The Soul and The Salvation of the Soul in Manichaeism

Year 2025, Volume: 8 Issue: 1, 90 - 109, 22.06.2025

Havva Rumeysa Yıldırım

Abstract

This study examines the nature of the soul and the process of salvation within the framework of Manichaeism’s fundamental dualist doctrine. In Manichaean cosmology, where the soul is regarded as a divine element belonging to the Realm of Light, its entrapment in the material body under the influence of the Realm of Darkness renders human existence the focal point of the cosmic struggle between good and evil. The central research problem of this study is to reveal how this understanding of the soul offers a doctrine of salvation on both individual and universal levels. A qualitative content analysis method has been applied to historical, theological, and philosophical texts. Drawing on Mani’s own writings and diverse cultural representations within Manichaean literature, the process of the soul’s purification from darkness is systematically examined through divine guidance and metaphysical ascent. The findings demonstrate that, according to Manichaean belief, human beings are created with a dual nature—comprising matter and spirit—and that salvation is made possible by renouncing bodily desires and responding to the call of the Light. In this context, the study is significant in that it addresses the Manichaean concept of the soul in a detailed and systematic manner for the first time. In conclusion, the Manichaean understanding of the soul not only presents a metaphysical schema from the past, but also offers a timeless response to humanity’s yearning for inner purification and the attainment of truth.

Keywords

History of Religions , Manichaeism , Light , Darkness , Soul , Salvation

Maniheizm’de Ruh ve Ruhun Kurtuluşu

Abstract

Bu çalışma, Maniheizm’in temel düalist öğretisi çerçevesinde ruhun doğasını ve kurtuluş sürecini incelemektedir. Ruhun Işık âlemine ait ilahî bir unsur olarak görüldüğü Maniheist kozmolojide, onun Karanlık âlemin etkisiyle maddi bedene hapsedilmesi, insan varoluşunu iyilik ve kötülük arasındaki kozmik mücadelenin merkezi hâline getirir. Çalışmanın temel problemi, bu ruh anlayışının hem bireysel hem de evrensel düzeyde nasıl bir kurtuluş öğretisi sunduğunu ortaya koymaktır. Araştırmada tarihi, teolojik ve felsefi metinler üzerine nitel içerik analizi yöntemi uygulanmıştır. Mani’nin kendi metinlerinden ve Maniheist literatürdeki farklı kültürel temsillerden hareketle, ruhun karanlıktan arındırılması süreci ilahi rehberlik ve metafizik yükseliş üzerinden sistematik biçimde ele alınmıştır. Bulgular, Maniheist inançta insanın iki kutuplu (madde ve ruh) yapısıyla yaratıldığı, kurtuluşun ise bedenin arzularından sıyrılarak Işık’ın çağrısına cevap vermekle mümkün olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda çalışma, Maniheizm’in ruh anlayışının ilk kez bu denli detaylı ve sistemli şekilde ele alınması bakımından önem teşkil etmektedir. Sonuç olarak, Maniheizm’in ruh anlayışı yalnızca geçmişe ait bir metafizik şema sunmakla kalmamakta; aynı zamanda insanın içsel arınma ve hakikate ulaşma arzusuna çağlar ötesinden yanıt vermektedir.

