APPROACHES OF THE COMPANIONS IN PERCEPTION OF THE SUNNAH OF THE PROPHET

Year 2025, Volume: 9 Issue: 2, 213 - 244, 17.08.2025

Yusuf Açıkel

https://doi.org/10.52115/apjir.1743312

Abstract

The Prophet's Sunnah constitutes one of the fundamental dynamics of Islamic society. In this context, the companions' perceptions of the Sunnah and the practices resulting from this perception are deeply intertwined with the religious, social, and cultural characteristics of the time. The companions are the group of individuals who were present with the Prophet, firsthand observed his words and actions, and participated in religious experiences alongside him. The companions' perception of the Prophet's Sunnah is one of the most important dynamics in Islamic history. The companions directly observed the Prophet's life and embodied his teachings through experience. Therefore, the companions' perception of the Sunnah was shaped by different approaches and holds a unique significance compared to other communities. Differing interpretations and practices can be observed among the companions in the application of the Sunnah. While some companions prioritized the Sunnah's impact on individual worship, others viewed it as a factor shaping daily life.
The Companions' understanding and application of the Sunnah are directly linked to social dynamics and individual experiences. Their familiarity with the hadiths they named allowed them to develop a deeper connection, which significantly contributed to the efforts to spread the Sunnah. The socio-cultural conditions of the period are among the important factors influencing these perceptions. Furthermore, the Companions' educational activities and oral tradition played a vital role in transmitting the Sunnah to subsequent generations.
The differences in the Companions' approaches to the Sunnah could lead to various disagreements and even internal conflicts. However, this also brought about the richness and dynamism of the Sunnah. Resolving conflicts played a crucial role in the Companions' relationships both among themselves and with subsequent generations. Consequently, respect for the Prophet's Sunnah and studies on it played a decisive role in the formation of the foundations of Islamic civilization, and the Companions' diverse perceptions and practices enhanced the richness of this process.

Keywords

Hadith,, Sunnah, Companions, Prophet Muhammad, Approach

HZ. PEYGAMBER’İN SÜNNETİNİ ALGILAMASINDA SAHÂBENİN YAKLAŞIMLARI

Abstract

Hz. Peygamber’in sünneti, İslam toplumunun temel dinamiklerinden birisini oluşturmaktadır. Bu bağlamda, sahâbilerin sünneti algılamaları ve bu algılamanın doğurduğu uygulamalar, dönemin dinî, sosyal ve kültürel özellikleriyle derin bir etkileşim içindedir. Sahâbe, Hz. Peygamber'in yanında bulunan, onun sözlerini ve fiillerini bizzat gözlemleyen, onunla birlikte dini tecrübelere katılan kişiler topluluğudur. Sahâbenin Hz. Peygamber’in sünnetini algılaması, İslam tarihinin en önemli dinamiklerinden biridir. Sahâbe, Hz. Peygamber’in hayatını doğrudan gözlemlemiş, onun öğretilerini yaşayarak somut hale getirmiştir. Bu nedenle, sahâbenin sünnet algısı, farklı yaklaşımlarla şekillenmiş olup, başka topluluklara kıyasla özgün bir öneme sahiptir. Sünnetin uygulanmasında, sahâbe arasında farklı yorumlar ve uygulama biçimleri görülebilir. Bazı sahâbiler, sünnetin bireysel ibadetler üzerindeki etkisini ön planda tutarken, bazıları gündelik yaşamı şekillendiren unsurlar olarak değerlendirmiştir.
Sahâbenin sünneti anlama ve uygulama yöntemleri, toplumsal dinamikler ve bireysel deneyimler ile doğrudan bağlantılıdır. İsimlendirdikleri hadislere olan yakınlıkları, daha derin bir bağ kurmalarını sağlamış, bu da sünnetin yayılma çabalarına ciddi katkılar sunmuştur. Dönemin sosyo-kültürel şartları ise bu algıları etkileyen önemli faktörler arasında yer almaktadır. Ayrıca, sahâbenin eğitim faaliyetleri ve sözlü gelenek, sünnetin sonraki nesillere aktarımında hayati rol oynamıştır.
Sahâbenin sünnete yaklaşımındaki farklılıklar, çeşitli görüş ayrılıklarına ve hatta bazen iç çatışmalara yol açabilmiştir. Ancak bu durum, sünnetin zenginliğini ve dinamizmini de beraberinde getirmiştir. Çatışmaların çözülmesi, sahâbenin hem kendi aralarındaki hem de sonraki nesillerle olan ilişkilerinde önemli bir yer tutmuştur. Sonuç olarak, Hz. Peygamber’in sünnetine duyulan saygı ve bu konudaki çalışmalar, İslam medeniyetinin temellerinin oluşmasında belirleyici bir rol oynamış, sahâbenin farklı algı ve uygulama biçimleri bu sürecin zenginliğini artırmıştır.

