Ticaret Yolları Güzergahındaki Semerkant’ta X.-XII. Yüzyıllarda Ticaret

Year 2023, Volume: 3 Issue: 1, 228 - 245, 30.06.2023

Alparslan Kılınç

Abstract

Mâverâünnehir’in ön plana çıkan yerleşim yerlerinden biri olan Semerkant bulunmuş olduğu coğrafi konumu nedeniyle sadece tarihi İpek Yolunun geçiş noktasında olmamış. Dönemin önemli ticaret yolları olan Kürk Yolu, Baharat Yolu ve Altın Yol diye isimlendirilen ticaret yollarının da geçiş noktasında yer almıştır. Bu sayede tarihin hemen hemen her döneminde Semerkant şehri cazibe merkezi olmuştur. Semerkant’ın; ticarette deha olan Soğdlular’ın da ana yurtları olması buranın ticaret merkezi olmasına ayrı bir avantaj sağlamıştır. Çünkü Soğdlular ticaretlerini sadece Mâverâünnehir bölgesinde sürdürmemişlerdir. Çin’den, Bizans’a kadar birçok memleketle ticaret yapmışlardır. Ayrıca buralarda ticaret kolonileri de kurmuşlardır. Dolayısıyla bu ülkelerin tüccarları da Soğdlular’ın ana yurtları Semerkant’ta ticaret yapmaya gelmişlerdir. Semerkant’ta yabancılara ait ticaret depoları bulunmaktadır. Sâmânîler devleti döneminde bütün Mâverâünnehir bölgesi her alanda en parlak dönemini yaşamıştır. Dolayısıyla Semerkant şehri Sâmânîler devleti döneminde de önemini korumuştur. Timur Semerkant’ı imparatorluğunun başkenti yaptığı dönem de ise Semerkant en parlak dönemini yaşamıştır. Önemli bir ticaret şehri olan Semerkant’ın; X. ve XII. yüzyıllarda ticaretteki yeri ve önemini dönemin coğrafyacılarının, seyyahlarının ve tarihçilerin kaynaklarına dayanarak inceleme konusu yapılacaktır.