Keywords

Dinler Tarihi , Maniheizm , Işık , Karanlık , Ruh , Kurtuluş

References

• Adam, Baki. (ed.) Dinler Tarihi, İstanbul: Grafiker Yayınları, 2001.
• Aktulga, Mıdhat. ’’Maniheizm’de Bir Töz Olarak Kötülük ve Kötülük Konusunda İnsanın Konumu’’ Din ve İnsan Dergisi. 3/5 ( Haziran 2023), 41-60.
• Alıcı, Mehmet. Gnostik Yaşamın Şifreleri Bir Giriş Denemesi, İstanbul: Minel Nihal Yayınları,2023
• Alıcı, Mehmet. Işığın Elçisi Mani ve Gnostik Düşüncesi, İstanbul: Divan Kitap,2018.
• Alper, Ömer Mahir. ’’İrfâniyye’’, TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim 24.07.2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/irfaniyye
• Asmussen, Jes Peter. Manıchaean Lıterature, NY, Scholars’ Facsımıles & Reprınts,1975.
• Baker-Brian, Nicholas. Manichaeism An Ancient Faith Rediscovered, NY, T&T Clark International,2011.
• Baran Tekin, Dila. Mani Ve Öğretileri. Çorum Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Beduhn, Jason David. The Metabolism of Salvation: Manichaean Concepts of Human Physiology’’ P. MIRECKJ and J.BEDUHN,’’ The Lıght And The Darkness Studies İn Manichaeism And İts World’’ Boston, Brill, 2001.
• Beduhn, Jason David. The Manichaean Body In Discipline and Ritual, London, The Johns Hopkıns Unıversıty Press,2000.
• Demir, Hilmi. Gnostik Teoloji ve Kelami Aklın Karşılaşması, Ankara:Anadolu Yayınları,2021.
• Demir, Hilmi. ’’Maveraünnehir’in Dini Politiği ve Maturidi’nin Yeri: Maniheizm ve Gnostikler’’, İmam Maturidi Uluslararası Sempozyum Tebliğler Kitabı, Editör Ahmet Kartal. (ss. 433-450).İstanbul: Doğu Araştırmaları Merkezi, 2014.
• Esmailpour, Abolqasen. ‘’Manichaean Gnosis and Creation Myth’’, Sıno-Platonıc Papers, 156,2005, 82-97
• Gulácsi, Zsuzsann. Mediaeval Manichaean Book Art A Codicological Study Of Iranian And Turkic Illuminated Book Fragments From 8th–11th Century East Central Asia, Boston, Brill,2005.
• Güç, Ahmet. ‘’Ruh’’, TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim 23.07.2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ruh#4-diger-dinlerde
• Gündüz, Şinasi. Dünya Dinleri, İstanbul: Milel Nihal Yayınları,2020.
• Gündüz, Şinasi. ‘’Maniheizm’’, TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim 22.07.2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/maniheizm
• Güngör, Harun. ‘’Maniheizm’ ’Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 5, (Ocak 1988), 145-166.
• Hafızoğlu, Yakup. ‘’Eş’arîlerin Maniheist Teoloji ve Kozmoloji Tenkitleri [The Ash’ârîs’ Criticisms of Manichaean Theology and Cosmology]’’, Marifetname. 8/1 , (Haziran 2021),247-276.
• Karaca, İbrahim. ‘’Maniheizm İnancının Ehl-İ Hak İnancına Etkileri’’, Turkish Studies - Religion, 17(3), (Eylül 2022), 265-275.
• Karakaş, Selim. ’’Türk Tarihinde Maniheizm (Vııı.- Xııı. Yüzyıllar’’, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi,2015.
• Lieu, S. N. C. Manichaeism in the Later Roman Empire and Medieval China, Tübingen 1992, in: Vigiliae Christianae. A Review of Early Christian Life and Language 47(1993)288-303.
• Meçin, Mehmet Mekin. ‘’Maniheizm Hakkında Bir İnceleme: Mesajlarıyla Yaşayan Din’’, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, Cilt: 27 Sayı: 2, (Aralık 2023)726 – 745.
• Oymak, İskender. ‘’İslam Kaynaklarına Göre Maniheizm’’, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 14:1 (Haziran 2009), 67-97.
• Rudolph, Kurt. ‘’ GNOSIS: the Nature and History of an Ancient Religion’’, çev. Mustafa Bıyık, Gazi Üniveristesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi,1/1, (Haziran 2002),378-393.
• Tardıeu, Michel. Manichaeism, University of Illinois Press Urbana and Chicago,2008.
• Topaloğlu, Bekir. ‘’Hay’’, TDV İslâm Ansiklopedisi Erişim 13.04.2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/hay
• Yalçın, Hamdi. Hermetizm ve Gnostisizm Ankara, Fecr Yayınları,2022.
• Yavuz, Yusuf Şevki. ‘’Ruh’’, TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim 23.07.2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ruh#1