Rexx Sineması’nın Son Perdesi: Sinemada Mekânsal Kayıp ve Toplumsal Hafıza

Year 2025, Volume: 17 Issue: 3, 677 - 707, 30.10.2025

Esra Köten , İsmail Burak Malkoç

https://doi.org/10.53376/ap.2025.24

Abstract

Bu çalışma, sinemanın sanatsal sürekliliğinde fiziksel mekânların önemini tartışarak, kültür üretiminin mekânsallığına dikkat çekmektedir. Sinemada mekânların rolünü ve bu mekânların yitirilmesinin sinema kültürü ile bağlantısının nasıl olduğunu anlamak amacıyla, Rexx Sineması’nın kapanma ve yıkım süreçleri, Kadıköylülerin toplumsal tepkileri üzerinden sosyolojik bir perspektiften ele alınmıştır. X platformundan seçilen 80 gönderi ve yorum incelenmiş; “nostalji ve kişisel bağlar”, “kayıp ve üzüntü”, “rant ve öfke,” “kültürel değer kaybı”, “yıkımın başlaması”, “hukuki ihlal”, “şehir hakkı ve direniş” ve “nostalji ve veda” temaları belirlenmiştir. Bulgular, Rexx’in sinemanın festivaller ve bağımsız yapımlar gibi sanatsal ifadelere ev sahipliği yapan bir alan olarak kolektif bir hafıza oluşturduğunu, kapanmasının ve yıkımının ise bu kültürel üretimin mekânsal temelini tehdit ettiğini ortaya koymaktadır.

Keywords

Rexx Sineması , Kadıköy , Kolektif Hafıza , Hafıza Mekânı , Kültürel Miras

The Final Act of Rexx Cinema: Spatial Loss and Social Memory in Cinema

Abstract

This study draws attention to the spatiality of cultural production by discussing the importance of physical spaces in the artistic continuity of cinema. In order to understand the role of spaces in cinema and how the loss of these spaces relates to cinema culture, the closure and demolition processes of Rexx Cinema are discussed from a sociological perspective through the social reactions of Kadıköy residents. 80 posts and comments selected from the X platform were analysed and the themes of ‘nostalgia and personal ties’, ‘loss and sadness’, ‘rent-seeking and anger’, ‘loss of cultural value’, ‘initiation of demolition’, ‘legal violation’, ‘right to the city and resistance’ and ‘nostalgia and farewell’ were identified. The findings reveal that Rexx creates a collective memory as a space that hosts artistic expressions of cinema such as festivals and independent productions, while its closure and demolition threaten the spatial basis of this cultural production.

