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• Mumcu, Ahmet. “1924 Anayasası”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 2/5 (1986): 383-400.
• Orta Tedrisat Muallimleri Kanunu. İstanbul: Matbaa-yı Amire, 1340.
• Ortaylı, İlber. Gazi Mustafa Kemal Atatürk. 1. bs. İstanbul: Kronik Kitap, 2018.
• Öğün, Süleyman Seyfi. Modernleşme, Milliyetçilik ve Türkiye. 1. bs. İstanbul: Bağlam Yayınları, 1995.
• Ökçün, A. Gündüz. Türkiye İktisat Kongresi. 3. bs. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1981.
• Önal, Sami. Hüsrev Gerede’nin Anıları. 4. bs. İstanbul: Literatür Yayınları, 2019.
• Özdemir, Nagihan. “Atatürk Dönemi Türk Dil Kurultayları ve Güneş Dil Teorisi”. Atatürk Dergisi 1, sy 12 (2023): 19-24. https://doi.org/10.5152/JA.2023.23060.
• Özkırımlı, Umut. Milliyetçilik Kuramları Eleştirel Bir Bakış. 1. bs. İstanbul: Sarmal Yayınevi, 1999.
• Öztürkmen, Arzu. Türkiye’de Folklor ve Milliyetçilik. 2. bs. İletişim Yayınları, 2006.
• Özüçetin, Yaşar. “Atatürk ve Türk Dünyası”. Türk Dünyası Araştırmaları, 122 (1999): 131-122.
• Paillarès, Michel. Le Kémalisme devant les Alliés. Paris: Paris’te Édition du "Bosphore, 1922.
• Polatoğlu, Mehmed Gökhan. “Türkiye’nin Kalkınmasında Sümerbank ve Etkinliği (1933-1987)”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 37/104 (2021): 261-306. https://doi.org/10.33419/aamd.1015978.
• Safi. Türk’ün Yeni Amentüsü. Ankara: Hakimiyet-i Milliye Matbaası, 1928.
• Semiz, Yaşar, ve Güngör Toplu. “Sümerbank Ereğli Pamuklu Dokuma Fabrikası (1934-1997)”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 57 (18 Nisan 2023): 85-112. https://doi.org/10.21563/sutad.1285130.
• Smith, Antony D. Küresel Çağda Milletler ve Milliyetçilik. Çeviren Derya Kömürcü. İstanbul: Everest Yayınları, 2002.
• Şimşir, Bilâl N. Bulgaristan Türkleri (1878-1985). 1. bs. Bilgi Yayınevi, 1986.
• Tan, Nail. “1932’den 2012’ye Türk Dil Kurumu”. Türk Dili, 2019.
• Tekin Alp. Türkleştirme. İstanbul: Resimli Ay Matbaası, 1928.
• ———. Türkleştirme. Çeviren Özer Ozonkaya. 1. bs. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
• Todorova, Maria. Imagining The Balkans. Newyork: Oxford University Press, 2009.
• Tombs, Robert. France 1814-1914. Editör J.H. Shennan. Newyork: Longman, 1996.
• Toprak, Zafer. Türkiye’de Milli İktisat (1908-1918). 2. bs. İstanbul: Doğan Egmont Yayıncılık, 2017.
• Turan, Şerafettin. Türk Devrim Tarihi Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyeti’ne. 1. bs. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1992.
• Uzer, Umut. An Intellectual Hıstory of Turkish Nationalism-Between Turkish Ethnicitiy and Islamic Identity. Salt Lake City: The University of Utah Press, 2016.
• Uzun, Hakan. “Atatürk Döneminde İzlenen Kültür Politikasına Genel Bir Bakış”. İçinde Cumhuriyetimizin Kültür ve Eğitim Politikaları, 209-22. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 2017.
• ———. “Atatürk ve Eğitim”, 37-57. Ankara: Genel Kurmay Basımevi, 2015.
• ———. “Atatürk’ün Devletçilik İlkesi ve Atatürk Dönemindeki Ekonomik Uygulamaların Sonuçları Üzerine Kısa Bir Değerlendirme”. İçinde Atatürk Haftası Armağanı, 69-84. Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 2008.
• ———. “Cumhuriyetin Kurucusu Atatürk”. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-II, editör Neşe Özden, Mehmet Temel, Yasemin Doğaner, Zehra Aslan, Mustafa Sıtkı Bilgin, Ömer Osman Umar, Abdullah İlgazi, vd., 1. bs, 9-27. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2023.
• Ülken, Yüksel. “Atatürk Döneminde İktisadi Arayışlar- Eylemler- Olaylar”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 42/1-4 (1986): 13-25.
• ———. Atatürk ve İktisat. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1981.
• Üngör, Uğur Ümit. The Making of Modern Turkey. Newyork: Oxford University Press, 2011.
• Üstel, Füsun. Makbul Vatandaşın Peşinde. 3. bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
• Weber, Eugen. Peasants İnto Frechmen. Stanford: Stanford University Press, 1976.
• White, Jenny. Muslim Nationalism and the New Turks. New Jersey: Princeton University Press, 2014.
• Yıldırım, İsmail. “Atatürk Dönemi Demiryolu Politikasına Bir Bakış”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 12/35 (1996): 387-96.
• Yurtoğlu, Nadir. “Cumhuriyet Döneminin En Önemli Ağır Sanayi Hamlesi: Karabük Demir Ve Çelik Fabrikası (1939-1960)”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 33/96 (2017): 155-204.
• Yücel, Hüseyin. Cumhuriyet Ekonomisinin Kuruluşu ve Gelişimi. Ankara: Türkiye Barolar Birliği, 2017.
• Zürcher, Erik Jan. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. Çeviren Yasemin Saner. İletişim Yayınları, 2019.