THE CORDON PRACTICE IN FIGHTING EPIDEMICS IN THE OTTOMAN STATE (1908–1918)

Year 2025, Issue: 77, 64 - 83, 23.11.2025

Aydın Çakmak , Gürbüz Arslan

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1750043

Abstract

The Ottoman Empire struggled with various epidemic and infectious diseases in the historical process. In this struggle, many protective and preventive practices were implemented. One of these, the cordon procedure, which has similar aspects to today's isolation measures, was used intensively, especially during the Constitutional Monarchy II period. In practice, some individual and mass reactions emerged, reminiscent of those encountered in the days of epidemics today. At the same time, public and personnel-related problems were also experienced. Meanwhile, the Sublime Porte resorted to local and central measures, legal regulations and awareness-raising activities. This study focuses on the cordon procedure, which was one of the methods of struggle against epidemics and infectious diseases in the last period of the Ottoman Empire. The details of the practice were tried to be revealed by going through more examples. In addition, the problems experienced and the solutions found were emphasised. The main material of the study, which was written with a descriptive method and document analysis technique, one of the qualitative research methods, consists of archival documents. Periodicals and copyrighted works that would be useful in illuminating the subject were also utilised.

Keywords

cordon , epidemic , infectious disease , isolation , quarantine

Project Number

-

OSMANLI DEVLETİ’NDE SALGINLARLA MÜCADELEDE KORDON UYGULAMASI (1908-1918)

Abstract

Osmanlı Devleti, tarihî süreç içerisinde çeşitli salgın ve bulaşıcı hastalıklarla mücadele etmiştir. Bu mücadelede koruyucu ve önleyici pek çok uygulama hayata geçirilmiştir. Bunlardan birisi olan ve günümüzdeki izolasyon tedbirine benzer yönleri bulunan kordon usulü, özellikle II. Meşrutiyet döneminde yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Uygulamada, günümüzde salgın günlerinde karşılaşılanları anımsatır şekilde bazı bireysel ve kitlesel tepkiler ortaya çıkmıştır. Aynı zamanda kamu ve personel kaynaklı sorunlar da yaşanmıştır. Babıali, bu sırada yerel ve merkezi düzeydeki önlemler, yasal düzenlemeler ve bilinçlendirme faaliyetleri gibi yollara başvurmuştur. Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin son döneminde salgın ve bulaşıcı hastalıklara karşı tatbik edilen mücadele yöntemlerinden birisi olan kordon usulü merkeze alınmıştır. Daha çok örnekler üzerinden gidilerek uygulamanın ayrıntıları ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Bunun yanı sıra yaşanan sorunlar ve bulunan çözüm yolları üzerinde durulmuştur. Betimleyici bir yöntemle ve nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi tekniğiyle kaleme alınan çalışmanın ana malzemesini arşiv belgeleri oluşturmaktadır. Konuyu aydınlatmaya yarar sağlayacak süreli yayınlar ve telif eserlerden de faydalanılmıştır.