Keywords

Rexx Cinema , Kadıköy , Collective Memory , Memory Space , Cultural Heritage

References

• Adorno, Theodor W. ve Max Horkheimer (2010), Aydınlanmanın Diyalektiği: Felsefi Fragmanlar (İstanbul: Kabalcı Yayınevi) (Çev. Nihat Ülner – Elif Öztarhan Karadoğan).
• Assmann, Jan (2022), Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. Ayşe Tekin).
• Balaban, Osman (2023), “Neoliberal Yeniden Yapılanmanın Türkiye Kentleşmesine Bir Diğer Armağanı: Kentsel Dönüşümde Güncelin Gerisinde Kalmak”, Çavdar, Ayşe ve Pelin Tan (Der.), İstanbul Müstesna: Şehrin İstisna Hali (İstanbul: Sel Yayıncılık): 51-80.
• Başka Sinema (t.y.), “Salonlar & Biletler”, https://www.baskasinema.com/salonlar/ (11.03.2025).
• Bauman, Zygmunt (2017), Akışkan Modernite (İstanbul: Can Sanat Yayınları) (Çev. Sinan Okan Çavuş).
• Beck, Ulrich (1992), Risk Society: Towards a New Modernity (London: Sage).
• Bennett, Cassandra (2014), Behind the Scenes: Corporations, the Moviegoing Experience, and the Preservation of Tennessee's Small-Town Theaters (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) (Murfreesboro: Middle Tennessee State University).
• Bilgin, İhsan (2013), “Kentsel Dönüşümün Doğası: Akış mı Zorlama mı?”, Bora, Tanıl (Der.), Milyonluk Manzara: Kentsel Dönüşümün Resimleri (İstanbul: İletişim Yayınları): 11-48.
• Bora, Tanıl (2013), “Sunuş”, Bora, Tanıl (Der.), Milyonluk Manzara: Kentsel Dönüşümün Resimleri (İstanbul: İletişim Yayınları): 7-10.
• Bourdieu, Pierre (1993), The Field of Cultural Production: Essays on Art and Literature (New York: Columbia University Press).
• Boxofficeturkiye (t.y.-a), “Boxoffice Stüdyolar”, https://boxofficeturkiye.com/studyolar/2024 (10.03.2025).
• Boxofficeturkiye (t.y.-b), “Boxoffice Dağıtımcılar”, https://boxofficeturkiye.com/dagitimcilar/2024 (10.03.2025).
• Boym, Svetlana (2001), The Future of Nostalgia (New York: Basic Books).
• Buğra, Ayşe ve Osman Savaşkan (2015), Türkiye’de Yeni Kapitalizm: Siyaset, Din ve İş Dünyası (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Castells, Manuel (1997), Kent, Sınıf, İktidar (Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları) (Çev. Asuman Erendil)
• Connerton, Paul (2019), Toplumlar Nasıl Anımsar? (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. Alaeddin Şenel).
• Çam, Didem ve Bahar Karayel (2022, 18 Haziran), “Tarihe ‘Tatlı’ Bir Yolculuk: İnci Pastanesi”, BiaMag, https://bianet.org/haber/tarihe-tatli-bir-yolculuk-inci-pastanesi-263372 (18.06.2022).
• Çavdar, Ayşe ve Pelin Tan (2023), “Sunuş”, Çavdar, Ayşe ve Pelin Tan (Der.), İstanbul Müstesna: Şehrin İstisna Hali (İstanbul: Sel Yayıncılık): 7-16.
• Çetken, Pelin (2017), “Sil Baştan Yaşayan Kent ve İnsanları”, Erman, Tahire ve Serpil Özaloğlu (Der.), Bir Varmış Bir Yokmuş: Toplumsal Bellek, Mekân ve Kimlik Üzerine Araştırmalar (İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları): 91-102.
• Dardot, Pierre ve Christian Laval (2018), Dünyanın Yeni Aklı: Neoliberal Toplum Üzerine Deneme (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları) (Çev. Işık Ergüden).