Keywords

Hadis,, Sünnet, Hz. Peygamber, Sahâbe, Yaklaşım

References

• Kur’ân-ı Kerîm. Kur’ân-ı Kerîm Meâli, Komisyon, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara: Yenigün Matbaacılık, 2011.
• Abdülcelîl Îsa, Ebü’n-Nasr. İctihâdü’r-Resûl. Kuveyt: 1969.
• Abdurrazzâk, Ebû Bekr Abdurrezzâk b. Hemmâm es-San’ânî. el-Musannef. thk. Habîburrahmân el-A’zamî, I-XI, Beyrut: 1390/1970.
• Abdurrazzâk, Ebû Bekr Abdurrezzâk b. Hemmâm es-San’ânî. el-Musannef. I-XI, Beyrut: ts.
• Acâc, Muhammed el-Hatîb. es-Sünne Kable’t-Tedvîn. Kahire: 1988.
• Acâc, Muhammed el-Hatîb. Usûlü’l-hadîs ulûmuhû ve mustalahuhû. Dımeşk: 1981.
• Açıkel, Yusuf. Hadisler Uğruna İlmî Seyahatler/Rihle. 3. Basım, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2020.
• Ağçoban, Sıddık. İslam ve Bireyselleşme. Ankara: Astana Yayınları, 2022.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. el-Müsned. I-VI, İstanbul: 1982.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. el-Müsned. I-VI, Beyrut: ts.,
• Aktepe, İshak Emin. Erken Dönem İslâm Hukukçularının Sünnet Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
• Akyüz, Ali. Yaşayan Kur’an Hazreti Peygamber. İstanbul: 2006.
• Ateş, Ali Osman. “Hadislerin Sübûtu Meselesi”, Güncel Dini Meseleler İhtisas Toplantısı, Ankara: 02.06.Ekim 2002.
• Babanzâde, Ahmed Naim-Kâmil Miras. Sahîh-i Buhâri Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi. I-XII, Ankara: 1978.
• Barlak. Yasemin. “Hz. Peygamber'in Hz. Âişe'nin Kişilik Gelişimine Katkısı” Akademik Siyer Dergisi 8 (Haziran 2023), 27-47.
• Bayar, Mesut. “Sünnet Olarak Nitelendirilmesi Açısından Sahâbe Ameli”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Sayı 28 Haziran 2022.
• Bedir, Mürteza. İslâm'ın Yolu: Sünnet. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakî. Kitabü’s-Süneni’l-Kebîr. I-X, Beyrut: ts.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakî. es-Sünenü’l-kübrâ, I-X, Haydarâbâd: 1344-1355.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahîh. 1-VIII, İstanbul: 1981.
• Cezâirî, Tâhir b. Sâlih b. Ahmed ed-Dımeşkî. Tevcihü’n-Nazar. Kahire: 1328.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Ta’rifat. Beyrut: 1987.
• Çakan, İsmail L. “Hadis Edebiyatında ‘Kitap ve Sünnet'e Bağlılık’ Üzerine Genel Bir Tetkik”, Marmara
• Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Sayı: 7-8-9-10, 1989-1990-1991-1992 İstanbul 1995.
• Çakır, Furkan. “Yapay Zekâ ve Hadis.”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2023.
• Çelebi, İlyas. “Sünnet”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara: 2010.
• Çelik, Ali. Sünnetin Aktüel Değeri. Ankara: ts.
• Çetinkaya, Mehmet. “Ehl-i Reʾy-Ehl-i Hadîs Perspektifi ve Sahâbe”, Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri
• Merkezi Dergisi 10/2 (Aralık 2024), 529-561.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân. es-Sünen. İstanbul: 1981.
• Demil, Emine. Endülüste Hadis ve Kültür Tarihi. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2023.
• Dilek, Mehmet. Hz. Peygamberin Sünnetinde Ceza Uygulamaları (Sünnette Ceza Anlayışı). Ankara: İlâhiyât yay., 2020.
• Divani, Muhammet. Sahâbenin “Emera” Lafzıyla Hadis Rivâyeti, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler
• Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bursa 2025.
• Dönmez, Mustafa. “Vahiy ve Bağlayıcılık Açısından Nebevî Sünnet”, The Journal of Academic Social Science Studies Yıl: 15 - Sayı: 91, s. 281-302, Güz 2022.
• Düzenli, Muhittin-Salih Kesgin. Hadis Usûlü ve Tarihi (Ders Notları). Samsun: 2021.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as Es-Sicistanî, es-Sünen, 1-V, İstanbul: 1981.
• Ebû Zehra, Muhammed, Usûlü’l-Fıkh, Kahire: ts.
• Enîs, İbrahim. Delâletü’l-Elfâz, Mektebetü’l-Ancelü’l-Mısriyye, 7. Baskı, Kahire: 1992.
