Abstract
It is a natural phenomenon for every language spoken on earth—especially those in close proximity—to come into contact, influence, and be influenced by other languages. In this way, languages complement and develop themselves. Arabic has also naturally been subject to such interaction, and one of the languages it has interacted with is Kurdish. Due to its geographical adjacency and intertwined use with Kurdish in certain regions, Arabic is said to have borrowed some words from it. In adopting these words, Arabic replaced certain letters not present in its own phonetic system, such as p, j, and g, thereby adapting them to its linguistic structure. Some of the words reported to have entered Arabic include: birêde (البَرِيد), gizêr (الجَزَرُ), ce‘de (جادة), xencer (خنجر, “xun-çır”), teng (ضنك), and gasin / gêsin (البَاسِنُ). This study seeks to identify certain Kurdish words thought to have been incorporated into Arabic, examine their roots, and present their meanings. In doing so, it aims to provide a concrete example of linguistic interaction, enabling expressions to be interpreted and understood more accurately. The purpose is to offer a valuable approach not only for linguistics but also for translation studies. In this respect, the research aims to make a noteworthy contribution not only to the field of Arabic Language and Rhetoric but also to comparative linguistics and translation studies. In this respect, the research aims to make a noteworthy contribution not only to the field of Arabic Language and Rhetoric but also to comparative linguistics and translation studies. Identifying cross-linguistic influences and demonstrating the changes such contact brings about at the lexical level is expected to serve as a significant reference for both lexicographical work and language teaching.
References
- Adak, A. (2019). Kürtler. TDV İslâm Ansiklopedisi: C. EK-2 (3. Baskı). (s. 131-138). TDV Yayınları.
- Akbaş, M. (2019). Kürtler. TDV İslâm Ansiklopedisi: C. Ek-2 (3. Baskı). (s. 115-118). TDV Yayınları.
- Anter, M. (1967). Ferhenga kurdî-tirkî/kürtçe-türkçe sözlük. Yeni Matbaa.
- Badıllı, K. (1965). Türkçe izahlı kürtçe grameri (kurmançça lehçesi). Ankara Basım ve Ciltevi.
- Bedir Han, E. C., & Lescot, R. (1990). Kürtçe grameri (kurmanci lehçesi (K. Nezan, Çev.). Paris Kürt Enstitüsü.
- Bedir Han, K. A. (1986). Türkçe izahlı kürtçe gramer (2. Baskı). Özgürlük Yolu Yayınları.
- Ciwan, M. (1992). Türkçe açıklamalı kürtçe dilbilgisi kurmanc lehçesi. Jîna Nû Yayınları.
- Çakar, M. S., Işık, F., Mehmetoğlu, M., Sadıkoğlu, E., Önen, R., & Tan, S. (2010). Ortaöğretim kürt dili ve edebiyatı ders kitabı. Tarih Vakfı Yayınları.
- Çapar, İ. (2017). Kürtçe ve ingilizcede deyimsel ve edatlı fiillerin mukayesesi. Dicle Üniversitesi.
- Ebû Ali el-Kâlî, İ. B. K. b. A. (1975). el-Bâriʻ fi’l-luġa (1-1). Mektebetu’n-Nehda-Dâru’l-Hadâreti’l-Arabiyye.
- Cevâlîkî, M. b. A. b. M. (1990). el-Muʻarreb mine’l-kelâmi’l-’aʻcemî ʻalâ hurûfi’l-muʻcem. Daru’l-Kalem.
- Cevherî, İ. B. H. (1376). es-Sihâh: Tâcu’l-luġa ve sihâhu’l-Arabiyye (2. Baskı). Dâru’l-İlim lilmelâyîn.
- Cundî, E. (1982). el-Fushâ luġatu’l-Kur’an. Dâru’l-Kutubi’l-Lubnânî-Mektebetu’l-Medrese.
- Ezherî, E. M. M. b. A. (t.y.). Tehzîbu’l-luġa. Mektebetu’l-Hancî.
- Ferâhîdî, H. B. A. b. A. (t.y.). Kitâbu’l-‘ayn (1-8). Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl.
- Feyyûmî, A. b. M. b. A. el-Mukrî. (1119). el-Misbâhu’l-munîr fî ġarîbi’l-şerhi’l-kebîr li’r-Râfiʿî (2. Baskı, 1-1). Dâru’l-Ma’ârif.
