The Others of the Justice and Development Party (JDP): A Gender-Based Approach to Hum Debate in Modern Turkey

Year 2025, Volume: 17 Issue: 3, 732 - 757, 30.10.2025

Can Özelgün

https://doi.org/10.53376/ap.2025.26

Abstract

This article explores the evolving meanings and political uses of the Qur’anic pronoun hum, a locally rooted tool of exclusion and legitimation in Turkey’s political history. Tracing its genealogy from the 1876 Kanun-u Esasi debates to the Justice and Development Party’s (JDP) gender regime (2011–2021), it argues that hum historically marked the line between those deemed politically legitimate and those excluded. While its referents have shifted—from non-Muslims in the late Ottoman era to feminists, LGBTQI+ individuals, atheists, etc. in contemporary Turkey—it remains an elastic boundary of otherization. Adopting a longue durée perspective, the article links the JDP’s discourse to its center-right predecessors, demonstrating a paternalist-populist fusion shapes gender politics. In this context, hum sustains a binary between “pure” and “corrupt” women. The study thus contributes to debates on gendered legitimacy and illustrates how exclusionary scripts are redefined under authoritarian configurations.

Keywords

Gender , Other , JDP , Legitimacy , Constitution

Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (AKP) Ötekileri: Modern Türkiye’de Hum Tartışmasına Toplumsal Cinsiyet Temelli Bir Yaklaşım

Abstract

Makalede, Kur’an’daki zamir hum’un Türkiye’nin siyasi tarihinde dışlama ve meşrulaştırma aracı olarak değişen anlamlarını incelemektedir. 1876 Kanun-u Esasi tartışmalarından Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (AKP) 2011–2021 dönemi cinsiyet rejimine uzanan süreçte hum, kimin siyasi olarak meşru kabul edileceğini belirleyen bir sınır olarak kullanılmıştır. Osmanlı’da gayrimüslimlerden, günümüz Türkiye’sinde feministler, LGBTQI+ bireyler, ateistler gibi çeşitli gruplara yönelen bu dışlayıcı söylem, esnek bir dışlama çizgisidir. Longue durée yaklaşımını benimseyen çalışma, AKP’nin söylemini merkez sağ öncülleriyle ilişkilendirerek ataerkil-popülist bir ideolojinin cinsiyet politikalarını nasıl şekillendirdiğini ortaya koymaktadır. Hum bu bağlamda, “saf” ve “yozlaşmış” kadın ayrımını sürdürerek siyasette meşruiyet sınırlarının toplumsal cinsiyet üzerinden nasıl çizildiğini göstermektedir.