• Diken Yücel, Dilar (2022), “Yeni Sinema Tarih Yazımına Bir Katkı: Yeşilçam Döneminde Malatya’da Seyir ve Seyirci”, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, (60): 01-30.
• Duygun, Elifcan ve Rifat Gökhan Koçyiğit (2021), “Tarihi Kent Merkezlerinde Tüketim Mekânlarının Dönüşümü: Yeldeğirmeni Mahallesi Örneği”, Tasarım Kuram, 17 (33): 18-41.
• Erem, Onur (2019, 19 Ocak), “Sinema Yasası: Neden Tartışılıyor, Yeni Yasa Çözüm Olacak mı?”, https://www.bbc.com/turkce (19.01.2019).
• Erkilet, Alev (2023), “Düzgün Aileler, Yeni Gelenler’e Karşı: Korku Siyaseti, Tahliyeler ve Kentsel Ayrışma”, Çavdar, Ayşe ve Pelin Tan (Der.), İstanbul Müstesna: Şehrin İstisna Hali (İstanbul: Sel Yayıncılık): 127-148.
• Erkip, Feyzan (2019), Piyasa Yapmanın Yeni Yüzleri: AVM’ler, Sokaklar, Kentler (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Erman, Tahire ve Serpil Özaloğlu (2017), “Önsöz”, Erman, Tahire ve Serpil Özaloğlu (Der.), Bir Varmış Bir Yokmuş: Toplumsal Bellek, Mekân ve Kimlik Üzerine Araştırmalar (İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları): 9-10.
• Ferraz, Talitha (2021), “Ciné-militantisme et Nostalgie: Le Cas Brésilien du Cine Vaz Lobo”, Cinémas: Revue d’études cinématographiques / Journal of Film Studies, 29 (2): 75–100.
• Fırat, Begüm Özden (2022), “A Double Movement of Enclosure and Commons: Commoning Emek Movie Theatre in Three Acts”, City, 26 (5–6): 1029–1044.
• Fraser, Nancy (2004), “Kamusal Alanı Yeniden Düşünmek: Gerçekte Varolan Demokrasinin Eleştirisine Bir Katkı”, Özbek, Meral (Der.), Kamusal Alan (İstanbul: Hil Yayın): 103-132.
• Giddens, Anthony (2020), Modernliğin Sonuçları (İstanbul: Ayrıntı Yayınları).
• Gramsci, Antonio (1971), Selections from the Prison Notebooks (New York: International Publishers).
• Habermas, Jürgen (2004), “Kamusal Alan”, Özbek, Meral (Der.), Kamusal Alan (İstanbul: Hil Yayın): 95-103.
• Hagaman, Ashley B. ve Amber Wutich (2017), “How Many Interviews Are Enough to Identify Metathemes in Multisited and Cross-Cultural Research? Another Perspective on Guest, Bunce, and Johnson’s (2006) Landmark Study”, Field Methods, 29 (1): 23-41.
• Halbwachs, Maurice (2023), Kolektif Bellek (İstanbul: Pinhan Yayıncılık) (Çev. Zuhal Karagöz).
• Harvey, David (2014), Postmodernliğin Durumu: Kültürel Değişimin Kökenleri (İstanbul: Metis Yayınları) (Çev. Sungur Savran).
• Harvey, David (2019), Asi Şehirler: Şehir Hakkından Kentsel Devrime Doğru (İstanbul: Metis Yayınları) (Çev. Ayşe Deniz Temiz).
• Harvey, David (2023), Neoliberalizmin Kısa Tarihi (İstanbul: Sel Yayıncılık) (Çev. Aylin Onacak).
• Herman, Edward S. ve Noam Chomsky (2006), Rızanın İmalatı: Kitle Medyasının Ekonomi Politiği (İstanbul: Aram Yayıncılık) (Çev. Ender Abadoğlu).
• İstanbul Planlama Ajansı (2024), Kent Gündemine Bakış, https://ipa.istanbul/wp-content/uploads/2024/07/KENT-GUNDEMI-AVM.pdf (30.12.2024).
• Jones, Janna (2003), The Southern Movie Palace: Rise, Fall, and Resurrection (Gainesville: University Press of Florida).
• Kahraman, Tayfun (2023), “Kent Hukukunun Yeni Yüzü: Düzenleyici Devletten Seçkinleştirici Devlete”, Çavdar, Ayşe ve Pelin Tan (Der.), İstanbul Müstesna: Şehrin İstisna Hali (İstanbul: Sel Yayıncılık): 17-48.