- Fîrûzâbâdî, M. E. T. M. b. Y. (2005). El-Kâmûsu’l-muhît (8. Baskı). (1-1). Muessesetu’r-Risâle.
- Hârizmî, M. b. A. b. Y. el-Kâtib. (t.y.). Mefâtîhu’l-ʻulûm (2. Baskı). (1-1). Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.
- Kefevî, E.-B. E. b. M. (t.y.). el-Külliyyât mu‘cemun fi’l-muṣṭalaḥât ve’l-furûḳ el-luġaviyye (1-1). Muessesetu’r-Risâle.
- Müneccid, S. (1978). El-Mufassal fi’l-elfâzi’l-Fârisiyyeti’l-muʻarrebe fi’şiʻri’l-câhilî ve’l-Kur’âni’l-Kerîm ve’l-hadîsi’n-Nebevî ve’ş-şiʻri’l-Emevî. İntişârât-i Bunyâd-i Ferhengi-i İran.
- Suyûtî, C. A. b. E. B. (1998). El-Muzhir fi ʻulûmi’l-luġati ve envâʻihâ (1-2). Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye.
- Esîruddîn el-Endelusî, E. H. M. b. Y. (1998). İrtişâfu’darab min lisâni’l-Arab (1-5). Mektebetu’l-Hancî.
- Zebîdî, E.F. M. b. A. (1358). Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Dâru’l-Hidâye.
- Farqînî, Z. (2005). Ferhenga kurdî-tirkî/kürtçe-türkçe sözlük (2. Baskı). (1-1). Enstîtuya Kurdî Ya Stenbolê/İstanbul Kürt Enstitüsü.
- Gewranî, A. S. A. (t.y.). Ferhenga kurdî nûjen: Kurdî-Erebî.
- ʻArîşî, Y. b. A. (1425). Eseru’t-tevcîhi’ş-şerʻî fi’d-delâleti’l-luġaviyye li-baʻdi’l-menâhi’l-lafziyye (1-1). el-Câmiatu’l-İslâmiyye.
- İbn Dureyd, E. B. M. b. el-Hasan. (1987). Cemheretu’l-luġa. (1-3). Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn.
- İbn Fâris, A. b. Z. el-Kazvînî. (1979). Muʻcemu makâyîsi’l-luġa (1-6). Daru’l-Fikr.
- İbn Manzûr, C. M. b. M. (1414). Lisânu’l-arab (3. Baskı). (1-15). Dâru Sâdır.
- İbn Sîde, E.-H. A. b. İ. (1421). el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-aʻzam. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
- İbnu’l-Esîr el-Cezerî, M. b. M.. (1979). en-Nihâye fi ġarîbi’l-hadîs ve’l-eser (1-5). el-Mektebetu’l-‘İlmiyye.
- İbrâhîm, R. A. (2002). el-Mu‘cemu’l-Arabî li-esmâi’l-melâbis. (1-1). Daru’l-Âfâki’l-Arabiyye.
- İlyâs, Y. (2021a). El-Müfredâtu’l-Kurdiyye fi’l-lisâni’l-Arabî. Welâtê Me. http://www.welateme.net/cand/modules.php?name=News&file=article&sid=8274
- İlyâs, Y. (2021b, Eylül 25). el-Mufredâtu’l-kurdiyye fi’l-lisâni’l-arabî. el-Hivâru’l-Mutemeddin.
- İlyâs, Y. (2021c, Eylül 28). El-Mufredâtu’l-kurdiyye fi’l-lisâni’l-arabî silsiletun 2. el-Hivâru’l-Mutemeddin. https://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=732864
- İlyâs, Y. (2021d, Eylül 30). Mufredâtune’l-kurdiyye fi’l-lisâni’l-arabî silsiletun 3. el-Hivâru’l-Mutemeddin.
- İlyâs, Y. (2021e, Ekim 4). Kelimâtune’l-Kurdiyye fi’l-lisâni’l-Arabî 4. el-Hivâru’l-Mutemeddin.
- İlyâs, Y. (2021f, Ekim 12). Kelimâtune’l-kurdiyyetu’l-cemîle fi’l-lisâni’l-arabî 5. el-Hivâru’l-Mutemeddin.