Keywords

Toplumsal Cinsiyet , Öteki , AKP , Meşruiyet , Anayasa

References

• Adalet Partisi (1961), “Adalet Partisi Seçim Beyannamesi [1961]”, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/items/8cd103bd-d0f2-4a26-be5d-a3635e3f3405 (19.10.2021).
• Adalet Partisi, (1966), “Adalet Partisi Program ve Tüzük”, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/handle/11543/755 (19.10.2021).
• Adalet Partisi (1969), “Adalet Partisi Seçim Beyannamesi (APSB)”, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/items/4a1e21d9-d418-4e7e-836d-6698770c7878 (19.10.2021).
• Adalet Partisi (1973), “Adalet Partisi seçim beyannamesi [1973]”, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/items/838ba621-d665-4859-a86d-3ac27641a343 (19.10.2021).
• Amnesty International (01.07.2021), “Metin Lokumcu Davası”, https://amnesty.org.tr/icerik/metinlokumcudavasi (22.07.2025).
• Arat, Zehra Kabasakal (2012), “Women”, Heper, Metin, Sabri Sayari (ed.), The Routledge Handbook of Modern Turkey (London: Routledge).
• Aslan, Mustafa Çağatay (2016), “The Restrictive Impact of Party Ideology on Party Strategy: Turkey’s Radical Right the Nationalist Movement Party After June 2015 Elections”, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 55: 67-86.
• Atwood, Margaret (1998), The Handmaid’s Tale (New York: Anchor Books).
• Aydın, Abdullah and Murat Yıldız (2016), “1950-1960 Döneminde Türkiye’de Kadın Hareketlerinin Niteliği Üzerine Bir Değerlendirme”, Yasama Dergisi, 33: 50-67.
• Aygün, Mehmet (2014), “‘Yeni’ Neyi Temsil Ediyor? Yeni Fetişizmi ve ‘Yeni Türkiye’ Mitleri”, Sosyologca, 8, https://sosyologca.org/files/sosyologca/8-6.pdf (29.07.2025).
• Aytaç, Selim Erdem and Ezgi Elçi (2019), “Populism in Turkey”, https://researchgate.net/publication/328149081_Populism_in_Turkey (10.10.2021).
• Baykan, Ayşegül (1994), “The Turkish Woman”, Gender & History, 6 (1): 101-116.
• Benhabib, Seyla (2004), “The Rights of Others: Aliens, Residents and Citizens” (Ser. The John Robert Seeley Lectures, 5) (Cambridge University Press).
• Berkes, Niyazi (2003), Türkiye’de Çağdaşlaşma (İstanbul: Yapı Kredi).
• Berktay, Halil (2021), “‘Dış’ Korkusu (2) Hayvanlardan İnsanlara”, https://serbestiyet.com/yazarlar/dis-korkusu-2-hayvanlardan-insanlara-65898/ (05.11.2022).
• Bora, Tanıl (07.06.2016), “Yeni Türkiye”, https://birikimdergisi.com/haftalik/7718/yeni-turkiye (28.07.2025).
• Bora, Tanıl (2018), Zamanın Kelimeleri: Yeni Türkiye’nin Siyasî Dili (İstanbul: İletişim).
• Braudel, Fernand (2018), On History (Chicago: University of Chicago Press) (Trans. Sarah Matthews).
• Cavarero, Adriana and Elisabetta Bertolino (2008), “Beyond Ontology and Sexual Difference: An Interview with the Italian Feminist Philosopher Adriana Cavarero”, Differences, 19 (1): 128–167.
• Christofis, Nikos (2018), “The AKP’s "Yeni Turkiye": Challenging the Kemalist Narrative?”, Mediterranean Quarterly, 29 (3): 11-32.
• CNN Türk, (04.06.2011), “Başbakan: ‘O kadın, kız mıdır kadın mıdır?’”, https://cnnturk.com/2011/yazarlar/06/04/basbakan.o.kadin.kiz.midir.kadin.midir/618955.0/index.html (11.10.2021).
• Crenshaw, K. (2017), “Kimberlé Crenshaw on intersectionality, more than two decades later”, Columbia Law School, 8 (1), https://www.law.columbia.edu/news/archive/kimberle-crenshaw-intersectionality-more-two-decades-later (20.04.2025).
• Çadır, Mustafa (2011), “Kadının Siyasal Yaşama Katılımında Siyasi Parti Kadın Kollarının Rolü”, https://ailevecalisma.gov.tr/media/2524/mustafacadir.pdf (10.10.2021).
• Çağan, Kenan (2012), “Namık Kemal’de Devletin Niteliği ve Temel Dayanakları”, Akademik İncelemeler Dergisi, 7 (1): 255-280.
• Çagaptay, Soner (2020), The New Sultan: Erdogan and the Crisis of Modern Turkey (London: Bloomsbury Publishing).
• Çetinsaya, Gökhan and Ş. Tufan Buzpınar (2020), “Midhat Paşa”, https://islamansiklopedisi.org.tr/midhat-pasa (09.08.2021).
• Çınar, Alev and Burak Arıkan (2002), “The Nationalist Action Party: Representing the State, the Nation or the Nationalists?”, Turkish Studies, 3 (1): 25-40.