• Erul, Bünyamin. Sahâbenin Sünnet Anlayışı. Ankara, 2000.
• Gezgin, Ali Galip. “Kur’an’ı Anlamak İçin Hermenötik mi? Semantik mi?”, SDÜİFD, Yıl: 2000, Sayı: 7.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadîsin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: 1997.
• Gültekin, Hediye. “Hz. Peygamber’in Yeme-İçmeye Dair Sünnetindeki Kültürel Ögeler”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52 (Haziran 2024/1), 222-263.
• Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Nisâbûrî. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. Beyrut: ts.
• Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Nisâbûrî. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. I-IV, Haydarâbâd: 1334 1342.
• Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-Ayn. y.y: ts.
• Hallâf, Abdülvahhâb. Teşrîi İslâm Tarihi. Çev. Hüseyin Algül, İstanbul: 1971.
• İbn Âşûr, Tâhir. Mekâsıdü’ş-Şerîati’l-İslâmiyye. Tunus: 1985.
• İbn Esîr, İzzuddîn Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed el-Cezerî. Üsdü’l-Ğâbe fî Marifeti’s-Sahâbe. Kahire: 1970.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Mu’cemü
• Mekayisi’l-Luğa. I-VI, thk. Abdusselâm Muhammed Harun, y.y.: Dâru’l-Fikir, 1399/1979.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî. Fethu’l-Bâri bi Şerhi Sahîhi’l-Buharî. thk. Muhibbüddîn el-Hatib, Kahire: 1407/1986.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer El-Askalânî. Fethu’l-Bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. I-XV, Beyrut: 1414/1993.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî. Nuhbetü'l-Fiker Şerhi. çev. Talat Koçyiğit, Ankara: 1971.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. y.y.: ts.
• İbn Kayyım el-Cevzî. İ’lâmu’l-Muvakkı’in an-Rabbi’l-Âlemin. thk. Muhammed Abdüsselâm İbrahim, Beyrut: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. I-II, Kahire: 1372/1972.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem b. Manzûr. Lisanü’l-Arab. I-VI, Kahire: 1979.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem b. Manzûr. Lisânu’l-Arab. I-XV, Beyrut: ts.
• İbn Sa’d, Muhammed. Kitabü Tabakâti’l-Kebîr. I-VIII, Beyrut: ts.
• İbn Sa’d, Muhammed. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. y.y.: 1985.
• Kandemir, M. Yaşar. “Hadis”, DİA, İstanbul: 1997.
• Karataş, Mustafa. Hz. Peygamber’in Beden Dili. İstanbul: 2007.
• Kardâvî, Yusuf. Sünnet. y.y.: 1990.
• Kasımî, Cemâlüddîn. Kavâidu't-Tahdîs min Funûni Mustalahı'l-Hadîs. Haleb:, 1380/1961.
• Kırbaşoğlu, Mehmed Hayri. İslâm Düşüncesinde Sünnet. Ankara: 1993.
• Koçak, Zeki. Fıkha Giriş (Ders Notları). Yayına Hazırlayan: Fikret Güneş, Erzurum: Zafer Yayınevi, 2022.
• Köycü, Erdoğan. Men Kezebe Hadisi Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
• Köycü, Erdoğan. “Hadîs Metinlerinin Tedvîn ve Tasnîfinde Önemli Bir Yere Sahip Olan “er-Rıhle fî Talebi’l Hadîs”in Rolü Üzerine Bir Değerlendirme”, İnternational Journal of Contemporary Educational Studies (IntJCES), 2020 (2), 407-423.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî el-Kurtubî. el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân. I-IX, Kahire: ts.
• Koçyiğit, Talat. Hadîs Tarihi. Ankara: 1988.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Tarihi. Ankara: 1981.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Usulü. Ankara: 1975.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay. Tuhfetü’l-Ahyâr bi İhyâi Sünneti Seyyidi’l-Ebrâr. Beyrut: 1992.
• Mâlik b. Enes. el-Muvatta’. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, I-II, y.y.: ts.
• Mısır, Sezgin. “Klasik Dönem Hadis Şerhlerinin Hadisleri Anlamaya Etkisi (Nikâh Ve Talâk Hadisleri)”, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bursa, 2024.
