Demokrat Parti Döneminde Göç Politikaları (1950-1960)

Year 2025, Issue: 16, 137 - 155, 27.09.2025

Abdurrahman Muhammet Banazılı

https://doi.org/10.55119/artuklukaime.1756685

Abstract

Bu çalışma 1950-1960 yılları arasında Türkiye’de iktidarda bulunan Demokrat Parti (DP) döneminde izlenen iç ve dış göç politikalarını incelemektedir. Söz konusu zaman aralıklarında Türkiye’nin demografik, ekonomik ve toplumsal yapısında önemli değişim ve dönüşüm yaşanmıştır. DP döneminde Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde tarımda makineleşme, sanayileşme ve kentleşme süreçlerinin hız kazanmasıyla birlikte yoğun bir nüfus hareketliliği yaşanmıştır. İç göç olgusu özellikle kırsal kesimden büyük şehirlere doğru yönelmiştir. Bu durum gecekondu bölgelerinin yaygınlaşmasına, altyapı yetersizliklerine ve kentlerde sosyo-ekonomik eşitsizliklerin artmasına neden olmuştur. DP hükümeti bu sorunlara yanıt olarak sanayileşmeyi teşvik eden, altyapı yatırımlarına dayalı ve liberal ilkelere dayanan çeşitli kamu politikaları geliştirmiştir. Ancak geliştirilen politikalar göçün yarattığı yapısal sorunları uzun vadede çözecek düzeyde etkili olamamıştır. Dış göç bağlamında ise Almanya’ya işgücü göçü, Balkanlardan zorunlu göçler, Sovyetler Birliği’nden gelen tüccar göçleri ve 6-7 Eylül Olayları sonrası yaşanan Rum göçleri öne çıkmıştır. DP yönetimi dış göçleri ekonomik kalkınmayı destekleyici bir unsur olarak değerlendirmiş ve göçmen işçilerin döviz gelirlerini teşvik edici politikalar benimsemiştir. Bu dönemde çıkarılan yasal düzenlemeler ile Türkiye'nin göç ve kentleşme sürecine dair ilk kurumsal yapı taşları oluşturulmuştur.

Keywords

Demokrat Parti , Göç Politikaları , İç Göç , Dış Göç.

Migration Policies during the Democrat Party Era (1950-1960)

Abstract

This study examines the internal and external migration policies implemented during the rule of the Democrat Party (DP), which was in power in Türkiye between 1950 and 1960. During this period, Republic of Türkiye underwent significant demographic, economic, and social transformations. The DP era was marked by accelerated processes of mechanization in agriculture, industrialization, and urbanization, which triggered intense population movements. Internal migration was particularly directed from rural areas to major cities, leading to the proliferation of squatter settlements, infrastructure deficiencies, and increasing socio-economic inequalities in urban areas. In response to these challenges, the DP government developed various public policies based on liberal principles, promoting industrialization and investing in urban infrastructure. However, these policies proved insufficient to resolve the structural problems caused by migration in the long term. In terms of external migration, the period witnessed significant movements such as labor migration to Germany, forced migrations from the Balkans, trader migrations from the Soviet Union, and the emigration of the Greek population following the events of September 6-7, 1955. The DP administration viewed international migration as a means of supporting economic development and adopted policies encouraging remittances from migrant workers. Legal regulations enacted during this period laid the foundational institutional framework for Türkiye’s migration and urbanization policies.

Keywords

Democrat Party , Migration Policies , Internal Migration , External Migration.