- İlyâs, Y. (2021g, Ekim 19). Min eyne câ’e el-cezru “zâde-yezîdu-ziyâde” lede’l-arab. el-Hivâru’l-Mutemeddin.
- İzoli, D. (1992). Ferheng: kurdi-tirki tirki-kurdi. Deng Yayınları.
- Karaman, H., Çağrıcı, M., Dönmez, İ. K., & Gümüş, S. (2020). Kur’an yolu türkçe meâl ve tesfir (gözden geçirilmiş baskı) (8. Baskı). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
- Kaya, H., Farqînî, Z., & Tan, S. (2001). Em zimanê kurdî binasin Let’s look into kurdish. İstanbul Kürt Enstitüsü Yayınları.
- Ömer, A. M. A. (2008). Mu‘cemu’l-luġati’l-‘arabiyyeti’l-mu‘âsira (1-4). ‘Âlemu’l-Kutub.
- Paşa, Y. Z. (1978). Kürtçe-türkçe sözlük (M. E. Bozarslan, Çev.). Çıra Yayınları.
- Rıdâ, A. (1958). Muʻcemu metni’l-luġa (1-5). Dâru Mektebeti’l-Hayât.
- Selîm, A. M. (2013). Binâu’l-cümleti beyne’l-luġati’l-ʻarabiyye ve’l-luġati’l-kurdiyye: Dirâseten tekâbuliyye. Câmiʻatu Ummi Dermâni’l-İslâmiyye.
- Sîbeveyhi, ʻAmr b. Osman b. Kanber. (1988). el-Kitâb (3. Baskı). (1-4). Mektebetu’l-Hâncî.
- Şeref Han. (1971). Şerefname: kürt tarihi (M. E. Bozarslan, Çev.). Ant Yayınları.
- Şîr, S. E. (1908). Kitabu’l-elfâzi’l-Fârisiyyeti’l-mu’arrabe. el-matbaatu’l-kâsûlîkiyye.
- Tan, S. (2011). Rêzimana kurdî. İstanbul Kürt Enstitüsü Yayınları.
- Tehânevî, M. b. ‘Ali b. M. (1996). Keşşâfü ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm (1-2). Mektebet Lübnan.
- Yonat, M. (2020). Sîstema diyarkirina zayenda navdêran di kurmancî de. The Journal of Mesopotamian Studies, 5(2), 221-242.
- Yonat, M. (2023). Türkçenin yerel bir varyasyonu olarak kürtçe türkçe iki dillilerin türkçesi: bazı temel fonolojik özelliklerin analizi. The Journal of Mesopotamian Studies, 8(3), 47-62. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2998543
Abstract
Yeryüzünde konuşulan her dilin, özellikle çevresinde bulunan bir diğer dille etkileşime girmesi, onu etkilemesi ve ondan etkilenmesi tabii bir durumdur. Bu şekilde diller kendilerini tamamlar ve gelişirler. Arapça da doğal olarak bu etkileşime tabi olmuş ve etkileşimde bulunduğu dillerden biri Kürtçe olmuştur. Arapça bulunduğu coğrafyanın bazı bölgelerinde Kürtçeyle iç içe ve komşu olması hasebiyle ondan bazı sözcükler aldığı ifade edilmiştir. Bu sözcüklerin bazılarını, bünyesinde bulunmayan p, j ve g gibi harflerini değiştirmiş ve kendi dil yapısına uygun hale getirmiştir. Arapçaya geçtiği ifade edilen sözcüklerden bazıları: birêde/البَرِيد, gizêr-الجَزَرُ, ce‘de-جادة, xencer / خنجر (xun-çır), teng/ضنك ve gasin/gêsin-البَاسِنُ kelimeleridir. Bu çalışmada Arapçaya geçtiği düşünülen bazı Kürtçe kelimeler tespit edilmeye çalışılmış, bunların kökleri incelenmiş ve manaları sunulmuştur. Kelimeler seçilirken özellikle klasik Arapça kaynaklarda ‘acem/mu‘arreb kökenli olarak gösterilen sözcükler dikkate alınmış; bunların Kürtçedeki karşılıkları, yapısal özellikleri ve anlam boyutları karşılaştırmalı bir yöntemle analiz edilmiştir. Bu yöntem sayesinde, hangi ölçütlere göre bir kelimenin Farsça vb. dillerden değil de Kürtçeden Arapçaya geçmiş olabileceği değerlendirilmiştir. Böylece diller arasındaki etkileşimin somut bir örneği verilerek ifadelerin doğru bir şekilde anlamlandırılması ve anlaşılması sağlanmaya çalışılmıştır. Bunun, hem dilbilim hem de çeviri çalışmaları açısından iyi bir yaklaşım ortaya koyacağı hedeflenmiştir. Araştırma, bu yönüyle yalnızca Arap Dili ve Belâgati açısından değil, aynı zamanda karşılaştırmalı dilbilim ve çeviri bilim alanları açısından da dikkate değer bir katkı sunmayı hedeflemektedir. Diller arası etkileşimin tespiti ve bu etkileşimin kelime düzeyinde ne gibi değişikliklere yol açtığının gösterilmesinin, hem sözlüklere hem de dil öğretimine yönelik çalışmalarda önemli bir referans kaynağı niteliği taşıyacağı düşünülmektedir.