• Mübârekfûrî, Ebû Ali Muhammed b. Abdirrahman b. Abdirrahîm el-Mübârekfûrî. Tuhfetu’l-Ahvezî bi şerhi Câmii’t Tirmîzî, I-X, Kahire: ts,
• Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. Haccâc. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, I-V, Beyrut: 1972.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. Haccâc. el-Câmiu’s-s-Sahîh. İstanbul: 1981.
• Nâdiye, Şerîf el-Umerî. İctihâdü’r-Resûl. Beyrut: 1987.
• Nazlıgül, Habil. “Sebep ve Sonuçlarıyla Hadis Yolculukları (er-Rihle fî Talebi’l-Hadîs)”, Hikmet Yurdu, Yıl 6, C: 6, Sayı 11, Ocak–Haziran 2013/1.
• Okiç, Muhammed Tayyip. Bazı Hadis Meseleleri Üzerine Tetkikler. Ankara: 1967.
• Özafşar, Mehmet Emin. Hadisi Yeniden Düşünmek. Ankara: 1998.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb, es-Sünen, İstanbul: 1981.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şerefiddîn. el-Minhâc fî Şerhi Sahîh-i Müslim b. el-Haccâc. Kahire: ts.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım el-Hüseyn b. Muhammed b. el-Fadl er-Râğıb el-Isfahânî. el-Müfredât fî Garîbi’l Kur’ân (Müfredâtü Elfâzı’l-Kur’an). thk. Muhammed Seyyid Keylânî, Kahire: 1381/1961.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım el-Hüseyn b. Muhammed b. el-Fadl er-Râğıb el-Isfahânî. el-Müfredât fî Ğârîbi’l Kur’ân. Kahire: 1324.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım el-Hüseyn b. Muhammed b. el-Fadl er-Râğıb el-Isfahânî. el-Müfredât. Beyrut: 2005.
• Saîd b. Mansûr el-Horasânî. Kitabü’s-Sünen. thk. Habîburrahmân el-A’zamî, Bombay: 1982.
• Sakallı, Talat. “Sünnet’in Bağlayıcılık Açısından Taksimi” Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1995, Sayı: 2.
• Seyhan, Ahmet Emin. “Teorinin Pratiğe Yansımış Hâli: Hz. Muhammed’in Örnekliği”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51 (Aralık 2023/2), 136-160.
• Sibâî, Mustafa. es-Sünne ve Mekânetüha fî Teşrîi’l-İslâmî. Beyrut: 1985.
• Subhi Sâlih. el Mebahis fî Ulûmi’l-Kur’an. İstanbul: ts.
• Şelebî, Muhammed Mustafa. Ta’lîlü’l-Ahkâm. Beyrut: 1981.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed eş-Şevkânî. Fethu’l-Kadîr el-Câmi’ beyne Fenni’r-Rivâyeti ve’d-Dirâyeti min İlmi’t-Tefsîr. I-V, Kahire: 1382/1964.
• Tartı, Nevzat. Hadisçilerin Zaman/Tarih Tasavvuru. Samsun: 2007.
• Tehânevî, Muhammed Alî el-Farûkî. Keşşâfu Istılahâti’l-Fünûn. Kahire, 1977.
• Tirmizî Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre et-Tirmizî, es-Sünen, İstanbul: 1981.
• Tirmizî Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre et-Tirmizî. el-Câmi. thk. Abdülvehhâb Ubeyd el-Latîf, I-V, Kahire: 1384/1964.
• Uraler, Aynur. Sahâbe Uygulaması Olarak Sünnete Bağlılık. İzmir: 2010.
• Uraler, Aynur. “Sahâbe Uygulaması Olarak Sünnete Bağlılık (İ‘tisam)”, Din ve Hayat, yıl: 11 sayı: 35, Yaz 2018/1439.
• Üçer, Cenksu-Büşra Zoba. “Diyanet İşleri Başkanlığının Süreli Yayınlarından Diyanet Gazetesi ve Diyanet Aylık Dergi Başyazılarında Hadisler”. Journal of Analytic Divinity, (Aralık/December 2022), 219-283.
• Wensinck, A.J. Concordance Et Indices De Ta Tradition Musulmane, (el-Mu’cemül-Müfehres Li Elfâzi’l-Hadîsi’n-Nebevî). Leiden: 1936.
• Yıldırım, Ahmet. “Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları”. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
• Yılmaz, İsmail-Recep Aslan. “Fıkhî Açıdan Sünnetin Evrensellik ve Tarihsellik Boyutu”, Gaziantep University Journal Of Social Sciences 2022 21(4) 1890-1903,
• Yücel, Ahmet. Hadis Istılahlarının Doğuşu ve Gelişimi. İstanbul: 1996.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Hanbel b. Osmân b. Kaymâz et-Türkmânî. Tezkiretü’l Huffâz. I-IV, Beyrut: ts.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Hanbel b. Osmân b. Kaymâz et-Türkmânî. Mizânü’l İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl. I-IV, Beyrut: ts.