1869 Osmanlı Tabiiyet Kanunu ve Büyük Devletlerin Bu Kanuna Bakışı

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 136 - 150, 31.12.2022

Gülşen Ulukaya

Öz

Osmanlı Devleti’ni uzun yıllar uğraştıran tabiiyet sorunu, kapitülasyonların getirdiği muafiyetlerden yararlanmak isteyen gayri Müslim Osmanlı tebaasının elde ettiği imkânlar neticesinde ecnebi devletlerin himayesine geçmesiyle başlamıştır. Ancak bu durum birçok suiistimali art arda getirmiş ve ecnebi devletlerin himayesine geçen Osmanlı tebaası, bu fırsatı kullanarak Osmanlı kanunlarından kaçmaya çalışmıştır. Bunun yanında ecnebi devletler bu durumu kullanarak Osmanlı topraklarında nüfuzunu arttırmış ve Osmanlı’nın iç işlerine müdahale etme imkânı elde etmiştir. Osmanlı Devleti, bu suiistimalleri ortadan kaldırmak için bir takım tedbirler almıştır. Bunlardan bir tanesi 1869 yılında çıkarılan Osmanlı Tabiiyet Kanunu’dur. Bu kanunla Osmanlı Devleti, gayri Müslim tebaasının ecnebi devletler himayesine geçmesine çözüm yolları aramıştır. Ayrıca bu kanunda, Osmanlı tabiiyetine girmeye çalışanlara da bazı kurallar konularak daha sonra oluşacak suiistimallerin önüne geçilmeye çalışılmıştır. 1869 tabiiyet kanunu sonrasında bazı devletler bu kanunu kabul ederek anlaşma sağlanırken bazılarının itirazı ile anlaşma sağlanamamıştır. Bu sorun Cumhuriyet dönemine kadar devam etmiştir.
Bu çalışmada öncelik olarak tabiiyet sorununun ortaya çıkışı ve Osmanlı Devleti’nin bu sorun karşısında 1869 yılında çıkardığı Osmanlı Tabiiyet Kanunu ele alınmıştır. Daha sonra yabancı devletin bu kanuna bakışı ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Tabiiyet Kanunu, Yabancı Devletler, Ottoman State, Nationality Law, Foreign States.

Destekleyen Kurum

Yök 100/2000 Bursiyeri

1869 Ottoman Nationality Law and the Views of the Great Powers to This Law

Öz

The nationality problem, which bothered the Ottoman Empire for many years, started when the non-Muslim Ottoman subjects, who wanted to benefit from the exemptions brought by the capitulations, came under the protection of foreign states as a result of the opportunities they obtained. However, this situation brought many abuses one after another and the Ottoman subjects, who were under the protection of foreign states, tried to escape from the Ottoman laws by using this opportunity. In addition, foreign states used this situation to increase their influence in the Ottoman lands and had the opportunity to intervene in the internal affairs of the Ottoman Empire. The Ottoman Empire took a number of measures to eliminate these abuses. One of them is the Ottoman Nationality Law, which was enacted in 1869. With this law, the Ottoman Empire sought solutions for its non-Muslim subjects to pass under the protection of foreign states. In addition, in this law, some rules were set for those who tried to enter the Ottoman nationality, and it was tried to prevent the abuses that would occur later. After the 1869 nationality law, some states accepted this law and an agreement was reached, but with the objection of some, an agreement could not be reached. This problem continued until the Republican period.
In this study, the emergence of the nationality problem and the Ottoman Nationality Law issued by the Ottoman State in 1869 in the face of this problem are discussed as a priority. Later, the foreign state's view of this law was revealed.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Nationality Law, Foreign States.