Keywords

Semerkant, Mâverâünnehir, İpek Yolu, Sâmânîler Devleti, Ticaret

References

• AGACANOV, Sergey Grigoreviç (2006), Selçuklular, (Çev. Ekber N. Necef-Ahmet R. Annaberdiyev), İstanbul, Ötüken Neşriyat.
• ALYILMAZ, Cengiz (2002), “Eski Türk şehirleri ve Semerkant”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 20, Erzurum, s. 303-311.
• ARİFOĞLU, Yunus (2018), “Horasan Şehirlerindeki Alışveriş Mekânları ve Bu Mekânlarda Satılan Ürünler (8-10. Yüzyıllar)”, İslâm Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 3(2), Aralık, s. 176-202.
• ARİFOĞLU, Yunus (2019), “İslamiyet Öncesi Dünyada Ticaretin Tarihsel Süreci ve Abbasilerde Ticaret Hayatı”, Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 1, Haziran, s. 1-18.
• ARSLAN, Hammet (2018), “Buhara: Türkistan’da Çok Kültürlü Bir Kent”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XLVIII, s. 29-41.
• ARTUK, İbrahim (1995), “Fülûs” İslâm Ansiklopedisi, C. 12, İstanbul, TDV Yayınları.
• ATAN, Turhan (1990), Türk Gümrük Tarihi, Ankara, C. 1, TTK Basımevi.
• AYDINLI, Osman (2009), “Semerkant”, DİA, C. 36, s. 481-484, Diyanet Vakfı Yayınları.
• AYDINLI, Osman (2014), “İslâm Hâkimiyetine (II./VIII. Asır) Kadarki Dönemde Soğd Havzasının İktisadî ve Sosyokültürel Dinamikleri”, İslâm Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 32, s. 99-126.
• AYDINLI, Osman (2018), Semerkant Tarihi, İkinci Basım, Ankara, TDV Yayın.
• BAKIR, Abdulhalik (1998), “Ortaçağ İslam Dünyasında Madenler ve Maden Sanayi”, Belleten, C. LXI, S. 232, Ankara, s. 519-596.
• BAKIR, Abdulhalik (2002), Ortaçağ İslam Dünyasında Madencilik ve Maden Sanayi, Ankara, Bizim Büro Basımevi.
• BAKIR, Abdulhalik (2005), Ortaçağ İslam Dünyasında Tekstil Sanayi Giyim-Kuşam ve Moda, Ankara, Bizim Büro Basımevi.
• BAKIR, Abdulhalik (2016), “İpek Yolu Şehirlerinin Ortaçağdaki Endüstriyel Kapasiteleri Üzerine Bir Değerlendirme (Buhârâ Semerkant Örneği)”, 1. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Başkentleri Bilgi Şöleni (Türkiye-Kosova-Makedonya-Özbekistan) Bildiri Metinleri, Nevşehir, s. 13-27.
• BARTHOLD, Vasilij Vladimiroviç (1962), Four Studies On The History Of Central Asia, (Trc. T. Minorsky), Leiden.
• BARTHOLD, Vasilij Vladimiroviç (1990), Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (Haz: Hakkı Dursun Yıldız), Ankara, TTK Basımevi.
• BARTHOLD, Vasilij Vladimiroviç (2020), Orta Asya Tarihi Üzerine Dört Çalışma, (Çev. İlhan Aslan), İstanbul, Post Yayın.
• BARTHOLD, Vasilij Vladimiroviç (2021), Orta Asya Tarih ve Uygarlık, (Derleyen ve Çev. D. Ahsen Batur), İstanbul Selenge Yayınları.
• CAN, Yılmaz (1995), İslam Şehirlerinin Fiziki Yapısı, Ankara, TDV Yayınları.
• CLAVİJO, Gonzales Ruy (2016), Timur Devrinde Kadis’ten Semerkand’a Seyahat, (Çev. Ömer Rıza Doğrul), Köprü Kitapları, İstanbul.
• ÇEŞMELİ, İbrahim (2002), Semerkand Şehrinin Antik Dönemden 19. Yüzyıla Kadar olan Fiziksel Gelişimi, Sanat Tarihi Yıllığı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, XV, s. 57-90.
• ÇEŞMELİ, İbrahim (2007), “Sogdlularda Sosyo-Kültürel Yapı ve Sanat, Mimarlık Dekorasyon Dergisi, s. 130-142. DİYARBEKİRLİ, Nejat (2008), “İpek Yolu ve Türkler: Sanat Kültür ve Mimarîye Doğu-Batı Yolunda Yaptıkları Katkılar”, Dünden Bugüne İpek Yolu Beklentiler ve Gerçekler Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, Ötüken Neşriyat.
• EBÜ’L –FİDA, Takvimü’l-Büldan, (Çev. Ramazan Şeşen), İstanbul, Yeditepe Yayınları.
• EBERHARD, Wolfram (1940-42), “Çin Kaynaklarına Göre Orta ve Garbi Asya Halklarının Medeniyeti”, Türkiyat Mecmuası, C. VII-VIII, S. 1, İstanbul, s. 125-189.
• EKER, Süer (2012), “Orta Asya’nın Gizemli Halkı: Soğdlular”, Türkbilig, 24, s. 77-92.
• FOURNIAU, Vincent (2005), Timur’un Vaha Kenti: Bir İmparatorluğun ve Bir Rönesansın Kalbi Semerkand, (Çev. Ali Berktay), İstanbul, İletişim Yayınları.
• FRYE, Nelson Richard ve SAYILI, Aydın (1946), “Selçuklulardan Evvel Orta Şarkta Türkler”, TTK Belleten, C. X, 37, s. 97-131. FRYE, Nelson Richard (2009), Antik Çağlardan Türklerin Yayılmasına Orta Asya Mirası, (Çev: Füsun Tayanç-Tunç Tayanç), Ankara, Arkadaş Yayınevi.
• FRYE, Nelson Richard (Trz.), Ortaçağın Başarısı Buhârâ, (Çev. Hasan Kurt).
• GİBB, Hamilton A. R. (2005), Orta Asya’da Arap Fetihleri, (Çev. Hasan Kurt), Ankara, Çağlar Yayınları. Gökçe Mustafa ve Tombuloğlu Tuba (2018), “10. ve 15. Yüzyıl Seyyahların İzlenimlerinde Semerkand”, İnternational Journal Of History, 10(10), Aralık, s. 131-144.
