HİTİT DEVLET TEŞKİLATI’NDA ŞARAP BÜYÜĞÜ/GAL GEŠTIN

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 2, 415 - 451, 31.12.2024

Tolga Pelvanoğlu

https://doi.org/10.46931/aran.1525923

Öz

Hitit Devlet arşivinin verdiği bilgilere göre, GAL GEŠTIN ünvanını taşıyan bir kişi Hitit Devlet Teşkilatı içerisinde, üst düzey bir görevlidir. Yazılı belgeler incelendiğinde, bu ünvanı zaman zaman hanedan içinden bazı kişilerin de taşıdığı anlaşılır. Ünvan sahibinin Hitit çiviyazılı belgelerde, büyük anlamına gelen "GAL" ideogramı ve şarap anlamına gelen "GEŠTIN" ideogramının birleşmesiyle, yani GAL (LÚ/LÚ.MEŠ)GEŠTIN, GAL ŠA GEŠTIN, GAL GEŠTIN yazılışları ile yazılı belgelerde yerini alır ve söz konusu ünvan, bir sumerogram olup "Şarap Büyüğü" anlamına gelir. Hitit çiviyazılı metinlerin dışında GAL GEŠTIN ünvanı Anadolu Hiyeroglifli belgelerde de görülür. İlgili dökümanlar incelendiğinde, Anadolu Hiyeroglif'li belgelerde genellikle "büyük" anlamına gelen MAGNUS (L. 363) ve "şarap" anlamına gelen VITIS (L. 160) işaretlerinin birleşimiyle MAGNUS.VITIS yazımıyla belgelendiği anlaşılır. Bazı istisnai durumlarda ise, bahsedilen iki işaretin arasına gelen BONUS (L. 370) işaretinin yer aldığı yazım şekilleri de görülür. Hitit belgelerinin yanı sıra bu ünvan farklı bir yazım ile Asurca belgelerde de yerini alır. Kültepe belgelerinde GAL/rabi karānim yazımıyla belgelenir Çalışmada GAL GEŠTIN ünvanını taşıyan kişinin görevleri, devlet içindeki konumu ve icraatı ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Devlet, Yazılı Belgeler, Hitit Devleti, Hitit Devlet Teşkilatı, GAL GEŠTIN/Şarap Büyüğü

Destekleyen Kurum

İlgili çalışma, Machteld Johanna Melink 2020 (ARIT 2020) bursu çerçevesinde Almanya’nın Mainz kentinde bulunan Akademie der Wissenschaften und der Literatur Mainz’da yer alan kelime arşivinde yapılan araştırma sayesinde gerçekleştirilmiştir.

Teşekkür

Söz konusu çalışma, Doç. Dr. Meltem Doğan-Alparslan danışmanlığında İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskiçağ Tarihi Anabilim Dalı’nda yapılan “Yazılı Belgeler Işığında Hitit Devlet Organizasyonu’nda Prensler” başlıklı doktora çalışmasının ürünüdür. Ayrıca söz konusu çalışma 13-19 2021 tarihleri arasında düzenlenmiş olan XI. International Congress of Hittitology/XI. Uluslararası Hititoloji Kongresi’nde sunulmuştur. İlgili çalışma, Machteld Johanna Melink 2020 (ARIT 2020) bursu çerçevesinde Almanya’nın Mainz kentinde bulunan Akademie der Wissenschaften und der Literatur Mainz’da yer alan kelime arşivinde yapılan araştırma sayesinde gerçekleştirilmiştir. Bana burada çalışma fırsatı sunan Prof. Dr. Daniel Schwemer’e, Prof. Dr. Gerfrid Müller’e ve Dr. Charles Steitler’e teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca, makalenin hazırlanmasında yardımlarını esirgemeyen danışman hocam Doç. Dr. Meltem Doğan-Alparslan’a, hocam Doç. Dr. Metin Alparslan’a, hocam Prof. Dr. Hasan Peker’e, meslektaşlarım ve arkadaşlarım Dr. Öğr. Üy. Fatma Kaynar-Bastici’ye ve Öğr. Gör. Burcu Özer-Bulut’a en içten dileklerimle teşekkür ederim