Keywords
References
- Adak, A. (2019). Kürtler. TDV İslâm Ansiklopedisi: C. EK-2 (3. Baskı). (s. 131-138). TDV Yayınları.
- Akbaş, M. (2019). Kürtler. TDV İslâm Ansiklopedisi: C. Ek-2 (3. Baskı). (s. 115-118). TDV Yayınları.
- Anter, M. (1967). Ferhenga kurdî-tirkî/kürtçe-türkçe sözlük. Yeni Matbaa.
- Badıllı, K. (1965). Türkçe izahlı kürtçe grameri (kurmançça lehçesi). Ankara Basım ve Ciltevi.
- Bedir Han, E. C., & Lescot, R. (1990). Kürtçe grameri (kurmanci lehçesi (K. Nezan, Çev.). Paris Kürt Enstitüsü.
- Bedir Han, K. A. (1986). Türkçe izahlı kürtçe gramer (2. Baskı). Özgürlük Yolu Yayınları.
- Ciwan, M. (1992). Türkçe açıklamalı kürtçe dilbilgisi kurmanc lehçesi. Jîna Nû Yayınları.
- Çakar, M. S., Işık, F., Mehmetoğlu, M., Sadıkoğlu, E., Önen, R., & Tan, S. (2010). Ortaöğretim kürt dili ve edebiyatı ders kitabı. Tarih Vakfı Yayınları.
- Çapar, İ. (2017). Kürtçe ve ingilizcede deyimsel ve edatlı fiillerin mukayesesi. Dicle Üniversitesi.
- Ebû Ali el-Kâlî, İ. B. K. b. A. (1975). el-Bâriʻ fi’l-luġa (1-1). Mektebetu’n-Nehda-Dâru’l-Hadâreti’l-Arabiyye.
- Cevâlîkî, M. b. A. b. M. (1990). el-Muʻarreb mine’l-kelâmi’l-’aʻcemî ʻalâ hurûfi’l-muʻcem. Daru’l-Kalem.
- Cevherî, İ. B. H. (1376). es-Sihâh: Tâcu’l-luġa ve sihâhu’l-Arabiyye (2. Baskı). Dâru’l-İlim lilmelâyîn.
- Cundî, E. (1982). el-Fushâ luġatu’l-Kur’an. Dâru’l-Kutubi’l-Lubnânî-Mektebetu’l-Medrese.
- Ezherî, E. M. M. b. A. (t.y.). Tehzîbu’l-luġa. Mektebetu’l-Hancî.
- Ferâhîdî, H. B. A. b. A. (t.y.). Kitâbu’l-‘ayn (1-8). Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl.
- Feyyûmî, A. b. M. b. A. el-Mukrî. (1119). el-Misbâhu’l-munîr fî ġarîbi’l-şerhi’l-kebîr li’r-Râfiʿî (2. Baskı, 1-1). Dâru’l-Ma’ârif.
- Fîrûzâbâdî, M. E. T. M. b. Y. (2005). El-Kâmûsu’l-muhît (8. Baskı). (1-1). Muessesetu’r-Risâle.
