LA(HU)WAZANTİYA: TİCARİ VE DİNİ BİR MERKEZİN TARİHÇESİ VE LOKALİZASYONU

Yıl 2019, Cilt: 13 Sayı: 2, 145 - 172, 27.12.2019

Tolga Pelvanoğlu

Öz

MÖ. 2.binyılda Anadolu’da dikkat çeken kentlerden biri olan Lawazantiya

kenti, Aššur Ticaret koloni çağı belgelerinde ve Hitit Belgelerinde sıklıkla

yer alır. Kentin lokalizasyonu henüz kesin değildir ve bu konuda bilim

insanlarının farklı görüşleri bulunmaktadır. Fakat yazılı belgelerden

anlaşıldığı kadarıyla kentin Kizzuwatna bölgesi içinde yer aldığı ve kentin

Orta Anadolu’dan güneye ve Kuzey Suriye bölgesine açılan yollar üzerinde

yer aldığı bilinmektedir. Lawazantiya kenti, Aššur Ticaret Koloni Çağı’nda

yazılı belgelerde “Luhuzatia” olarak belgelenir ve ticari içeriğe sahip

metinlerde yer alır. Buna karşın Hitit çiviyazılı belgelerinde ise,

“Luhuzatia”, “La(hu)wazantiya” ve “Lawazantiya” yazımlarıyla yazılı

belgelerde yerini alır. Lawazantiya’nın Hitit belgelerinde sıklıkla Dini

Metinlerde ve Ritüel Metinlerinde yer aldığı bilinir. Bu metin gruplarının

yanı sıra kentin Tarihi Metinlerde, Askeri Metinlerde, Annel metinlerinde de

sıklıkla geçtiği bilinmektedir. Metinlerden anlaşıldığı kadarıyla kent, Hitit

Devleti’nde önemli bir Kült merkezi idi ve bazı ritüeller Lawazantiya

kentinde yapılır. Yapılan bu çalışmada Lawazantiya kentinin daha çok Hitit

Dönemi’nde ki önemine vurgu yapılacak ve kent için önerilecek olan

lokalizasyon teklifleri değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

La(hu)wazantiya, Kizzuwatna

Kaynakça

• Alp, Sedat. Hethitische Briefe aus Maşat-Höyük, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1991.
• Alparslan, Metin. Yazılı Belgeler Işığında Hitit Devleti ile Ege Dünyası Arasındaki Siyasal İlişkilere Toplu Bakış, (İstanbul ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2000.
• Alparslan, Metin. Eski Anadolu’da Ticaret (MÖ II. Binyıl), Ege Yayınları, İstanbul, 2010.
• Alparslan, Metin. "The Upper Land: Borders of a Political and Geographical Landscape", M. Alparslan (ed.), Places and Spaces in Hittite Anatolia I: Hatti and the East Proceedings of an International Workshop on Hittite Historical Geography in İstanbul, 25th-25th October 2013, İstanbul, (2017a): 177-185.
• Alparslan, Metin. "The Upper Land, Işuwa-Malatiya and Azzi-Hayaşa", M. Weeden-L. Z. Ullmann (ed.), Hittite Landscape and Geography, Brill, Leiden-Boston, (2017b): 209-219.
• Archi, Alfonso. "Middle Hittite-Middle Kingdom”, G. Beckman, R. Beal, G. McMahon (ed.), Hittite Studies in Honor of Harry A. Hoffner jr. on occassion of his 65th Birthday, Eisenbrauns, Winona Lake Indiana, (2003): 1-13.
• Barjamovic, Gojko. A Historical Geography of Anatolia in the Old Assyrian Colony Period, The Carsten Niebuhr Institute of Near Eastern Studies,Copenhagen, 2011.
• Beal, Richard. "The History of Kizzuwatna and the Date of the Šunaššura Treaty", Orientalia 55, Roma, (1986): 424-445.
• Beckman, Gary. "The Siege of Uršu Text (CTH 7) and Old Hittite Histotiography", JCS 47, (1995): 23-34.
• Beckman, Gary. Hittite Diplomatic Texts, Atlanta, 1996.