• Karabağ, Çağla ve Ezgi Bugey (2023), “Yerli Sinema ve Endüstri İlişkileri Bağlamında Dağıtım-Gösterim Ağlarında Yoğunlaşma: CGV Mars Entertainment Group Vakası”, Journal of Arts, 6 (4): 301-315.
• Kaya, Dilek (2017), “Eski İzmir Sinemaları ve Yıldız Sineması: Mekân, Toplum, Seyir”, Sinecine, 8 (2): 93-138.
• Kuhn, Annette (2002), An Everyday Magic: Cinema and Cultural Memory (London: I.B. Tauris).
• Kuhn, Annette (2011), “What to Do with Cinema Memory?”, Maltby, Richard, Daniel Biltereyst ve Philippe Meers (Der.), Explorations in New Cinema History (Oxford: Wiley-Blackwell): 85–98.
• Kuyucu, Tuna ve Özlem Ünsal (2011), “Neoliberal Kent Rejimiyle Mücadele: Başıbüyük ve Tarlabaşı’nda Kentsel Dönüşüm ve Direniş”, Göktürk, Deniz, Levent Soysal ve İpek Türeli (Der.), İstanbul Nereye? Küresel Kent, Kültür, Avrupa (İstanbul: Metis Yayınları): 85-106.
• Kübler-Ross, Elisabeth (1969), On Death and Dying (New York: Macmillan).
• Kümbetoğlu, Belkıs (2012), Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma (İstanbul: Bağlam Yayıncılık).
• Lees, Loretta (2008), “Gentrification and Social Mixing: Towards an Inclusive Urban Renaissance?”, Urban Studies, 45 (12): 2449–2470.
• Lefebvre, Henri (2011), Kentsel Devrim (İstanbul: Sel Yayıncılık).
• Lefebvre, Henri (2014), Mekânın Üretimi (İstanbul: Sel Yayıncılık).
• Lefebvre, Henri (2015), Şehir Hakkı (İstanbul: Sel Yayıncılık).
• Lefebvre, Henri (2016), Modern Dünyada Gündelik Hayat (İstanbul: Metis Yayınları).
• Loughran, Kevin, Gary Alan Fine ve Marcus Anthony Hunter (2015), “Urban Spaces, City Cultures, and Collective Memories”, Anna Lisa Tota ve Trever Hagen (Der.), Routledge International Handbook of Memory Studies (London: Routledge): 193–204.
• Lynch, Kevin (2023), Kent İmgesi (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları) (Çev. İrem Başaran).
• Machado Jr., Cláudio de Sá (2020), “Memory and Identity of Experiences at the Movie Theater: Narratives About Social Life at the Cine Theatro Capitólio (Porto Alegre, Brazil)”, Revista Brasileira de História & Ciências Sociais, 12 (24): 477–488.
• Maltby, Richard, Daniel Biltereyst ve Philippe Meers (Der.) (2011), Explorations in New Cinema History: Approaches and Case Studies (Oxford: Wiley-Blackwell).
• Marx, Karl (2021), Kapital: Ekonomi Politiğin Eleştirisi, 1. Cilt – Sermayenin Üretim Süreci (İstanbul: Yordam Kitap) (Çev. Mehmet Selik-Nail Satlıgan).
• McChesney, Robert W. (2014), “Yeni Küresel Medya”, Held, David ve Anthony McGrew (Der.), Küresel Dönüşümler: Büyük Küreselleşme Tartışması (Ankara: Phoenix Yayınları): 311-319 (Çev. Ali Rıza Güngen).
• Mclver, Glen (2009), “Liverpool’s Rialto: Remembering the Romance”, Participations, 6 (2): 199–218.
• Mitchell, Don (2020), Kent Hakkı: Sosyal Adalet ve Kamusal Alan Mücadelesi (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. Aydın Çavdar).
• Moore, Paul S. (2004), “Movie Palaces on Canadian Downtown Main Streets: Montreal, Toronto, and Vancouver”, Urban History Review – Revue d’Histoire Urbaine, 32: 3–20.
• Mosco, Vincent (2009), The Political Economy of Communication (London: Sage).