Kaynakça

• Alp, Sedat. Maşat Höyük'te Bulunan Çiviyazılı Hitit Tabletleri/ Hethitische Keilschrifttafeln aus Maşat Höyük. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
• Beal, Richard. The Organisation of the Hittite Military, THeth 20. Heidelberg: Carl Winter, 1992.
• Beal, Richard. The Predecessors of Hattusili I”, ed. Beckman, R. Beal, G. Mc Mahon, G. Hittite Studies in Honor of Harry A. Hoffner Jr. On the Occasion of His 65th Birthday. 13-37. Michagon. 2003.
• Beckman, Gary. "The Siege of Uršu Text (CTH 7) and the Old Hittite Historiography", Journal of Cuneiform Studies (JCS) 47, (1995): 23-34.
• Beckman, Gary. “Anatolian Stamp Seals from a California Collection,” Studi micenei ed egeo-ana (SMEA 40), (1998): 83-86.
• Beckman, Gary.-Bryce, Trevor-Cline, Eric The Ahhiyawa Texts, Society of Biblical Literature. Atlanta, 2011.
• Beyer, Domique. Emar IV: Les sceaux. OBO Series Archaeologica 20. Gottingen: Vandenhoeck and Ruprecht, 2001.
• Bilgin, Tayfun. Officials and Administration in the Hittite World. Berlin/Boston: Walter de Gruyter, 2018. Bilgin, Tayfun, “The LÚ.MEŠ SAG and their Rise to Prominence”, ed. Ronald Kim-Jana Mýnárová, Peter Pávuk, Hrozny and Hittite the First Hundred Years. 435-454. Leiden-Boston, 2019.
• Boehmer, Rainer M.- Güterbock, H. Gustav. Glyptik aus dem Stadtgebiet von Boğazköy. Grabungskampagnen 1931–1939, 1952–1978, (BoHa 14). Berlin: Gebr. Mann, 1987.
• Bozgun, Şafak. “Çiviyazılı Belgelerde Hitit Sınır Kenti Tiliura (I)”, Archivum Anatolicum 11/1, (2017): 29-74.
• Bryce, Trevor. The Routledge Handbook of Peoples and Places of Ancient Western Asia The Near East from the Early Bronze to fall of the Persian Empire. New York: 2009.
• Carruba, Onofrio. “Zur Datierung der ältesten Schenkungsurkunden und der anonymen Tabarna-Siegel”, Festschrift für Peter Neve. Zum 65. Geburtstag am 3. April 1994 von Freunden und Kollegen. 71-85. Tübingen. 1993.
• Carruba, Onofrio. "Per unaricostruzione delle liste reali etee", ed. D. Groddek-M. Zorman, Tabularia Hethaeorum; Hethitologische Beiträge Silvin Košak zum 65. Geburtstag Dresdner Beiträge zur Hethitologie 25 (DBH 25). 131-142. Wiesbaden, 2007.
• Dardano, Paolo. L' Anneddoto e il Racconto in Eta' Antico-Hittita: La Considetta, "Cronoca di Palazzzo". Roma: 1997.
• de Martino, Stefano. Annali e Res Gestae antico ittiti, Studia Mediterranea 12. Pavia: 2003.
• de Martino, Stefano. "Some Questions on the Political History and Chronology of the Early Hittite Empire", Altorientalische Forschungen (AoF) 37, (2010):186-197.
• Del Monte, Giuseppe. Le Gesta di Suppiluliuma, L'opera storiografica di Mursili II re di Hattusa. Pisa: 2009.
• Dinçol, Belkıs. “Der Titel GAL GEŠTIN auf den hethitischen Hieroglyphensiegeln”, Altorientalische Forschungen (AoF) 25, (1998): 163–67.
• Dinçol, Ali-Dinçol, Belkıs. Die Prinzen- und Beamtensiegel aus der Oberstadt von Bogazköy-Hattuša vom 16. Jahrhundert bis zum Ende der Grossreichzeit, BoHa 22. von Zabern, Mainz am Rhein: 2008.