• Beckman, Gary. "The Ritual of Palliya of Kizzuwatna (CTH 475)", Journal of Ancient Near Eastern Religions 13 , (2013):113-145.
• Belmonte Marín, Juan, A. Die Orts und Gewässernamen der Texte aus Syrien im 2. Jt. V. Chr., (Répertoire Géographique des TextesCunéiformes= RGTC 6/2), Wiesbaden, 2001.
• BIN. Babylonian Inscriptions in the Collection of J.B. Nies, New Haven.
• Bordeuil, Pierre- Dennis, Pardee. A Manual of Ugarit, Indiana, 2009.
• Bossert, Helmuth, Th. "Die Göttin Hepat in den Hieroglyphen-Hethitischen Texten", Belleten XV, Ankara, (1951): 315-332.
• Bryce, Trevor. Kingdom of the Hittites, Oxford,2005.
• Bryce, Trevor. The Peoples and Places of Ancient Western Asia The Near East from the Early Bronze to fall of the Persian Empire, New York, 2009.
• CCT. Cuneiform Texts from Cappadocian Tablets in the British Museum, London.
• CTH. Catalogue des Textes Hittites, Paris.
• Çifçi, Ali. "MÖ İkinci Binyılda Elbistan Ovası ve Çevresi ", Tarhan Armağanı M. Taner Tarhan'a Sunulan Makaleler, İstanbul, (2013): 143-157.
• Darga, Muhibbe. Anadolu’da Kadın On Bin Yıldır Eş, Anne, Tüccar, Kraliçe, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2013.
• Del Monte, Giuseppe, F. Die Orts-Gewässernamen der Hethitischen Texte, (Répertoire Géographique des Textes Cunéiformes= RGTC 6/2), Dr.Ludwig Reichert, Wiesbaden, 1992.
• Del Monte, Giusepper, F., Johann, Tischler. Die Orts- Gewaäsernamen der Hethitischen Texte, (Répertoire Géographique des Textes Cunéiformes= RGTC 6), Dr.Ludwig Reichert, Wiesbaden, 1978.
• Desideri, Paulo, Margharitte, Jasink. Cilicia Dall’etadi Kizzuwatna alla conquista macedone,Le Lettere, Torino, 1990.
• Devecchi, Elena. Trattati internazionali ittiti, Brescia, 2015.
• Dinçol, Belkıs. "Über die Probleme der Absouluten Datierung der Herrschaftsperioden der Hethitischen Könige nach den philologischenund gyplitischen Belegen, Strukturierung und Datierung in der Hethitischen Archäologie/Structuring and Dating in the HittiteArchaeology", Byzas 4, İstanbul, (2006):19-32.
• Doğan-Alparslan, Meltem. Hitit Kralı II. Muwatalli: Kişiliği ve İcraatı Filolojik Belgeler Işığında, Ege Yayınları, İstanbul, 2012.
• Doğan-Alparslan, Meltem, Metin, Alparslan. “Kahramanmaraş’ta Tanır’da Bulunan Luwi Hiyeroglifli Bir Yazıt: Önrapor/Preliminary Report on a Stele Recorved atKahramanmaraş Tanır with an Inscription in Luwian”, TUBA-AR 14, (2011): 317-322.
• Doğan-Alparslan, Meltem, Metin, Alparslan. “A New Luwian Rock Inscription from Kahramanmaraş”, Luwian Identies Culture, Language, Religion Between Anatolian and the Agean (ed.) Alice Mouton, Ian Rutherford, Ilya Yakubovic, Brill, Leiden-Boston, (2013): 215-233.
• Doğan-Alparslan, Meltem, Metin, Alparslan, Tolga, Pelvanoğlu. "Kutsal Bir Hitit Kenti Arinna ve Lokalizasyonuna Dair Bazı İpuçları", Arkeoloji, Tarih ve Epigrafi'nin arasında Prof. Dr. A. Vedat Çelgin'in 68. Doğum Günü Onuruna Makaleler, Murat Arslan- Ferit Baz, (ed.), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, (2018): .261-270.
• Engin, Atilla. “Oylum Höyük için Lokalizasyon Önerisi: Ulisum/Ulis/İllis A Localisation Proporsal for Oylum Höyük: Ulisum/Ulis/İlis”Armizzi Engin Özgen’e Armağan Studies in Honor of Engin Özgen, (2014): 129-149.
