İBNÜ’T-TARÂVE’NİN EBÛ ALÎ EL-FÂRİSÎ’YE YÖNELTTİĞİ BAZI ELEŞTİRİLER (RİSÂLETÜ’L-İFSÂH İSİMLİ ESER ÖRNEĞİNDE)

Year 2025, Volume: 9 Issue: 2, 454 - 468, 17.08.2025

Mahfuz Geylani

https://doi.org/10.52115/apjir.1669366

Abstract

Ebû Alî el-Fârisî nahiv, lugat ve edebiyat alanında dönemin önde gelen alimlerindendir. Nahiv, sarf ve lügat alanında kıymetli eserler kaleme almıştır. Nahiv ilminde telif etmiş olduğu önemli eserlerden biri de el-İzâh fi’n-Nahv adlı eserdir. Birçok nahivcinin ilgisini çeken eser üzerinde şerh ve ta‘lik cinsinden pek çok çalışma yapılmıştır. Dil bilginlerinden İbn Berrî, el-Hasan el-Kaysî, Abdulkâhir Cürcânî ve İbn Hişâm el-Hadrâvî eser üzerine şerh yazmışlardır. Dil bilginlerinden İbnü’t-Tarâve (ö. 528/1134), Ebû Alî el-Fârisî’nin (ö. 377/987) el-Îzâh fi’n-Nahv adlı eserinde kullanmış olduğu bazı ifadeler ve gramer ile ilgili yer verdiği bazı örneklerden dolayı kendisine tenkitlerde bulunmuş ve eleştirilerini Risâletü’l-ifsâh bi ba‘zi mâ câe mine’l-hatai fi’l-Îzâh adlı eserinde zikretmiştir. İbnü’t-Tarâve, bu eleştirilerinde Sîbeveyhi’nin (ö. 180/796) el-Kitâb adlı eserini referans kaynağı olarak göstermiştir. Endülüs’ün önemli dil bilginlerinden olan İbnü’t-Tarâve, nahiv, lügat ve edebiyat alanında dönemin önde gelen alimlerindendir. Öğrencilerinden birçoğu kendisinin Müberred’ten daha alim olduğunu söylemişlerdir. Nahiv ilminde cumhura muhalif olduğu kendine has görüşlere sahip olmuştur. Bu makalede öncelikle Ebû Alî el-Fârisî ve İbnü’t-Tarâve’nin hayatı ve ilmî kişiliklerinden bahsedilecek ardından İbnü’t-Tarâve’nin çalışma konumuzu oluşturan Risâletü’l-ifsâh bi ba‘zi mâ câe mine’l-hatai fi’l-Îzâh adlı eserinde yer verdiği dilbilimsel tenkitler ele alınacaktır. Makale boyutunu aşmaması için bu çalışmamızda eserde zikredilen eleştirilerin bir kısmına yer verilecektir.

Keywords

Arap dili ve belagatı , Eleştiri , Ebû Alî el-Fârisî , İbnü't-Terâve , Risâletü'l-ifsâh

IBN AL-TARĀWAH'S CRİTİCİSM OF ABŪ 'ALĪ AL-FĀRİSĪ (IN THE CASE OF RİSĀLAT AL-IFSĀH)

Abstract

Abū 'Alī al-Fārisī was one of the leading scholars of the period in the fields of grammar, linguistics and literature. He wrote valuable works in the fields of grammar, spoken language and spelling. One of his important works in the science of grammar is al-Izāh fi'n-Nahw. This work attracted the attention of many grammarians, and many works in the form of commentary and ta'lik were made on it. Ibn Berrī, al-Hasan al-Qaysī, Abdulkâhir Jurjānī and Ibn Hishām al-Hadrāwī wrote commentaries on the work. Ibn al-Tarāwah (d. 528/1134), one of the linguistic scholars, criticized Abū 'Alī al-Fārisī (d. 377/987) for some of the expressions and grammatical examples he used in his work al-Izāh fi al-Nahw and mentioned his criticisms in his work Risālat al-ifsāh bi ba'zi mā cāa mine al-hatai fi al-Izāh. In these criticisms, Ibn al-Tarāwah cited al-Sībawayh's (d. 180/796) al-Kitāb as a source of reference. In this article, firstly, the life and scholarly personalities of Abū 'Alī al-Fārisī and Ibn al-Ṭarāwah will be mentioned, and then the linguistic criticisms of Ibn al-Ṭarāwah in his Risālat al-ifsāh bi ba'zi mā jāʾa mine al-hatai fi al-Izāḥ will be discussed. In order not to exceed the size of the article, this study will include some of the criticisms mentioned in the work.

Keywords

Aabic Languace and Rhetoric , Criticism , Abu Ali el-Farisi , İbn al Tarawa , Risaletü'l-ifsâh

References

• Dabbî, Ebu’l-Abbâs Mufaddal b. Muhammed b. Ya‘la el-Kûfî. Buğyetu’l-mültemis fî târihi ricâli ehli’l-Endelüs. thk. İbrâhim el-Ebyârî. 1. Basım. Kâhire: Dâru’l-Kutubu’l-Mısrî; Dâru’l-Kutubu’l-Lübnânî, 1410/1989.
• İbnu’l-Ebbâr. Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh el-Kudâî. el-Muktadab min kitâbi tuhfetu’l-kadîm. thk. İbrâhim el-Ebyârî. Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısrî; Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-Lübnânî, 3. Basım, 1410/1989.
• İbnu’l-Enbârî, Ebu’l-Berekât Kemâluddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Nüzhetu’l-elibbâ fî tabakâti’l-udebâ. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1418/1998.
• İbnü’t-Tarâve, Ebu’l-Huseyn Süleymân b. Muhammed b. Abdillâh es-Sebâî el-Mâlekî. Risâletü’l-ifsâh bi ba‘zi mâ câe mine’l-hatai fi’l-Îzâh, thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Beyrût: Âlimul-Kutub, 2. Basım, 1416/1996.
• İbn Nedîm, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ebî Yakûb İshâk b. Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. Beyrût: Dâru’l-Marife, ts. İbnu’l-Kıftî, Cemâluddîn Ebu’l-Hasan Alî b. Yûsuf. İnbâhu’r-ruvât alâ enbâhi’n-nuhât. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. 4 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî; Beyrût: Müessesetu’l Kutubu’s-Sekkâfiyye, 1. Basım, 1406/1986.
• Safedî, Selâhuddîn Halîl b. Aybeg. el-Vâfi bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnavûd, Tezkî Mustafâ. 29 Cilt, Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1420/2000.
• Sîbeveyhî, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber. el-Kitâb. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 5 Cilt, Beyrût: Âlimu’lKutub, ts.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân. Buğyetu’l-vu‘ât fî tabakâti’l-lugaviyyîn ve’n-nuhât. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. Beyrût: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, ts.
• Yemânî, Abdulbâkî b. Abdilmecîd. İşâretu’t-tayîn ve terâcimu nuhati ve’l-lugaviyyîn. thk. Abdulmecîd Deyyâb. Riyâd: Şirketu Tıbâ‘atu’l-‘Arabiyye, 1. Basım, 1406/1986.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-‘A‘lâm. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 15. Bas