• Erol, Hakan. “Eski Asurca Metinlerde Meslek Adları ve Unvanlarla Geçen Şahıs İsimleri” Türkiye Cumhuriyeti Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: 2007.
• Forlanini, Massimo. "An Attempt at Reconstructing the Branches of the Hittite Royal Family of the Early Kingdom Period", ed. G. Wilhelm, Studien zu den Boğazköy-Texten 51, Pax Hethitica Studies on the Hittites and Their Neighbours in Honour of Itamar Singer.115-135. Wiesbaden, 2010.
• Freu, Jacques. “De l'ancien royaume au nouvel empire: les temps obscurs de la monarchie hittite", (ed. O.Carruba-M. Giorgieri-C. Mora), Atti del II congresso internazionale di hittitologia (ICH 2) StMed 9. 133-148. Pavia, 1995.
• Freu, Jacques. "La bataille de Nihrija, RS 34.165, KBo 4.14 et la correspondance assyro-hittite", (ed. Johann Tischler), Dresdner Beiträge zur Hethitologie (DBH) 25. 271-292. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2007.
• Gander, Max. Die geographischen Beziehungen der Lukka-Länder, Texte der Hethiter 27. Heilderberg: Universitaetverlag Winter, 2010.
• Gander, Max. Geschichte und Geographie Westkleinasiens in der Hethiterzeit, Texte der Hethiter 33. Heilderberg: Universitaetsverlag Winter, 2022.
• Gilan, Amir. Formen und Inhalte althethitischer historischer Literatur, Texte der Hethiter 29. Heilderberg: Universitaetsverlag Winter, 2015.
• Goetze, Albrecht. Die Annalen des Muršiliš (MVAeG 38). Leipzig: Hinrichs’sche Buchhandlung,1933.
• Gordin, Shai. Hittite Scribal Circles: Scholarly Tradition and Writing Habits, StBoT 59. Wiesbaden: Harrossowitz Verlag, 2015.
• Günbattı, Cahit. Kültepe/Kaniş. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2012.
• Güterbock, Güterbock. "The Deeds of Suppiluliuma as Told by His Son, Muršili II", Journal of Cuneiform Studies (JCS) 10, (1956): 41-130.
• Haas, Volkert. Die Serien itkahi und itkalzi des AZU Preisters, Rituale für Tašmišarri und Taduhepa sowie weitere Texte mit Bezug auf Tašmišarri, Corpus der hurritischen Sprachdenkmäler (ChS) I/1. Roma: 1984.
• Haas, Volkert. Die hethitische Literatur: Texte, Stillistik, Motive. Berlin: De Gruyter, 2006.
• Hagenbuchner, Albertine. Die Korrespondenz der Hethiter II, Texte der Hethiter 16. Heidelberg: Carl Winter: 1989.
• Hawkins, David. “Eunuchs among the Hittites,” ed. S. Parpola and R. M. Whiting, Sex and Gender in the Ancient Near East, Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki, July 2 6 2001. 217-233. Helsinki: 2002.
• Heinhold-Krahmer, Suzanne Arzawa, Untersuchungen zu seiner Geschichte nach den hethitischen Quellen. Heidelberg: 1977.
• Herbordt, Susanne. Die Prinzen- und Beamtensiegel der Hethitischen Grossreichzeit auf Tonbullen aus Nişantepe-Archiv in Hattusa, mit Kommentaren zu den Siegel-inschriften und Hieroglyphen von D. Hawkins, BoHa 19. Mainz am Rhein: von Zabern, 2005.
• Hoffner, Hary Letters from the Hittite Kingdom, Society of Biblical Literature. Atlanta: 2009.
• Klengel, Horst. Geschichte Des Hethitischen Reiches. Leiden-Boston-Köln, 1999.
• Klinger, Jörg. “Das Corpus der Maşat Briefe und seine Beziehungen zu den Texten aus Hattuša”, Zeitschrift für Assyrologie und verwandte Gebiete (ZA) 85, (1995): 74-108.
