Balkan Savaşları Yıllarında Türk-Arap Dayanışması

Yıl 2022, , 202 - 225, 28.03.2022

Ozan Kuyumcuoğlu

https://doi.org/10.55119/artuklu.1066448

Öz

Farklı görüşten gelen Osmanlı seçkinleri Balkan Savaşındaki kayıpların yarattığı travmayı Osmanlıcılık ideolojisine İslami bir karakter kazandırarak aşmaya çalışmışlardır. Bu bağlamda İmparatorluğun iki büyük Müslüman unsuru Türkler ve Araplar arasındaki dayanışmanın kuvvetlendirilmesi gerektiğine inanmışlardır. Yaygın kanının aksine milliyetçiliğe savrulmayan seçkinlerin Türk-Arap dayanışmasına tutunmasının ardında ise 19.yüzyılın ikinci yarısında etkisini hissettirmeye başlayan İslam birliği düşüncesi yer almaktadır. Bu düşünce II. Abdülhamid’in Müslüman orta sınıfı destekleme politikasının ideolojik bir çerçeve kazanması sonucu ortaya çıkmış; II. Meşrutiyet yıllarında da sürekliliğini korumuştur. Balkan Savaşının ardından İmparatorluktaki Müslümanların çoğunluk hale gelmesi ve devletin kendisini varoluş krizi içerisinde bulması İslam birliği fikrinin seçkinlerin zihnindeki yerini daha da pekiştirmesini sağlamıştır. Öyle ki sonu gelmeyen siyasi çatışmalar ve zaman zaman her iki unsur arasında ortaya çıkan iletişimsizlik ve şüphecilik seçkinleri Türk-Arap dayanışması fikrinden vazgeçirmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Balkan Savaşları, Osmanlı İmparatorluğu, Osmanlı seçkinleri, İslam birliği, Türk-Arap dayanışması