• HEYD, Wilhelm (1975), Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, (Çev: Enver Ziya Karal), Ankara, TTK Basımevi. HİZMETLİ, Mustafa (2016), “X. Yüzyılda Maveraünnehir İle Irak Arasındaki Ticari Münasebetler”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 9, S. 1, Haziran, s. 177-189.
• İBN BATTÛTA, (2020), İbn Battûta Seyahatnâmesi, (Çev: A. Sait Aykut), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları. İBN BUTLAN, (2008), el-Hasan el-Muhtar b. El-Hasan, Risâle Câmi’a Fünûn Nâfı’a Şirâ er-Rakîk ve Taklîbi’l-Abîd, (thk: Abdusselâm Hârû), (Çev: Abdulhalik Bakır), Ortaçağ Medeniyetine Dair Çeviriler I, Ankara, Bizim Büro Basımevi.
• İBN FADLAN, (2015), İbn Fadlan Seyahatnamesi, (Çev. Ramazan Şeşen), İstanbul, Yeditepe Yayınları.
• İBN FAZLÂN, (2020), İbn Fâzlan Seyahatnamesi, (Çev. Ramazan Şeşen), İstanbul, Tarih Encümeni Yayınları. İBN HAVKAL, (1967), Suretü’l -Arz, Leiden.
• İBN HAVKAL, (2004), Kitâbü’l-Mesâlîk ve’l-Memâlîk, (Derleyen ve Türkçeye Çev. Yusuf Ziya Yörükân), İstanbul, Gelenek Yayıncılık.
• İBN HURDAZBÎH, (2019), el-Mesâlîk ve’l-Memâlîk, (Çev. Murat Ağarı), İkinci Baskı, İstanbul, Ayışığı Kitapları. İBN RÜSTEH, (2017), El- A’lâku’n-Nefîse, Ankara, Ankara Okulu Yayınları.
• İSTAHRÎ, (1927), el-Mesâlik ve’l Memâlik, Leiden.
• İSTAHRÎ, (2015), Mesâliku’l- Memâlik (Ülkelerin Yolları), (Çev. Murat Ağarı), İstanbul, Ayışığı Kitapları.
• KAŞGARLI, Mahmud (1985), Divanü Lügati’t Türk, Tercüme: Besim Atalay, C. III, Ankara.
• KILINÇ, Alparslan (2020), Sâmânîler Döneminde Buhârâ Şehri, İstanbul, Hiperyayın.
• KILINÇ, Alparslan (2021), Mâverâünnehir’de İktisadi ve Sosyal Hayat (IX.-XI. Yüzyıllar), İstanbul, Hiperyayın.
• KILINÇ, Alparslan (2022), “Horasan Bölgesinde X.-XII. Yüzyıllarda Ticaret”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10(1), s. 58-82.
• KİTAPÇI, Zekeriya (1983), “İslâmiyetin Asya Türk Medeniyetinin Beşiği Semerkant ve Havalisinde İlk Yayılışı”, Türk Dünyası Araştırmaları, 25, s. 109-135.
• KİTAPÇI, Zekeriya (1995), Yeni İslâm Tarihi ve Türkler, Konya. KUDÂME bin Cafer (2018), Kitabü’l Harac, (Çev: Ramazan Şeşen), İstanbul, Yeditepe Yayınevi.
• KURT, Hasan (1998), Orta Asya’nın İslâmlaşma Süreci, Ankara, Fecr Yayınevi.
• LİGETİ, L. (1986), Bilinmeyen İç Asya, (Trc. Sadrettin Karatay), Ankara.
• MAKDÎSÎ (1877), Ahsenü’t -Tekâsîm fî Ma’rîfeti’l-Ekâlîm, (Nşr. De Goeje), Leiden.
• MAZAHERÎ, Ali (1972), Ortaçağda Müslümanların Yaşayışları, (Çev: Bahriye Üçok), İstanbul, Varlık Yayınevi. MESUDÎ (2011), Murûc Ez-Zehep, (Çev. D. Ahsen Batur), İstanbul, Selenge yayınları.
• MEZ, Âdam (2000), Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti, (Çev: Salih Şaban), 1. Baskı, İstanbul, İnsan Yayınları. MORİ, Masao (1983), “Soğdluların Orta-Asya’daki Faaliyetleri”, TTK Belleten, XLVII (185), s. 339-351.
• MUKADDESÎ (2015), Ahsenü’t-Takâsîm, (Çev. ve Notlar Ahsen Batur), İstanbul, Selenge Yayınları.
• NARŞAHÎ, Ebû Bekr Muhammed b. Cafer, (2013), Târîh-i Buhârâ, (Farsçadan Tercüme ve Notlar: Erkan Göksu), Ankara, TTK Yayınları.
• EL-ÖMERÎ (2019), Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım, Çev. ve Notlar: D. Ahsen Batur, 2. Baskı, Selenge Yayınları.
• ÖZDAL, N. Ahmet (2016), Ortaçağ Ekonomisi ve Müslüman Tüccarlar (X-XIV. Yüzyıllar), İstanbul, Selenge Yayınları.
• PİYADEOĞLU, Cihan (2012), Güneş Ülkesi Horasan Büyük Selçuklular Dönemi, İstanbul, Bilge Kültür Sanat Yayın.
• STRANGE, Guy Le (2015), Doğu Hilafetinin Memleketleri, (Ter: Adnan E.-Cengiz T.), İstanbul, Yeditepe Yayınları.
• ŞAHİN Haşim ve ARİFOĞLU Yunus (2013), “Selçuklu Öncesi Dönemde Horasan: Coğrafi Konum, İktisadi Yapı ve Şehirler”, Akademik İncelemeler Dergisi, 8(3), s. 361-387.
• ŞEŞEN, Ramazan (1998), İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• ŞEŞEN, Ramazan (2008), “İpek Yolunda-Buhara-Semerkant-Kaşgar’dan Geçen Ana Yolun Önemi”, Dünden Bugüne İpek Yolu Beklentiler ve Gerçekler Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, Ötüken Neşriyat.
• ŞAHİN, Sinan (2020), Mâverâünnehir’in Sosyal ve İdarî Yapısı, İstanbul, Selenge Yayınları.
• TOGAN Nazmiye ve Zeki Velidi (1964), “Peygamber Zamanında Şarkî ve Garbî Türkistan’ı Ziyaret Eden Çinli Budist Rahibi Hüen Çang’ın Bu Ülkelerin Siyasi ve Dini Hayatına Ait Kayıtları”, İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, C. IV, (1-2), İstanbul, s. 21-64.
• ZEYDAN, Corci (1972), İslam Medeniyeti Tarihi, (Çev: Zeki M.), C. I, İstanbul, İletişim Yayınları.