• Kloekhorst, Alwin. “The Authorship of the Old Hittite Palace Chronicle (CTH 8): A Case for Anitta”, Journal of Cuneiform Studies (JCS) 72, (2020): 143-154.
• Laroche, Emmanuel. Les Hiéroglyphes Hittites. Paris: Éditions du Centre National de la Recherche Scientifique, 1960.
• Laroche, Emaanuel. Les Noms des Hittites, Supplement. Paris: Éditions du Centre National de la Recherche Scientifique, 1981.
• Marizza, Marco. “The Office of GAL GEŠTIN in the Hittite Kingdom”, KASKAL 4, (2007a): 153-180.
• Marizza, Marco. Dignitari ittiti del tempo di Tuthaliya I/II, Arnuwanda I, Tuthaliya III, Eothen 15. Firenze: 2007b.
• Marizza, Marco. Lettere ittite di re e dignitari. Brescia: 2009.
• Mascheroni, Luigi M. “Apropos d'un groupe de colophons problematiques”, Hethitica 5. (1983): 95-109.
• Massi, Leonardo. “The GAL GEŠTIN of the Seal SBo II 256: a New Deciphering and a Prosopographical Study”, Altorientalische Forschungen (AoF) 37. (2010): 341-352.
• McMahon, Gregory. The Hittite State Cult of the Tutelary Deities, Assyriological Studies No: 25. Chicago: The Oriental Institute of the University of Chicago, 1991.
• Miller, Jared. Royal Hittite Instructions and Related Administrative Texts, Society of Biblical Literature. Atlanta: 2013.
• Mora, Cleila. La Glittica Anatolica del II Millennio A.C.: Classificazione Tipologica StMed 6. Pavia: Gianni luculano, 1987.
• Mora, Cleila. “Seals and Sealings of Karkamiš, Part III: The Evidence from the Nişantepe- Archives, the Digraphic Seals and the Title EUNUCHUS2”, (ed. Itamar Singer), Ipamati kistamati pari tumatimis.: Luwian and Hittite Studies presented to J. David Hawkins on the occasion of his 70th birthday, Institute of Archaeology, 170-181. Tel-Aviv: 2010.
• Mora, Cleila. “The LÚMEŠ SAG at the Hittite Court”, ed. M.G.Biga, J.M. Cordoba, C. del Cerro, E. Torres, Homenaje a Mario Liverani, fundader de una ciencia nueva (II)/ Omaggio a Mario Liverani, fondatone di una nuova Scienza (II), ISIMU 13. 15-24. Madrid: 2011.
• Otlu, Öznur. “MÖ. 2. Binde Eskiyapar’ın Orta-Kuzey Anadolu Arkeolojisi’ndeki Yeri”, Türkiye Cumhuriyeti Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: 2023.
• Otten, Heinrich. Die Bronzetafel aus Bogazköy Ein Staatsvertrag Tuthalijas IV. Wiesbaden: Harrossowitz Verlag, 1988.
• Payne, Annick. Hieroglyphic Luwian. Wiesbaden: Harrosowitz Verlag, 2014.
• Peker, Hasan. “Philological Remarks on the Sealings from Empire Period of Karkamish”, Administrative Practices and Political Control in Anatolian and Syro-Anatolian Polities in the 2nd and 1st Millenium BCE, Studia Asiana 13, (2023): 127-159.
• Pelvanoğlu, Tolga. “Yazılı Belgeler Işığında Hitit Devlet Organizasyonu’nda Prensler”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: 2024.
• Reyhan, Esma. Hitit Devleti’nde Siyaset ve Yönetim. Ankara: Bilgin Kültür ve Sanat, 2017.
• Rüster, Christel. "Eine Urkunde Hantilis II", Istanbuler Mitteilungen 43, (1993): 63-70.
• Rüster, Christel- Wilhelm, Gernot. Landschenkungsurkunden hethitischer Könige, StBoT Beiheft 4. Wiesbaden: Harrossowitz Verlag, 2012.