Kaynakça

• Adıvar, Halide Edib (2015). Mor Salkımlı Ev. 16.bs. İstanbul: Can Yayınları.
• Adıvar, Halide Edib (2014). Yeni Turan. İstanbul: Can Yay.
• Ahmad, Faroz (1966). “Great Britain’s Relations with the Young Turks: 1908-1914”. Middle Eastern Studies. Cilt 2, Sayı 4 : 302-329.
• ____________ (1992). “A Note on the International Status of Kuwait before November 1914”. International Journal of Middle East Studies. Cilt 24. Sayı 1: 181-185.
• ____________(2017). Jön Türkler ve Osmanlı’da Milletler: Ermeniler, Rumlar, Arnavutlar ve Araplar. Çev. Ayşen Gür. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay.
• Akçura, Yusuf (2016a). Şark Meselesine Dair ve Eski Şurây-ı Ümmette Çıkan Makalelerim. ed. Erol Kılınç. İstanbul: Ötüken Yay.
• ____________(2016b). Suriye ve Filistin Mektupları. ed. İsmail Türkoğlu. İstanbul: Ötüken.
• Ali Kemal. “Suriye”. İkdam. 1 Kânun-ı sâni 1913.
• _________. “Suriye Ahvali”. İkdam. 8 Mayıs 1913.
• Arslan, C. Ceyhun (2016) “Translating Ottoman into classical Arabic: Nahda and the Balkan Wars in Ahmad Shawki’s ‘The New Al-Andulus’”, Middle Eastern Literatures, 19, s. 278-297.
• Arslan, Emir Şekib (2005). İttihatçı Bir Aydının Anıları. Çev. Halit Özkan. İstanbul: Klasik Yay.
• Atay, Falih Rıfkı (2013). Çankaya. İstanbul: Pozitif Yay.
• Babanzâde İsmail Hakkı (1913, 21 Nisan). Arabca ve Islahat. Tanin.
• ____________________. (1913, 19 Nisan). Beyrut Hadisatı. Tanin.
• ____________________. (1913, 7 Mayıs). Islâhât Programları Merâkı. Tanin.
• ____________________. (1913, 26 Mayıs). Tezahür-ü Hakikat. Tanin.
• Bayur, Yusuf Hikmet. (1952). Türk İnkılâbı Tarihi. C. 2. K.4. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Bora, Tanıl. (2017). Cereyanlar. İstanbul: İletişim Yay.
• Çerkeşşeyhizâde Halil Hâlid. (2005). Türk ve Arap. ed. M. Ertuğrul Düzdağ (Ed.). 3.bs. İstanbul: Yeni Zamanlar Yay.
• Çetinkaya, Y. Doğan. (2015). Osmanlı’yı Müslümanlaştırmak: Kitle Siyaseti, Toplumsal Sınıflar ve Milli İktisat (1909-1914). (Çev. Özgür Bircan). İstanbul: İletişim Yay.
• Cleveland, William L (2018). Bir Arap Milliyetçisi Yaratmak: Osmanlıcılıktan Arap Milliyetçiliğine Satı el-Husri. (Çev. Burak Demirkayan). İstanbul: Siyasi Şeyler.
• __________________ (2017). Batı’ya Karşı İslam: Şekip Arslan’ın Mücadelesi. (Çev. Selahattin Ayaz). 2.bs. İstanbul: Ekin.
• Dawn, Ernest. (1973). From Ottomanism to Arabism- Essays on the Origins of Arab Nationalism. University of Illionis Press.
• Deringil, Selim (2009). “Osmanlı’dan Türk’e: Türkiye’de Kimlik ve Sosyal Mühendislik”. Simgeden Millete: II. Abdülhamid’den Mustafa Kemal’e Devlet ve Millet. Selim Deringil (Ed.). (Çev. Saliha Nilüfer). 2.bs. İstanbul: İletişim Yay.
• Develioğlu, Ferit. (2010). Osmanlıca-Türkçe Andiklopedik Lûgat. 26. bs. Ankara: Aydın Yay.
• Dündar, Fuat. (2013). Modern Türkiye’nin Şifresi: İttihat ve Terakki’nin Etnisite Mühendisliği (1913-1918). 5bs. İstanbul: İletişim Yay.
• El Husrî, Satı (1913). “Vatan İçin” Beş Konferans. İstanbul: Kader Matbaası. [İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kütüphanesi veri tabanı].
• Emrence, Cem. (2012). Osmanlı Ortadoğus’sunu Yeniden Düşünmek. (Çev. Gül Çağalı Güven). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Ersoy, Mehmed Akif. (2011a). Düzyazılar: Makaleler-Tefsirler-Vaazlar. (Ed. Vahap Akbaş). 2. bs. İstanbul: Beyaz Yay.
• _________________. (2011b). Safahat. ed. Mehmet Dikmen. İstanbul: Bağcılar Belediyesi Yay.
• Gelvin, James. (2016). Modern Ortadoğu Tarihi: 1453-2015. (Çev. Güneş Ayas). İstanbul: Timaş.
• Gökalp, Ziya. (2013). Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. 6. bs. Yalçın Toker (Ed). İstanbul: Toker Yay.
• Hacısalihoğlu, Mehmet. (2008). Jön Türkler ve Makedonya Sorunu (1890-1918). (Çev. İhsan Çatay). İstanbul: Tarih Vakfı Yay.
• Haddad, Mahmoud Haddad. (1998). “The City, the Cost, the Mountain, and the Hinterland: Beirut’s Commercial and Political Rivalries in the 19th and 20th Cebtury”. The Syrian Land: Process of Integration and Fragmentation: Bilād-Āl-Sham From the 18th to the 20th Century. Thomas Pillip, Birgit Schaebler (Ed.). Stuttgart: Franz Steiner.
• Hanioğlu, M. Şükrü. (2008). A Brief History of the Late Ottoman Empire. New Jersey: Princeton University.
• Hut, Davut. (2013). “II. Meşrutiyet Döneminde Bir Osmanlı Entelektüeli, Babanzade İsmail Hakkı (1876-1913)”. Tarihimizden Portreler: Osmanlı Kimliği. Prof. Dr. Cevdet Küçük Armağanı. Zekeriya Kurşun, Haydar Çoruh (Ed). İstanbul: ORDAF.
• İleri, Celal Nuri. (1913). İttihad-ı İslam, İslam’ın Mazisi, Hali, İstikbali. İstanbul: Yeni Osmanlı Matbaası. [İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kütüphanesi veri tabanı].