References

• Acar, E. (2023). 1960-1965 Döneminde Türkiye’den Almanya’ya İşçi Göçleri. International Journal of Social Sciences, 8(1), 38-69.
• Akın, D., & Akın, F. (2023). Demokrat Parti'nin İlk Yıllarında Uyguladığı Tarım Politikası (1950-1951). Journal of Emerging Economies and Policy. 8(1), 155-165.
• Arpacı, I. (2018). Küresel Dönüşümler Ekseninde Siyasi Partiler ve Liderlik. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 28(1), 133-142.
• Arslan, Z. (2012). Demokrat Parti İktidarının 1950-1951 Yıllarında Bulgaristan’dan Türkiye’ye Göç Eden Göçmenlere Yönelik Politikası (1950-1951) [Konferans Sunumu], Uluslararası Balkan Sempozyumu Bildirileri, Isparta-Burdur.
• Aslaner, M. (2022). Demokrat Parti Dönemi Ekonomi Politikaları. İnsan ve Toplum Bilimleri Akademi Dergisi. 2(1), 67-87.
• Aydın, Y. (2023). Türkiye Cumhuriyeti ve Sovyetler Birliği Ekonomik İlişkileri. International Journal of Economics, Politics, Humanities & Social Sciences. Special Issue: 100 Years of Republic, 1-16.
• Babaoğlu, R. (2012).Türkiye Rum Cemaati ve 6/7 Eylül 1955 Olayları. History Studies. 4(4), 15-34.
• Bakan, S., & Özdemir, H. (2013). Türkiye’de 1946-1960 Dönemi İktidar-Muhalefet İlişkileri: Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Demokrat Parti (DP)’ye Karşı. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 14(1), 373-397.
• Balcı, M. (2018). Çok Partili Dönemde Türkiye’de Kentleşme Olgusu. ECONDER International Academic Journal. 2(1), 8-15.
• Batmaz, N. Y. & Erdem, Ç. (2016). Türkiye’de 1950-1960 Döneminde Kentleşme Sürecini Siyasi İktidarın Yapısı ve Uygulamaları Açısından Yorumlamak. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 1(47), 201-213.
• Baysal, U. (2024). Demokrat Parti Dönemi’nde İmar Kanunu’nda Değişiklikler ve Ankara’da Meydana Gelen Sel Felaketleri. Atatürk Yolu Dergisi. 75, 195-211.
• Börekci, A.O., Işık, G., & Göze, F.E. (2022). Almanya’ya İlk Resmi Türk İşgücü Göçü ve Basında Yansımaları. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. 9(58), 1-16.
• Çakır-Sümer, G. (2020). Türkiye’de Kentleşme Politikası Olarak Mülki İdarileşme. Türk İdare Dergisi. 490. 269-296.
• Çavuşoğlu, H. (2007). “Yugoslavya-Makedonya” Topraklarından Türkiye’ye Göçler ve Nedenleri. Bilig. 41(Bahar), 123-154.
• Demir, Ş. (2007). Anan Menderes ve 6/7 Eylül Olayları. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları. 12, 37-63.
• Demokrat Parti Programı (1998). https://acikerisim.tbmm.gov.tr/server/api/core/bitstreams/3da7ec9f-6995-41da-be7e-ecb1c34b735d/content (Erişim Tarihi: 15.10.2024).
• Duman, O.Ö., & Birsel, H. (2012). Demokrat Parti Dönemi Türk Dış Politikası ve Bu Politikanın Dinamiklerine Etki Eden Dış Gelişmeler. Atatürk Dergisi. 1(1), 299-318.
• Eke, E. F. (1981). The Absorbtion of Low Income Groups in Ankara. Ekistics, 286, 64- 70.
• Erken, A. (2018). Demokrat Parti Dönemi Türkiye-Yugoslavya İlişkileri ve “Serbest Göç” Mutabakatı. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. 7(2), 937-954.
• Erman, T. (2004). Gecekondu Çalışmalarında 'Öteki' Olarak Gecekondulu Kurguları. European Journal of Turkish Studies. Thematic Issue N°1-Gecekondu. http://www.ejts.org/document85.html (Erişim Tarihi: 25.11.2024).
• Evsile, M. (2021). Demokrat Parti Döneminde Sağlık Hizmetleri. History Studies. 13(2). 407-422.