• De Haan, Francisca (2012), “The Women's International Democratic Federation (WIDF): History, Main Agenda, and Contributions, 1945-1991”, https://projects.iq.harvard.edu/files/soc_fem/files/de_haan_widf_2012_wasi_essay_with_location_added.doc (09.11.2021).
• De Vos, Berthe (2020), “The Intent and Importance of the Istanbul Convention”, https://soroptimistinternational.org/2020/09/11/the-intent-and-importance-of-the-istanbul-convention/ (09.11.2021).
• Demokrat Parti (1946), „Demokrat Parti Programı [1946]“, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/items/3bf0ffa7-72ba-4c30-b434-997981e900bc (19.10.2021).
• Deniz, Didem (2006), 1950 Seçimleri Demokrat Parti İzmir Propagandası (Yüksek Lisans Tezi) (İzmir: DEÜ Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü).
• Depenheuer, Otto (2006), Minorities in Turkey and in the EU (Berlin: LIT Verlag).
• Doğan Haber Ajansı (07.03.2012), “Türkiye’nin ilk kadın haber ajansı ‘JINHA’”, https://web.archive.org/web/20161221123110/http://www.dha.com.tr/turkiyenin-ilk-kadin-haber-ajansi-jinha_282070.html (07.10.2021).
• Eligür, Banu (2014), “Turkey's Declining Democracy”, https://hudson.org/research/10525-turkey-s-declining-democracy (25.10.2021).
• Fazlıoğlu, Mehmet Alp (2014), “1876 Kanun-ı Esasîsi: ‘Türkiye Hükümet-i Meşruta Sırasına Dahil Olmuştur’”, http://www.zindekuvvet.com/1876-kanun-i-esasi-turkiye-hukumet-i-mesruta-sirasina-dahil-olmustur/ (11.10.2021).
• Gaus, Daniel (2013), “Rational Reconstruction as a Method of Political Theory Between Social Critique and Empirical Political Science”, Constellations, 20 (4): 553–570.
• Güneş-Ayata, Ayşe and Gökten Doğangün, (2017), “Gender politics of the AKP: Restoration of a religio-conservative gender climate”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 19 (6): 610-627.
• Hasanović, Jasmin (2015), “Ochlocracy in the Practices of Civil Society: A Threat for Democracy?” Studia Juridica et Politica Jaurinensis, VL-2, https://www.academia.edu/26803846/Ochlocracy_in_the_Practices_of_Civil_Society_A_Threat_for_Democracy (25.10.2021).
• Honohan, Iseult (2010), “Democracy Across Borders: from Demos to Demoi”, International Journal of Philosophical Studies, 18 (4): 581-585.
• Jin Haber (20.09.2016), “#JINHAsusturulamaz: Dünyanın ilk kadın haber ajansı JINHA kapatıldı!”, http://jinhaber1.com/search/content/view/66519?page=1&key=0dfb4249776c48d4f83ad0b082f416a2 (27.07.2025).
• Kamer, Hatice (2016), “Son KHK ile kapatılan basın kuruluşlarının temsilcileri ne diyor?”, https://bbc.com/turkce/haberler-turkiye-37815246 (29.07.2025).
• Kandiyoti, Deniz (2015), “The Gender Wars in Turkey: A Litmus Test of Democracy?”, https://opendemocracy.net/en/5050/gender-wars-in-turkey-litmus-test-of-democracy/ (03.10.2021).
• Kandiyoti, Deniz (2016), “Locating The Politics of Gender: Patriarchy, Neo-Liberal Governance and Violence in Turkey”, Research and Policy on Turkey, 1 (2): 103-118.
• Karal, Enver Ziya (2000), Osmanlı Tarihi, 8. Cilt: Birinci Mesrutiyet ve Istibdat Devirleri (Ankara: Türk Tarih Kurumu).
• Kartal, Rabia Nur (2020), “A Brief Critical Analysis of National Vision Movement on Theoretical and Practical Level: Erbakan’s Model of Teo-Democracy”, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7 (7): 143-154.
• Kaul, Nitasha (2021), “The Misogyny of Authoritarians in Contemporary Democracies”, International Studies Review, 23 (4): 1619-1645.
• Koçer, Dilara Nergishan (2009), Demokrat Parti Döneminde Kadın: 1950-1960 Arası Kadın Dergilerinde Kadın Imajı (Yayımlanmamış Doktora Tezi) (İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE).
• Kourou, Nur Sinem (2020), “Sağ Popülizm ve Toplumsal Cinsiyet Karşıtı Hareketlerin Birlikteliğinde AKP Hükümetlerinin Aile Siyaseti ve Popülist Siyasal Mobilizasyonu”, Feminist Tahayyül Akademik Araştırmalar Dergisi, 2 (2): 207-241.
• Kundakcı, Seda (2013), “Heteroseksizm ve Ötekileştirme Eleştirisi”, Liberal Düşünce Dergisi, 71: 65-79.