• Engin, Atilla. “Uršu/Uršum için bir Lokalizasyon Önerisi: Gaziantep-Kale Höyüğü”, Samsat’tan Acemhöyüğe Eski Uygarlıkların İzinde AliyeÖztan’a Armağan/ From Samosata to Acemhöyük Trailing the Ancient Civilizations Studies Presented to Honour of Aliye Öztan, (2017): 87-101.
• Ferrandi, Carolina. "The Ritual of Palliya, King of Kizzuwatna (CTH 475): Some Addenda to It’s Textual Reconstruction", KASKAL Rivista di Storia, ambienti e culture del Vicino Oriente Antico, Volume 12, Firenze, (2015):183-197.
• Forlanini, Massimo. "How to Infer Ancient Roads and İtineraries from Heterogeneous Hittite Texts: The Case of the Cilician (Kizzuwatnean)Road System", Kaskal Rivista di Storia, ambienti e culture del Vicino Oriente Antico, Volume 10, Firenze, (2013): 1-34.
• Forlanini, Massimo. "Some Hurrian Cult Centres-North of the Taurus and the Travels of the Queen", Studia Asiana 9, Firenze, (2015): 27-37.Freu, Jacques. “De L’indépendance À L’annexion Le Kizzuwatna et le Hatti aux XVIe et XVe siècles avant notre ère”, La Cilicie: Espaceset Pauvoirs Locaux Actes de La Table Ronde Internationale İstanbul 2-5 Novembre 1999, İstanbul, (2001): 13-30.
• Freu, Jacques. Historie Politique Du Royaume D’Ugarit, Association KUBABA, Université de Paris I Panthéon-Sorbonne, Paris, 2006.Garelli, Pauloi. Les Assyriens en Cappodoce, Université de Paris I, Maisonneuve, Paris, 1963.
• Gargstang, John,Oliver, R., Gurney. The Geography of the Hittite Empire, London, 1959.
• Girginer, Serdar. "Excavation in Tatarlı Höyük 2009-2010", AnMed 9, (2001): 128-135.
• Girginer, Serdar. "Tatarlı Höyük Anadolu Arkeolojisi", Aktüel Arkeoloji 15, (2010): 74-84.
• Girginer, Serdar, Haluk, Uygur. Toros ve Amanosların Gölgesinde Kültürlerin Buluştuğu Nokta Kilikya, Homer Yayınları, İstanbul, 2014.
• Grayson, A., Kirk. Assyrian Rulers of the Early First Millenium BC 1 (1114-859)II (858-745), University of Toronto Press, Toronto, 1996.
• Groddek, Detlev, D. "Proglegomena zum Ritual des Pallija (CTH 475)", Hethitica XIV 25 anniversaire de la collection (1972-1997), Louvain-La-Neuve, (1999): 28-33.
• Goetze, Albrecht. Kizzuwatna and The Problem of the Hittite Geography, Yale University Press New Haven, 1940.
• Gökçek, Gürkan,L. Aššurlular, Bilgin Kültür ve Sanat Yayınları, Ankara, 2015.
• Günbattı, Cahit. Kültepe-Kaniş Anadolu'da İlk Yazı, İlk Belgeler, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kayseri, 2012.
• Günbattı, Cahit. Harsamna Kralı Hurmeli’ye Gönderilen Mektup ve KanišKralları/ The Letter sent to Hurmeli King of Harsamna and the Kings of Kaniš, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• Güterbock, Hans, G. "Die Historische Tradition und ihre Literarische Gestaltung bei Babyloniern und Hethitern bis 1200", ZA 44, (1938):45-149.
• Haas, Volkert. Geschichte der Hethitischen Religion, Brill, Leiden, New York, Köln, 1994.
• Hawkins, David. Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions, Volume. I: Inscriptions of the Iron Ages, Walter de Gruyter, Berlin-New York, 2000.