• Evsile, M. (2022). Demokrat Parti Döneminde Sanayileşme Faaliyetlerinin Günlük Hayata Yansımaları. History Studies. 14(4), 871-885.
• Güreşci, E. (2010). Türkiye’de Kentten-Köye Göç Olgusu. Doğuş Üniversitesi Dergisi. 11(1), 77-86.
• Işık, Ş. (2005). Türkiye’de Kentleşme ve Kentleşme Modelleri. Ege Coğrafya Dergisi. 14, 57-71.
• İnan, C.E. (2014). Türkiye’de İskân Siyaseti: İskâna Yönelik Örgütsel Yapı Üzerinden Bir İnceleme. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi. 22, 82-102.
• İnce, C. (2023). Türkiye’nin Göç Politikasına Genel Bir Bakış. Muhakeme Dergisi. 6(2), 84-93.
• Kahraman, K. (2003). Türkiye’de Şehirleşme Olgusu ve Gecekondu Sorunu. Doğu Anadolu Araştırmaları Dergisi. 4, 108-117.
• Kamil, İ. (2016). Bulgaristan’dan Türkiye’ye Gerçekleşen 1950-1951 Göçünün Nedenleri. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi. 5(2), 31-65.
• Karabulut, U. (2021). Demokrat Parti Dönemi Sanayi Politikaları. D. İ. Erdoğan, İ. H. Demircioğlu ve S. S. Şimşek (Eds.), Kuruluşundan Darbeye Demokrat Parti (1946-1960), (s. 1407-1454). Yeditepe Yayınevi.
• Karpat, K.H. (2013). Türk Siyasi Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Keskin, Y.Z. (2012). Demokrat Parti İktidarı ve Günümüze Yansımaları. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, V(1), 107-130.
• Kılavuz, N. (2022). Demokrat Parti’nin Sanayileşme Anlayışı ve Uygulamalar: Şeker Fabrikaları, Dokuma Sanayileri, Çimento Fabrikaları, Demir-Çelik Fabrikası. EKEV Akademi Dergisi, 26(89), 195-210.
• Kocadaş, B. (2016). Cumhuriyet Döneminde Yapılan İç ve Dış Göçler’in Toplumsal Etkileri. Sosyolojik Düşün. 1(1), 11-18.
• Küçükkülahlı, S. (2017). İktisadi Gelişmenin Gündelik Hayata Etkileri: Demokrat Parti Dönemi İstanbul Örneği. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 18(33), 519-554.
• Mültecilerin Statüsüne İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi (1951). https://www.multeci.org.tr/wp-content/uploads/2016/12/1951-Cenevre-Sozlesmesi-1.pdf (Erişim Tarihi: 20.12.2024).
• Oktar, S., & Varlı, A. (2010). Türkiye’de 1950-54 Döneminde Demokrat Parti’nin Tarım Politikası. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi. XXVIII(I), 1-22.
• Özçelik, P.K. (2010). Demokrat Parti’nin Demokrasi Söylemi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 65(3), 163-187.
• Özdemir, H. (2012). Türkiye’de İç Göçler Üzerine Genel Bir Değerlendirme. Akademik Bakış Dergisi. 30(Mayıs-Haziran), 1-18.
• Özdemir, H. (2013). Demokrat Parti (DP) ile Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP)’nin Ekonomi Politikaları Açısından Karşılaştırılması. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. XXXII(1), 11-51.
• Özer, S. (2014). Demokrat Parti Dönemi Zirai Makineleşme Hareketi ve Sonuçları. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 31, 61-80.
• Ünver, O.C. (2003). Almanya'ya Türk İşgücü Göçü: Geçmişten Geleceğe Sorunlar, İmkanlar ve Fırsatlar. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi. 45, 177-226.
• Pektaş, Ş. (2012). Menderesli Yıllar Demokrat Parti Döneminde İşçi Hareketleri. Fırat Yayınları.
• Pınar, M. (2014). 1950-1951 Bulgaristan’dan Türkiye’ye Göçler ve Demokrat Parti’nin Göçmen Politikası. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 30(89), 61-94.