• Levitov, Alex (2016), “Normative Legitimacy and the State”, https://academic.oup.com/edited-volume/41327/chapter/352326915 (14.11.2021).
• Mardin, Şerif (1991), Türk Modernleşmesi (İstanbul: İletişim).
• Mert, Melek Kaymaz (2020), “Türkiye’de Kadın Sivil Toplum Örgütleri: Demokrat Parti Dönemi Üzerine Bir İnceleme”, Saracaloğlu et al., 8. Uluslararası Sosyal Beşeri ve Eğitim Bilimleri Kongresi.
• Mudde, Cas (2004), “The Populist Zeitgeist”, Government and Opposition, 39 (4): 541–563.
• Mudde, Cas (2007), Populist Radical Right Parties in Europe (Cambridge: Cambridge University Press).
• Mutluer, Nil (2019), “The Intersectionality of Gender, Sexuality, And Religion: Novelties and Continuities in Turkey During the AKP Era”, Southeast European and Black Sea Studies, 19 (1): 99-118.
• O'Connell, Jamie (2020), “Representation, Paternalism, and Exclusion: The Divergent Impacts of the AKP’s Populism on Human Rights in Turkey”, Neuman, Gerald L. (Ed.), Human Rights in a Time of Populism: Challenges and Responses (Cambridge University Press).
• Oğur, Yıldıray (2021), “‘Yabancı’ya Su Yok Noktasına Nasıl Geldik?”, https://serbestiyet.com/yazarlar/yabanciya-su-yok-noktasina-nasil-geldik-66243/ (11.10.2021).
• Oktay, Cemil (1991), Siyasi Kültür Okumaları (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları).
• Ortaylı, İlber (2007), Batılılaşma Yolunda (Merkez Kitaplar).
• Özbudun, Ergun (2006), “From Political Islam to Conservative Democracy: The Case of the Justice and Development Party in Turkey”, South European Society and Politics, 11 (3-4), 543-557.
• Özdemir, Hakan (2012), “Demokrat Parti (DP) ile Adalet ve Kalkinma Partisi (AKP)’nin Karşılaştırmalı Tarihsel Analizi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22 (2): 188-209.
• Özkazanç, Alev (2020), “Gender and authoritarian populism in Turkey: The two phases of AKP rule”, https://opendemocracy.net/en/rethinking-populism/gender-and-authoritarian-populism-turkey-two-phases-akp-rule/ (27.07.2025).
• Parmaksız, Pınar Melis Yalsalı (2016), “Paternalism, Modernization, and the Gender Regime in Turkey”, Aspasia, 10 (1): 40-62.
• Pettersson, Maria Stern (1998), “In/securing Identities - an Exploration. Ethnic and Gender Identities, among Maya Women in Guatemala”, CORE, 141-178, https://core.ac.uk/download/pdf/16311665.pdf (06.09.2021).
• Presidency of the Republic of Turkey (24.11.2014), “Adaletin Devreye Girmediği Hiçbir Mesele Hakkaniyetli Şekilde Çözüme Kavuşturulamaz”, https://tccb.gov.tr/haberler/410/1520/adaletin-devreye-girmedigi-hicbir-mesele-hakkaniyetli-sekilde-cozume-kavusturulamaz (11.10.2021).
• Presidency of the Republic of Turkey (17.02.2015), “Büyük Milletlerin Büyük Dertleri Olur; Aynı Zamanda Büyük Güçleri ve Hedefleri de Olur”, https://tccb.gov.tr/haberler/410/2794/buyuk-milletlerin-buyuk-dertleri-olur-ayni-zamanda-buyuk-gucleri-ve-hedefleri-de-olur (11.10.2021).
• Presidency of the Republic of Turkey (08.03.2016), “8 Mart Dünya Kadınlar Günü Resepsiyonu’nda Yaptıkları Konuşma”, https://tccb.gov.tr/konusmalar/353/40095/8-mart-dunya-kadinlar-gunu-resepsiyonunda-yaptiklari-konusma (26.07.2025).
• Presidency of the Republic of Turkey (30.05.2016), “Bu Ülkenin Bir Tek Evladının Dahi Zayi Olmasına Gönlümüz Razı Olmaz”, https://tccb.gov.tr/haberler/410/44180/bu-ulkenin-bir-tek-evladinin-dahi-zayi-olmasina-gonlumuz-razi-olmaz (12.10.2021).
• Presidency of the Republic of Turkey (05.06.2016), “Erkekle Kadını Birbirlerine Rakip Olarak Gören Anlayışı Reddediyoruz”, https://tccb.gov.tr/haberler/410/44278/erkekle-kadini-birbirlerine-rakip-olarak-goren-anlayisi-reddediyoruz.html (26.07.2025).
• Presidency of the Republic of Turkey (08.03.2018), “Kadın, tüm insanlığın ilk öğretmenidir”, https://tccb.gov.tr/haberler/410/91690/kadin-tum-insanligin-ilk-ogretmenidir (20.04.2025).
• Söğütlü, İlyas (2010), “Türk Modernleşmesinde Midhat Paşa”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 11, 1, https://kutuphane.dogus.edu.tr/mvt/pdf.php (04.10.2021).
• Srinivasan, Amia (2021), The Right to Sex: Feminism in the Twenty-First Century (Bloomsbury Publishing).