• Mouffe, Chantal (2000), The Democratic Paradox (London: Verso).
• Neuman, W. Lawrence (2014), Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar, Cilt 1 (Ankara: Yayınodası Yayıncılık) (Çev. Özlem Akkaya).
• Nora, Pierre (2022), Hafıza Mekânları (Ankara: Doğu Batı Yayınları) (Çev. Mehmet Emin Özcan).
• Okumuş, Fatma (2022), “Sinema Tarihi Çalışmaları İle Türk Sinema Tarihi Yazmaları”, Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, 41: 295-312.
• Oylum, Rıza (2022, Haziran), “İstavrit’ten Pandora’ya Beyoğlu’nun Kapanan Kitabevleri”, https://gazeteduvar.com (30.06.2022).
• Ölmez, Yusuf ve Hüseyin Sami Karaca (2023), “Competition Dynamics in the Theatrical Distribution and Exhibition of First-Run Domestic Films”, Bogazici Journal, 37 (1): 1-23.
• Öz, Özlem ve Kaya Özkaracalar (2021), “At the Nexus of Cinema, City and Memory: Resisting the Demolition of Istanbul's Historical Emek Movie Theatre”, Emotion, Space and Society, 40: 100804.
• Özdemir, Dilek ve İrem Selçuk (2021), “Retail Change in Historic City Centres”, Journal of Urban Culture and Management, 14 (1): 46-58.
• Özdurak, Caner (2020), “Birleşme ve Devralmalar Sonrasında Türkiye Sinema Sektöründeki Oligopolistik Yapı”, Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (1): 1-17.
• Özen, Emrah (2013), “Sinema Tarihi Çalışmalarında Önemli Bir Proje: HOMER”, Sinecine, 4 (2): 155-165.
• Özgür, Özlem (2022), “1990’lı Yılların Kültürel İkliminde Sinemaya Gitme ve Seyir Deneyimleri: Konya Örneği”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 48: 373-385.
• Özsoy, Mehtap (2024), “Yeni Sinema Tarihi Araştırmaları Çerçevesinde Ordu İlinin Sinema Tarihi Üzerine Bir Sözlü Tarih Çalışması (1912-1960): Kent, Mahalle ve Sinema”, Sinecine, 15 (1): 57-104.
• Özyurt, Olkan (2024, 14 Ağustos), “Rexx Sineması ‘Kentsel Dönüşüm’e Giriyor: Belediye ‘Yıkılsın’ Demiş, Koruma Kurulu ‘Tescile Gerek Yok, Yıkılabilir’ Kararı Vermiş”, https://10haber.net/kultur-sanat/rexx-sinemasi-icin-koruma-kurulundan-skandal-kakar-kulturel-varlik-degil-yikila-490853/ (14.08.2024).
• Paribu Cineverse (t.y.-a), “Hakkımızda”, https://www.paribucineverse.com/kurumsalhakkimizda (11.03.2025).
• Paribu Cineverse (t.y.-b), “Sinema Salonları”, https://www.paribucineverse.com/sinemalar (11.03.2025).
• Raina, Deepika ve Hina Zia (2025), “Understanding Kashmir: Collective Memories and Architecture ‘Spaces of Memory and Conflict: The Intersection of Place and Trauma’”, Castanho, Rui, Gulsher Hayder ve Syed Ahmed (Der.), Urban Identity Explored: Architecture and Arts in Cities (Cham: Springer): 225-234.
• Ritzer, George (2020), Toplumun McDonaldlaştırılması: Çağdaş Toplum Yaşamının Değişen Karakteri Üzerine Bir İnceleme (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. Akın Emre Pilgir).
• Rossi, Aldo (1983), The Architecture of the City (Cambridge, MA: The MIT Press).
• Sahu, Ipsita (2018), “From the Ruins of Chanakya: Exhibition History and Urban Memory”, BioScope: South Asian Screen Studies, 9: 73–96.
• Sancar, Mustafa Kemal (2023), “Türkiye’de Tekelleşen Film Dağıtımında Bir Başka Alternatif Arayışı: Kenda (Kendin Dağıt)”, Pamukkale Üniversitesi İletişim Bilimleri Dergisi, 2 (1): 57-67.