• Hawkins, David. “Die Erben des Grossreiches I”, Hethiter und ihr Reich, (2002a): 56-62.
• Hawkins, David. “Die Erben des Grossreiches II”, Hethiter und ihr Reich, (2002b): 264-274.
• Hawkins, David. “Die Inschrift des Aziwatasvom Karatepe”, Texte aus der Umwelt des Alten Testaments, München, (2005), s: 156-159.
• Hawkins, David, Mark, Weeden. "Kizzuwatna and the Europhates States: Kummaha, Elbistan, Malatya: Philology", Weeden- L. Z. Ullmann (ed.), Hittite Landscapeand Geography, Leiden-Boston, (2017): 281-295.
• Hirsch, Hans. "Lahuwazantiya/Luhuzattija", RIA 6, Berlin-New York, 1980- (1983): 335-336.
• Hoffmann, Inge. Der Erlass Telipinus, Heidelberg, 1984.
• Kammenhuber, Annelies. "Die Hethitische Geschichtsschreibung", Saeculum 9, (1958), ss. 136-155.
• KBo. Keischrifttexte aus Bogazkoi.
• Kempinski, Ahoron. Syrien und Palästina (Kanaan) in der letzten Phase der Mittelbronze IIB-Zeit (1650-1570 v. Chr), Wiesbaden, 1983.
• Klengel, Horst. "Išputahšu", RIA 5, Berlin-New York, (1976-1980): 199.
• Klengel, Horst. Geschichte Des Hethitischen Reiches, Leiden-Boston-Köln, 1999.
• Klengel, Horst. "Die Geschichte des Hethitischen Reiches", Die Hethiter und Ihr Reich. Das Volk der 1000 Götter, Bonn, (2002): 62-73.
• Kloekhorst, Alvin. Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon, Brill, Leiden-Boston, 2008.
• Konyar, Erkan. "İlk Tunç Çağı’ndan Orta Demir Çağı’na Kadar Kahramanmaraş", Dağların Gazeli Maraş, F. Özdem (Haz.), Yapıkredi Yayınları, İstanbul, (2010): 125-157.
• Köroğlu, Kemalettin. Eski Mezopotamya Tarihi, İstanbul, 2006.
• Köroğlu, Kemalettin. “Anadolu’da ki Yeni AššurDönemi Stelleri ve Kaya Kabartmaları/ Neo-Assyrian Rock Reliefs and Cuneiform Text fromAnatolia”, K., Köroğlu-S.- F., Adalı (ed.), Aššurlular Dicle’den Toroslar’a Tanrı Aššur’un Krallığı/ The Assyrians Kingdom of the God Aššurfrom Tigris to Taurus , 2017, ss. 162-208.
• KUB. Keilschrifturkunden aus Bogazkoi.
• Mieroop, Marc Van de. A History of the Ancient Near East ca. 3000-323 BC, Blackwell Publishing, 2004.
• Müller-Karpe, Vuslat- Andreas, Müller-Karpe. "Kayalıpınar/Kayalıpınar", Hititler Bir Anadolu İmparatorluğu/ Hitites an Anatolian Empire,İstanbul, (2013): 282- 287.
• Nashef, Khaled. Rekonstruktion der Reiserouten zur zeit der Altassyrischen Handelsnierderlassungen, Dr. Ludwig Reichert, Wiesbaden, 1987.
• Nashef, Khaled. Die Orts- Gewassernamen der altassyrischen Zeit (Répertoire Géographique des Textes Cunéiformes= RGTC 4), Dr.Ludwig Reichert, Wiesbaden, 1991.
• Novák, Mirko- Susanne Ritushauser. "Kizzuwatna: Archaeology", Weeden- L. Z. Ullmann (ed.), Hittite Landscape and Geography, Leiden-Boston, (2017): 134-146.
• Otten, Heinrich. Die Apologie Hattušiliš III, Studien zu den Boğazköy- Texten 24, Wiesbaden, 1981.
• Öz, Esma. Kültepe Metinleri Işığında Eski Anadolu’da Tarım ve Hayvancılık, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• Özgüç, Tahsin. Kültepe Kaniš/Neša The earliest international trade center and oldest capital city of the Hittites, İstanbul, The Middle Eastern Culture Center in Japan, İstanbul, 2003.
• Pedersén, Olof. Archives and Libraries in the Ancient Near East 1500-300 B.C., Bethesda, Maryland, 1998.