• Salvini, Mirjo- Trémouille, M.-Claude. “Les Textes Hittites de Meskéne/Emar”, Studi micenei ed egeo-anatolici, (SMEA) 45, 225-271. Rome: 2003.
• Singer, Itamar. The Hittite KI.LAM Festival, Studien zu den Boğazköy-Texten (StBoT 28). Wiesbaden: Otto Harrosowitz Verlag, 1984.
• Soysal, Oğuz. “Mursili I – Eine historische Studie”. Dissertation Universitat zu Wurzburg, Würzburg: 1989. Soysal, Oğuz. Çiviyazılı Belgelerde ve Hitit Mühürlerindeki ziti- İsimleri Hakkında Bazı Görüşler. İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları, 2019.
• Starke, Frank. “Zur Regierung den Hethitischen Staates”, ZABR 2, (1996): 140-182.
• Süel, Aygül. “Ortaköy‘ün Hitit Çağındaki Adı”, Belleten 59, (1995): 271–83.
• Süel, Aygül. “Another Capital City of the Hittite State: Šapinuwa” Studi Asiana 5, (2009): 193-205.
• Tani, Nicoletta. “More about ‘Ḫešni Conspiracy”, Altorientalische Forschungen (AoF) 28, (2001): 154-164.
• Tischler, Johannes. Hethitische Texte in Transkription KUB 49, Dresdner Beitrage zur Hethitologie 52 (DBH 52). Wiesbaden: Harrosowitz Verlag, 2019.
• Torri, Guilia. “The Scribes of the House on the Slope” VI Congresso Internazionale di Ittitologia. Roma, 5–9 settembre 2005. Parte I, (SMEA 49), Parte II, (SMEA 50), A. Archi and R. Francia (ed.) CNR, Istituto di studi sulle civiltà dell'Egeo e del Vicino Oriente, 2007–2008. 771-782, Rome, 2008.
• Ünal, Ahmet. Hittite and Hurrian Cuneiform Tablets from Ortaköy (Çorum). Central Turkey. İstanbul: 1998. van den Hout, Theo. Die Bronzetafel aus Bogazköy Ein Staatsvertrag Tuthalijas IV. Wiesbaden: Harrossowitz Verlag, 1988.
• Wilhelm, Gernot. "Zur datierung der älteren hethitischen Landschenkungsurkunden", Altorientalische Forschungen (AoF) 32, (2005): 272-279.
• Yiğit, Turgut. “I.Hattušili ve Dönemi”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Ankara: 1994.
• AHw: Von Soden, W., Akkadisches Handwörterbuch (Band I), Wiesbaden: 1960.
• Von Soden, W., Akkadisches Handwörterbuch (Band II), Wiesbaden: 1972.
• Von Soden, W., Akkadisches Handwörterbuch (Band III), Wiesbaden: 1981.
• CAD K: Civil, Miguel-Gelb, Ignace, J.-Oppenheim, A., Leo-Reiner, Erica, The Assyrian Dictionary of Oriental Institute of the University of Chicago, Published by the Oriental Institute, Chicago, Illions, U.S.A. and J.J. Augustin Verlagsbuchhandlung, Glückstadt, Germany: 1971.
• CDA: Black, J.-Andrew, G.-Nicholas, P., A Concise Dictionary of Akkadian, Wiesbaden: 2000.
• HHCTO: Ünal, A., Hittite and Hurrian Cuneiform Tablets from Ortaköy (Çorum), Central Turkey, İstanbul, 1998.
• HZL: Rüstel, Christel-Erich Neu, E. Hethitisches Zeichenlexikon, Wiesbaden, 1989.
• JCS: Journal of Cuneiform Studies, Chicago.
• RGTC VI: Del Monte, G., F., Johann Tischler: Die Orts- Gewassernamen der Hethitischen Texte, (Répertoire Géographique des Textes Cunéiformes= RGTC 6), Wiesbaden: 1978.
• RGTC VI/2: Del Monte, G., F.: Die Orts- Gewassernamen der HethitischenTexte, (Répertoire Géographique des Textes Cunéiformes= RGTC 6/2), Wiesbaden: 1992.