Keywords

bulaşıcı hastalık , karantina , kordon , salgın , tecrit

Ethical Statement

-

Supporting Institution

-

Project Number

-

Thanks

-

References

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İstanbul:
• Millî Savunma Bakanlığı Askeri Tarih Arşivi (MSB Arşivi), Ankara:
• 1326 ve 1327 Senelerinde Memâlîk-i Osmaniye’de Zuhur Eden Koleraya Dair Mâlûmat-ı İhsâîye ve Bu Bâbda İttihaz Olunan Tedâbir, Dersaadet: Selanik Matbaası, 1328.
• Dersaadet’in 1329 Senesine Mahsus Sıhhî İstatistikidir. Dersaadet: Matbaa-i Arşak Garoyan, 1330.
• Kanun-ı Esasi, Dersaadet: Sabah Matbaası, 1327.
• Lekeli Hummaya Karşı İttihaz Olunacak Tedabir-i Tahaffuziye ve Mania-ı İstîlâîyye Üzerine Talimatname. Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye, 1330.
• Veba Talimatı. Dersaadet: Matbaa-i Askeriye, 1335.
• Ağır, Sevda. Osmanlı’da Karantina Uygulama Süreçleri ve Tepkiler (1865-1914). Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Altan, Bilal. “XIX. Yüzyıl Sonlarında Cizre’de Kolera Salgını ve Yol Açtığı Tahribat”, Mukaddime. 10/1 (2019): 37-52.
• Bakar, Bülent. “Mütâreke Dönemi’nde İstanbul’daki Okullarda Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele”, Atatürk Dönemi Sağlık Tarihi Kongresi (1920-1938)- Bildiriler. Ed. Mustafa Mutluer, Eren Akçiçek. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 2009: 529-556.
• Çalışkan, Adem. “Osmanlı Kenti Bayezid’de Salgın Hastalıklar ve Bazı Asayiş Problemleri (XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başları)”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 39 (2020): 1-19.
• Dağlar Macar, Oya. “Birinci Balkan Savaşı’nda Trakya Cephesi’nde Ortaya Çıkan Kolera ve Yaşanan Diğer Sağlık Sorunları”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi I. Uluslararası Tarih Sempozyumu- Osmanlı Devleti’nin Dağılma Sürecinde Trablusgarp ve Balkan Savaşları- Bildiriler. Yay. Haz. Mehmet Ersan, Nuri Karakaş. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013: 523-540.
• Hot, İnci. “Tanzimat Sonrası Osmanlı’da Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele”, Osmanlı’da Salgın Hastalıklarla Mücadele. Ed. İbrahim Başağaoğlu, Ahmet Uçar, Osman Doğan. İstanbul: Çamlıca Basım Yayın, 2015: 113-149.
• Karasu, Hamit. “Osmanlı’da Karantina Uygulamasının Gelişimi”, Türk Tarihinde Salgınlar ve Afetler. Ed. Musa Şamil Yüksel, Hasan Işık. Ankara: Astana Yayınları, 2021: 103-112.
• Karlangıç, Osman. “19. Yüzyıl Sonlarından Birinci Dünya Savaşı’na Uzanan Süreçte Adana’da Salgın Hastalıklar ve Mücadele Yöntemleri”, Doç. Dr. Samira Kortantamer Armağanı. Ed. Abdullah Mesut Ağır, Ahmet Özturhan. Konya: Çizgi Kitabevi, 2019: 237-257.
• Kılıç, Orhan. Mikrop, Salgın ve Toplum- İnsanlığın Ölümle İmtihanı. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2021.
• Kuzucu, Kemalettin. “Osmanlı Başkentinde Büyük Yangınlar ve Toplumsal Etkileri”, Osmanlı. Cilt V, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999: 687-699.
• Nikiforuk, Andrew. Mahşerin Dördüncü Atlısı- Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi. Çev. Selahattin Erkanlı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2000.
• Noyan, Abdülkadir. Son Harplerde Salgın Hastalıklarla Savaşlarım, Ankara: Ankara Tıp Fakültesi Yayınları, 1956.
• Odabaşı, İ. Arda. “Selanik 1910-1911: Kolera Salgınları, Kahraman Bir Doktor, Yahudi İşçilerin İsyanı ve Serseri Gazeteciler”, Bitmeyen Hikaye: Küresel Salgın Çağında Tarihe Yeniden Bakmak (Salgın Hastalıklar ve Kamu Sağlığı Pratikleri). Ed. İsmail Yaşayanlar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2022: 187-203.
• Özdemir, Hikmet. Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918. Ankara: TTK, 2022.
• Panzac, Daniel. Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997.
• Sağlam, Tevfik. Büyük Harpte 3. Orduda Sıhhî Hizmet. İstanbul: Askeri Matbaa, 1941.
• Sarıyıldız, Gülden. “Karantina Meclisi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, Belleten. LVIII/222 (1994): 329-376.
• Süleyman Numan, Tıp Fakültesi Serîriyyat-ı Tıbbiye Derslerinden: Kolera. Kostantiniye: Matbaa-i Ebuzziya, 1326.
• Topuz, Ercüment. “XIX. Yüzyılda Van’da İllet-i Kolera İle Mücadelede Karantina Usulü ve Kordon Uygulaması”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 48 (2020): 297-316.
• Yaşayanlar, İsmail. “Osmanlı Devleti’nde Kamu Sağlığının Kurumsallaşmasında Koleranın Etkisi”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Salgın Hastalıklar ve Kamu Sağlığı. Ed. Burcu Kurt, İsmail Yaşayanlar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2017: 2-24.
• Yaşayanlar, İsmail. “Kolera Salgınları Sebebiyle Avusturya-Macaristan ve Osmanlı İmparatorlukları Arasındaki Sıhhi Münasebetler (1865-1894)”, Journal of Turkish Studies, Festschrift in Honor of Maria Pia Pedani. 53 (2020): 427-441.
• Yıldırım, Nuran. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. Cilt 5, İstanbul: İletişim Yayınları, 1985: 1320-1338.
• Yıldırım, Nuran. “Osmanlı Coğrafyasında Karantina Ulgulamalarına İsyanlar- ‘Karantina İstemezük!’”, Toplumsal Tarih. 150 (2006): 18-27.