• Peker, Hasan. Suriye Üzerinde Hitit Hâkimiyetinin Kurulması: M.Ö. II. Binyılda Eski Yakındoğu'da Süper Güçler ve Küçük Devletler,(İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2009.
• Peker, Hasan. "Hitit Devleti’nin Uluslararası İlişkileri ve Politik Enstrümanları: Savaş ve Diplomasi/International Relationships andPolitical Instruments of the Hittite State: War and Diplomacy", M. Doğan-Alparslan-M. Alparslan (ed.), Hititler Bir Anadoluİmparatorluğu/ Hitites an Anatolian Empire, , İstanbul, (2013): 64-78.
• Pelvanoğlu, Tolga, MÖ İkinci Binyılda Kizzuwatna Tarihi ve Tarihi Coğrafyası, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüYayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2017.
• Rutishauser,Susanne."Siedlungskammer Untersuchungen Siedlungdenticklug der Bronze und Eisenzeit", Altorientalische Forschungen, 44/2,(2017): 121-149.
• Saadé, Gabriel. Ougarit Métropole Cananéenne, Imprimerie Catholique Beyrout, Liban Janvier, 1979.
• Schachner, Andreas. Hattuscha auf der Suche nach Grossreich der Hethiter, C.H. Beck, München, 2011.
• Singer, Itamar. Muwatalli’s Prayer to the Assembly of Gods Through the Storm-God of Lightning (CTH 381), Scholars Press, Atalanta-Georgia,1996.
• Singer, Itamar. A Political History of Ugarit, Brill, Leiden-Boston-Köln,1999.
• Singer, Itamar. Hittite Prayers, Society of Biblical Literature, Atalanta- Georgia, 2002.
• Tischler, Johann, Hethitisches Handwörterbuch, Inssbruck, 2008.
• Uysal, Bora Ali, Çifçi. "Elbistan Karahöyük Kazısı 2015", 38. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. Cilt, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara,(2017): 35-46.
• Uysal, Bora- Ali Çifçi. "Elbistan Karahöyük Kazısı 2016", 39. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. Cilt, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara,(2018): 569-578.
• Ünal, Ahmet. Hattušili III Teil I-Teil II, Carl Winter, Heidelberg, 1974.
• Ünal, Ahmet. Hititler Devrinde Anadolu I, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2002.
• Ünal, Ahmet. Multilinguales Handwörterbuch des Hethitischen/ A Concise Multilingual Hittite Dictionary/ Hititçe Çok Dilli El Sözlüğü Vol. 1,Verlag Dr. Kovač, Hamburg 2007.
• Ünal, Ahmet, “Paylaşılamayan Kraliçe Puduhepa ve Memleketi Kayıp Kent Lawazantiya”, Stratejik Kalkınmada Kent Değerleri Sempozyumu,Osmaniye-Korkut Ata Üniversitesi Yayınları, Osmaniye, (2016): 19- 24.
• Ünal, Ahmet, Serdar, Girginer. Kilikya-Çukurova ilk Çağlardan Osmanlılar Dönemine Kadar Kilikya’da Tarihi Coğrafya, Tarih ve Arkeoloji, HomerYayınları, İstanbul, 2007.
• Van Den Hout, Theo. "Hitit Krallığı ve İmparatorluğu'nun Kısa Tarihi / A Short History of the Hittite Kingdom and Empire", M. Doğan- Alparslan-M. Alparslan (ed.), Hititler Bir Anadolu İmparatorluğu/ Hitites an Anatolian Empire, İstanbul, (2013): 22-48.
• Wegner, Ilse. “Lahuwazantiya/Luhuzattija”, RIA 6, Berlin-New York,(1980-1983): 435-436.
• Yiğit, Turgut. "Eski Anadolu Kentlerinden Luhuzatia / Lawazantiya’nın Tarihi ve Lokalizasyonu Üzerine", Belleten LXI, Ankara, (1997): 1-14.