• Rozaliyev, Y.N. (1978). Türkiye’de Kapitalizmin Gelişme Özellikleri (1923-1960). (Çev: Azer Yaran). İstanbul: Onur Yayınevi.
• Sığın, A. (2023). 1950-1960 Yılları Arasındaki Demokrat Parti Döneminin Sosyo-Politik Atmosferini Anlamaya Yönelik Bir Çalışma. Uluslararası Akademik Birikim Dergisi. 6(5), 933-943.
• Şahintürk, D.A., & Bulut, Ö.A. (2017). The Socio-Economical Results of Labor Migration From Turkey To Germany. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. 5(51), 394-403.
• Şen, Ö. (2019). Geographical Dynamics of the 1950-1980 Period in Turkey Urbanization. Ö. Akman, M. M. Çay, F. Bozbayındır ve E. Tunç (Eds.), Social, Educational, Political, Economic and Other Developments Occurred in Turkey between the Years of 1938-1980 (s. 114-128). ISRES.
• Takım, A. (2012). Demokrat Parti Döneminde Uygulanan Ekonomi Politikaları ve Sonuçları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 67(2), 157-187.
• Tangülü, Z. (2012). Demokrat Parti Dönemi Eğitim Politikaları (1950-1960). Türk Eğitim Bilimleri Dergisi. 10(2), 389-410.
• Taş, M. (2004). Menderes Döneminin Ekonomi Politiği ve 1958 İstikrar Programı. Mevzuat Dergisi. 7(76). https://www.mevzuatdergisi.com/2004/04a/02.htm (Erişim Tarihi: 24.12.2024).
• Topçu, İ. (2019). Demokrat Parti Dönemi Kars’ta Sağlık Hizmetlerinde Yaşanan Gelişmeler. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi. 9(11), 2555-2578.
• Tuna, I. (2019). 1950-1960 Yılları Arasında İstanbul’da Kentleşme ve İmar Faaliyetlerine Genel Bakış. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi. 3(20). 393-409.
• Tuncel, G., & Bakan, S. (2013). Türkiye Demokrasisinin Aksak Ayağı: Muhalefet. Journal of Yasar University. 8(31), 5341-5370.
• Yalman, A.E. (1997). Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim. (İkinci Cilt). İstanbul: Özener Matbaacılık.
• Yıldırmaz, S. (2015). Köylüler ve Kentliler: Ellili Yılların Dönüşen Yeni Sosyo-ekonomik ve Kültürel Coğrafyası. M. K. Kaynar (Der.), Türkiye'nin 1950'li Yılları. (s. 540-563), İletişim Yayınları.
• Yılmaz, Ş. (1998). 1923'ten Bu Yana Ekonomi Politikaları: Devletçilikten Devletin Tasfiyesine. Mülkiyeliler Birliği Dergisi. 22(213), 18-40.
• Yılmaz, H. (2016). Adnan Menderes Dönemi Türkiye Ortadoğu İlişkileri. Birey ve Toplum. 6(12), 203-232.
• Yılmaz, E. (2022). Demokrat Parti Dönemi (1950-1960) Kentleşme Sürecinde Öne Çıkan Özellikler. International Social Sciences Studies Journal. 8(99), 2059-2064.
• 5682 Sayılı Pasaport Kanunu (1950). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5682&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=3 (Erişim Tarihi: 20.12.2024).
• 5683 Sayılı Yabancıların Türkiye’de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun (1950). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.5683.pdf (Erişim Tarihi: 20.12.2024).
• 6188 Sayılı Bina Yapımını Teşvik ve İzinsiz Yapılan Binalar Hakkındaki Kanun. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/8470.pdf (Erişim Tarihi: 25.09.2024).
• 6785 Sayılı İmar Kanunu (1956). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/9359.pdf (Erişim Tarihi: 27.12.2024).
• 7116 Sayılı İmar ve İskân Bakanlığı Kuruluş ve Vazifeleri Hakkında Kanun (1958). https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc052/kanuntbmmc052/kanuntbmmc05201102.pdf (Erişim Tarihi: 27.12.2024).