• Karpat, Kemal H. (2010). İslâm’ın Siyasallaşması. 4.bs. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• ______________. (2013). Osmanlı’dan Günümüze Ortadoğu’da Millet, Milliyetçilik. (Çev. Recep Boztemur). 2.bs. İstanbul: Timaş Yay.
• Kayalı, Hasan. (2003). Jön Türkler ve Araplar: Osmanlıcılık, Erken Arap Milliyetçiliği ve İslamcılık (1908-1918). (Çev. Türkan Yöney). 2.bs. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Khalidi, Rashid. (1991). “Ottomanism and Arabism in Syria before 1914: A Reassessment”. The Origins of Arab Nationalısm. Rashid Khalidi, Lisa Anderson, Muhammed Muslim, Reeva S. Smon (Ed.). New York: Columbia Press.
• Kuran, Ahmet Bedevi. (2000). İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler. 2.bs. İstanbul: Kaynak Yay.
• Kurşun, Zekeriya. (1992). Yol Ayrımında Türk-Arap İlişkileri. İstanbul: İrfan Yay.
• ______________. (2013). “Trablusgarp Savaşı’nın Osmanlı Mukadderatındaki Yeri”. Osmanlı Devleti’nin Dağılma Sürecinde Trablusgarp ve Balkan Savaşları. ed. Mehmet Ersan, Nuri Karakaş. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Küçük, Cevdet. (1992). “Balkan Savaşı”. İslam Ansiklopedisi. Cilt 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 23-25.
• Kürkçüoğlu, Ömer. (1982). Osmanlı Devleti’ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Kurt, Ümit, Doğan Gürpınar. (2015). “The Balkan Wars and the Rise of the Reactionary Modernist Utopia in Young Turk Thought and the Journal Türk Yurdu [Turkish Homeland]. Nations and Nationalism. 21 (2): 348-368.
• Kürd Ali, Muhammed. (2006). Bir Osmanlı-Arap Gazetecinin Anıları. (Çev. İbrahim Tüfekçi). İstanbul: Klasik Yay.
• Landau, Jacob M. (1990). The Politics of Pan-Islam: Ideology and Organizaton. Oxford: Clarendon Press.
• Makdisi, Ussama (2002). “Ottoman Orientalism”. The American Historical Review, 107 (3): 768-796.
• Okay, M. Orhan, M. Ertuğrul Düzdağ. (2003). “Mehmet Âkif Ersoy”. İslam Ansiklopedisi. Cilt 28. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay: 432-439.
• Ortaylı, İlber. (2018). Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu. 7. bs. İstanbul: Kronik Yay.
• Owen, Roger. (2009). The Middle East in the World Economy: 1800-1914. London: I.B. Tauris.
• Özcan, Gencer. (2010). “Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Ordusunda Prusya Etkisi”. Türkiye’de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti. Evren Balta Paker, İsmet Akça (Ed.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay.
• Öztan, Ramazan Hakkı. (2018). “Point of No Return? Prospects of Empire after the Defeat in the Balkan Wars”. International Journal of Middle East Studies. 50: 65-84.
• Saab, Hassan. (1958). The Arab Federalists of the Ottoman Empire. Amsterdam: Djambaten.
• Selam, Selim Ali. (2005). Beyrut Şehreminin Anıları (1908-1918). (Çev. Halit Özkan). İstanbul: Klasik.
• Tauber, Eliezer. (1993). The Emergence of the Arab Movements. London: Frank Cass.
• Tokay, A. Gül. (2004). “II. Meşrutiyet Dönemi Dış İlişkileri: 1908-1914”. Türk Dış Politikasının Analizi. Faruk Sönmezoğlu (Ed.). İstanbul: Der Yay. 35-56.
• Toprak, Zafer. (2019). Türkiye’de Milli İktisat: 1908-1918. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Tunaya, Tarık Zafer. (2003). İslâmcılık Akımı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay.
• Umar, Ömer Osman. (2003). Türkiye-Suriye İlişkileri (1918-1940). Elâzığ: T.C. Fırat Üniversitesi Orta-Doğu Araştırmaları Merkezi Yay.
• Uzun Mustafa. (1989), “Ali Kemal”, İslam Ansiklopedisi. Cilt 2. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı: 405-408.
• ____________. (1997). “Halil Hâlid Bey”. İslam Ansiklopedisi. C. 15. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı: 313-316.
• Ülman, A. Halûk. (2002). I. Dünya Savaşı’na Giden Yol. 3. bs. Ankara: İmge, 2002.
• Ünsal, Fatma Bostan. (2005). “Mehmet Akif Ersoy”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslâmcılık, Tanıl Bora, Murat Gültekingil (Ed.). Cilt 6. 2.bs. İstanbul: İletişim.
• Yalçın, Hüseyin Cahit. (1939, 26 Mart). Yürüyen Fikir. Yeni Sabah.
• __________________. (1949, 5 Nisan). “Arap Memleketlerinde Türkiye”. Ulus.
• __________________ .(1976). Siyasal Anılar. Rauf Mutluay (Ed). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
• Yılmaz, Hadiye (2010). “Mustafa Kemal Paşa-Emir Faysal Anlaşması ve Milli Mücadele Döneminde Suriye ve Irak”. CTAD. 20 (10): 289-306.
• Zeine, Zeine N. (1997). The Emergence of Arab Nationalism. 3.bs. New York: Delmar.
• Üç Tarz-ı Siyaset ve Tartışmalar. (2015). ed. Arslan Tekin. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Arab Müslümanlarını İntibâka Davet. Sebilürreşâd. Cilt 11. 278. Kânûn-ı sânî 1913.