Kaynakça

• BOA. HR.İD.. / 113-47, M-08-02-1869.
• BOA. Y.EE / 41-133, H-14-10-1285.
• BOA. İ.DUİT / 90-66, M-09-04-1284.
• AYBAY, Rona, (2004), Vatandaşlık Hukuku, 4. Baskı, İstanbul.
• BAĞIŞ, Ali İhsan, (1983), Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimler, Ankara.
• BOSTANCI, Ahmet, (1992), İslâm Hukukunda Vatandaşlık, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• BRUBAKER, Rogers, (2009), Fransa ve Almanya’da Vatandalık ve Ulus Ruhu, (Çev. Vahide Pekel), Ankara.
• ÇELİKEL, Aysel, (2013), Yabancılar Hukuku, Beta Yayıncılık, İstanbul, 19. Baskı.
• DEMİRAĞ, Yelda, (2003), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Yaşayan Azınlıkların Sosyal ve Ekonomik Durumları”, OTAM, Ankara, ss.15-33.
• ERCAN, Yavuz, (2007) “Osmanlı İmparatorluğu’nda Müslüman Olmayan Toplulukların Ödedikleri Vergiler ve Bu Vergilerin Toplumsal Sonuçları”, Toplu Eserler: II, Rumlar ve Müslüman Olmayan Topluluklar, (Ed. Yavuz Ercan), Turhan Kitabevi, Ankara, ss.177-204.
• ERYILMAZ, Bilal, (1992), Osmanlı Devletinde Millet Sitemi, İstanbul.
• GÖĞER, Erdoğan, (1970), “Devletlerarası Hususî Hukukun Mahiyeti (I)”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1970. ss.173-192.
• GÖĞER, Erdoğan, (1979), Türk Tabiiyet Hukuku, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, Ankara, 4. Baskı. GÖNEN, Yasemin Saner, (1998), Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancıların Adlî Ayrıcalıkları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• İNALCIK, Halil, (1993), “Cizye”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara, (C. VIII), ss.45-48.
• KARPAT, Kemal H. (2009), Osmanlı’dan Günümüze Kimlik ve İdeoloji, İstanbul.
• KAYA, Ali, (1998), “İslâm Hukukuna Göre Vatandaşlığın Temel Esasları”, Uluda Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (C.VII), ss.339-351.
• KENANOĞLU, M. Macit, (2001), Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi ve Gayrimüslimlerin Hukuki Statüleri (1453-1856), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• KONAN, Belkıs, (2012), “1915 Tarihli “Memâlik-i Osmaniye’de Bulunan Ecanibin Hukuk ve Vezaifi Hakkında Kanun-ı Muvakkaf”a Göre Yabancıların Osmanlı Devleti’nde Hukuki Durumunun Değerlendirlmesi”, I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi, İstanbul, ss.225-245.
• SERBESTOĞLU, İbrahim, (2011), “Zorunlu Bir Modernleşme Örneği Olarak Osmanlı Tabiiyet Kanunu”, OTAM, ss.193-214.
• SEVİĞ, Muammer Raşit, (1951), “Devletler Hususî Hukukuna Ait Tetebbulardan Tabiiyet, Yabancılar Hukuku ve Kanunlar İhtilafı Bakımından İkametgâh”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, (C. XVII), İstanbul.
• SEVİĞ, Muammer Raşit,- SEVİĞ, Vedat Reşit, (1967), Devlet Hususî Hukuku (Giriş-Vatandaşlık), İstanbul.
• SEVİĞ, Muammer Raşit, (1983), Devletler Hususi Hukuku-giriş, Vatandaşlık ve Yabancılar Hukuku, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• OSMANAĞAOĞLU, Cihan, (2003), “Tanzimat Dönemi İtibarıyla Osmanlı Tâbiiyyetinin (Vatandaşlığının) Gelişimi”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• TOPÇUOĞLU, Ali Aslan, (2019), “İslam Hukukunda ve 1869 Tarihli Tabiiyet-i Osmaniye Kanunnamesi’nde Çocukların Vatandaşlık Durumu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, ss.1815-1831.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin, (1987), “İslâm Hukukunda Zimmilerin Yeri”, Türk Kültürü, (C.XXV), ss.335-339. YÖRÜK, Abdülhak Kemal, (1938), Devletler Hususî Hukuku: Kitap 1 Giriş Tabiiyet, İstanbul.