• Sumbas, Yavaşoğlu (2015), “Kadının Politik Temsil Meselesi Üzerine Bir Tartışma”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 53: 103–121.
• Sunstein, Cass Robert (2014), “The Paternalist’s Toolbox”, Sunstein, Cass Robert, Why Nudge? The Politics of Libertarian Paternalism (Yale University Press), 51-86.
• Süslü, Dilan, & Melek Halifeoğlu (2023), “Quo Vadis: AKP’de Kadın Temsili ve Kadın Kolları”, Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 6 (1): 232-262.
• Tahaoğlu, Çiçek (2013), “İlk Kadın Haber Ajansı: JİNHA”, https://bianet.org/haber/ilk-kadin-haber-ajansi-jinha-136697 (30.07.2025).
• Tamçelik, Soyalp (2000), “Osmanlı Devletinde Anayasalı Yönetim Faaliyetleri ve Mithat Paşa’nın Anayasa Taslağı”, Erdem, 12 (36), 1007-1032.
• Tansel, Cemal Burak (2018), “Authoritarian Neoliberalism and Democratic Backsliding in Turkey: Beyond the Narratives of Progress”, South European Society and Politics, 23 (2): 197-217.
• Tekin, Yusuf (2000), “Osmanlı’da Demokrasi Tartışmalarının Miladı Olarak Meşrutiyet Öncesi Tartışma Platformu”, SBF Dergisi, 55, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/36285 (03.11.2021).
• Tezcan, Tuğrul (2010), “Şura'nın Kaynağı Bağlamında İslam Öncesi Arap Yaşayışına ve Kuran’ın Şura Ayetlerine Bakış”, Dini Araştırmalar 13/36: 87-103.
• The Guardian, (30.05.2016), “Recep Tayyip Erdoğan: no Muslim family can accept birth control”, https://theguardian.com/world/2016/may/30/recep-tayyip-erdogan-no-muslim-family-can-accept-birth-control (30.08.2025).
• The Qur’an, (n.d.), “Tafheem ul Quran, 3:159”, http://islamicstudies.info/reference.php?sura=3&verse=159 (09.08.2021).
• Tüysüz, Gül (2016), “7 Times Turkish President 'Mansplained' Womanhood”, https://edition.cnn.com/2016/06/09/europe/erdogan-turkey-mansplained-womanhood/index.html (18.11.2021).
• United Nations (1957), “Convention on the Nationality of Married Women”, https://treaties.un.org/doc/Treaties/1958/08/19580811%2001-34%20AM/Ch_XVI_2p.pdf (18.11.2021).
• United Nations, (2004), “Response of the Republic of Turkey to The Questionnaire On Implementation of the Beijing Platform for Action”, https://www.un.org/womenwatch/daw/Review/responses/TURKEY-English.pdf (15.10.2021).
• Ünal, Didem (2015), “Vulnerable Identities: Pious Women Columnists' Narratives on Islamic Feminism and Feminist Self-Identification in Contemporary Turkey”, Women's Studies International Forum, 53: 12–21
• Üstel, Füsun (2004), Makbul Vatandaşın Peşinde: II. Meşrtiyet’ten bugüne Vatandaşlık Eğitimi (İstanbul: İletişim).
• Vielhaber, David (2012), “The Milli Görüş of Germany”, https://hudson.org/research/9879-the-milli-g-r-s-of-germany- (16.09.2021).
• Visagie, Lize-Marié (2014), “The Power of the Ballot (Read Bullet); The Legitimate Emergence of Armed Non-State Actors in Africa”, Journal of African Union Studies, 3 (2/3): 27-46.
• Waldman, Simon and Emre Çalışkan (2017), The 'New Turkey' and its Discontents (Oxford: Oxford University Press).
• Yeni Türkiye Dergisi (Ocak-Şubat 2014), “Yeni Türkiye Özel Sayısı”, https://yeniturkiye.com/yeni-turkiye-ozel-sayisi/ (31.07.2025).
• Yılmaz, Buket (2010), 1950–1960 Döneminde Türkiye’de Kadının Giyinme Davranışının Dönüşümü (Yüksek Lisans Tezi) (İzmir: E.Ü.SBE).
• Yılmaz, İhsan and Kainat Shakil (2023), “Gender Populism: Civilizational Populist Construction of Gender Identities as Existential Cultural Threats”, Populism & Politics (P&P), European Center for Populism Studies (ECPS), 10, https://populismstudies.org/gender-populism-civilizational-populist-construction-of-gender-identities-as-existential-cultural-threats/ (28.07.2025).
• Yılmaz, Zafer (2015), “Strengthening the Family: Policies in Turkey: Managing the Social Question and Armoring Conservative–Neoliberal Populism”, Turkish Studies, 16 (3), 371-390.
• Zúquete, Jose Pedro (2017), “Populism and Religion”, Cristóbal Rovira Kaltwasser (Ed.), The Oxford Handbook of Populism (Oxford: Oxford University Press): 445-466.