• Sennett, Richard (2013), Kamusal İnsanın Çöküşü (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. Serpil Durak ve Abdullah Yılmaz).
• Sennett, Richard (2022), Gözün Vicdanı: Kentin Tasarımı ve Toplumsal Yaşam (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. Süha Sertabiboğlu ve Can Kurultay).
• Sezginalp, Pınar (2018, Mart), “Anıların Duvarlarıyla: Maruf Önal’ın Reks Sineması”, Mimarlık, 400: 66-71.
• Simmel, Georg (2009), Bireysellik ve Kültür (İstanbul: Metis Yayınları) (Çev. Tuncay Birkan).
• Slater, Tom (2009), “Missing Marcuse: On Gentrification and Displacement”, City, 13 (2–3): 292–311.
• Stavrides, Stavros (2025), Müşterek Mekân: Müşterekler Olarak Şehir (İstanbul: Sel Yayınları) (Çev. Cenk Saraçoğlu).
• Şanlıer Yüksel, İlke ve Aydın Çam (2019a), “Adana Sinema Tarihinden Kadınların Seyir Deneyimine Dair Fragmanlar”, Kültür ve İletişim, 22 (2): 63–94.
• Şanlıer Yüksel, İlke ve Aydın Çam (2019b), “Çukurova’da 1960-1980 Dönemi Sinema Pratiklerinin Özel Bir Örneği: Yörük Filmleri”, Sinecine, 10 (2): 291-320.
• Şen, Besime (2016), “Soylulaştırma: Kentsel Mekânda Yeni Bir Ayrışma Biçimi”, Kurtuluş, Hatice (Der.), İstanbul’da Kentsel Ayrışma: Mekânsal Dönüşümde Farklı Boyutlar (İstanbul: Bağlam Yayıncılık): 127-160.
• Telatar, Irmak (2020), The Transformation of Cinema Halls in the Context of Public Sphere and Social Memory: The Case of Emek Cinema (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) (İstanbul: Yeditepe Üniversitesi).
• Thompson, John B. (2019), Medya ve Modernite (İstanbul: Kırmızı Yayınları) (Çev. Serdar Öztürk).
• Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu (t.y.), Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Sicil Gazetesi İstatistikleri, https://tesk.org.tr/view/mevzuat/liste.php?Guid=902743d2-11e2-11ea-9eaf-000c29b32a85 (20.09.2025).
• Türkiye İstatistik Kurumu (2023), Sinema ve Gösteri Sanatları İstatistikleri, 2023, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Sinema-ve-Gosteri-Sanatlari-Istatistikleri-2023-53639 (20.10.2025).
• Tüzün, Selin (2013), “Multipleks Sinema Salonları ve Türkiye Örneğinde Sinema Sektöründe Değişen Güç Dengeleri”, Sinecine, 4 (1): 85-115.
• Uysal, Ülke Evrim (2006), “Soylulaştırma Kuramlarının İstanbul’da Uygulanabilirliği: Cihangir Örneği”, Planlama, 2: 77-92.
• Üstün, Berna (2018), “An Anatolian City: A Research on Cinema Culture and Movie Theatres in Eskisehir”, ICONARP International Journal of Architecture and Planning, 6 (2): 433–460.
• Vitrinel, Ece (2020), “Benim Yerim”den “Yok-Yerler”e: İstanbul’da Güncel Seyir Deneyimine Dair Salon-İçi Manzaralar”, Sinecine, 11 (2): 227-265.
• Weber, Max (1978), Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology (Berkeley: University of California Press).
• Yasar, Zeynep (2019), “Emek Is Ours, Istanbul Is Ours: Reimagining a Movie Theater Through Urban Activism”, The Velvet Light Trap, 83: 46–59.
• Yurtseven, Çağlar (2020), “Enlargement and Transformation of the Movie Theater Industry in Turkey”, Recent Issues in Sociological Research, 13 (2): 110-112.