- Hârizmî, M. b. A. b. Y. el-Kâtib. (t.y.). Mefâtîhu’l-ʻulûm (2. Baskı). (1-1). Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.
- Kefevî, E.-B. E. b. M. (t.y.). el-Külliyyât mu‘cemun fi’l-muṣṭalaḥât ve’l-furûḳ el-luġaviyye (1-1). Muessesetu’r-Risâle.
- Müneccid, S. (1978). El-Mufassal fi’l-elfâzi’l-Fârisiyyeti’l-muʻarrebe fi’şiʻri’l-câhilî ve’l-Kur’âni’l-Kerîm ve’l-hadîsi’n-Nebevî ve’ş-şiʻri’l-Emevî. İntişârât-i Bunyâd-i Ferhengi-i İran.
- Suyûtî, C. A. b. E. B. (1998). El-Muzhir fi ʻulûmi’l-luġati ve envâʻihâ (1-2). Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye.
- Esîruddîn el-Endelusî, E. H. M. b. Y. (1998). İrtişâfu’darab min lisâni’l-Arab (1-5). Mektebetu’l-Hancî.
- Zebîdî, E.F. M. b. A. (1358). Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Dâru’l-Hidâye.
- Farqînî, Z. (2005). Ferhenga kurdî-tirkî/kürtçe-türkçe sözlük (2. Baskı). (1-1). Enstîtuya Kurdî Ya Stenbolê/İstanbul Kürt Enstitüsü.
- Gewranî, A. S. A. (t.y.). Ferhenga kurdî nûjen: Kurdî-Erebî.
- ʻArîşî, Y. b. A. (1425). Eseru’t-tevcîhi’ş-şerʻî fi’d-delâleti’l-luġaviyye li-baʻdi’l-menâhi’l-lafziyye (1-1). el-Câmiatu’l-İslâmiyye.
- İbn Dureyd, E. B. M. b. el-Hasan. (1987). Cemheretu’l-luġa. (1-3). Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn.
- İbn Fâris, A. b. Z. el-Kazvînî. (1979). Muʻcemu makâyîsi’l-luġa (1-6). Daru’l-Fikr.
- İbn Manzûr, C. M. b. M. (1414). Lisânu’l-arab (3. Baskı). (1-15). Dâru Sâdır.
- İbn Sîde, E.-H. A. b. İ. (1421). el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-aʻzam. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
- İbnu’l-Esîr el-Cezerî, M. b. M.. (1979). en-Nihâye fi ġarîbi’l-hadîs ve’l-eser (1-5). el-Mektebetu’l-‘İlmiyye.
- İbrâhîm, R. A. (2002). el-Mu‘cemu’l-Arabî li-esmâi’l-melâbis. (1-1). Daru’l-Âfâki’l-Arabiyye.
- İlyâs, Y. (2021a). El-Müfredâtu’l-Kurdiyye fi’l-lisâni’l-Arabî. Welâtê Me. http://www.welateme.net/cand/modules.php?name=News&file=article&sid=8274
- İlyâs, Y. (2021b, Eylül 25). el-Mufredâtu’l-kurdiyye fi’l-lisâni’l-arabî. el-Hivâru’l-Mutemeddin.
- İlyâs, Y. (2021c, Eylül 28). El-Mufredâtu’l-kurdiyye fi’l-lisâni’l-arabî silsiletun 2. el-Hivâru’l-Mutemeddin. https://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=732864
- İlyâs, Y. (2021d, Eylül 30). Mufredâtune’l-kurdiyye fi’l-lisâni’l-arabî silsiletun 3. el-Hivâru’l-Mutemeddin.
- İlyâs, Y. (2021e, Ekim 4). Kelimâtune’l-Kurdiyye fi’l-lisâni’l-Arabî 4. el-Hivâru’l-Mutemeddin.
- İlyâs, Y. (2021f, Ekim 12). Kelimâtune’l-kurdiyyetu’l-cemîle fi’l-lisâni’l-arabî 5. el-Hivâru’l-Mutemeddin.
- İlyâs, Y. (2021g, Ekim 19). Min eyne câ’e el-cezru “zâde-yezîdu-ziyâde” lede’l-arab. el-Hivâru’l-Mutemeddin.
- İzoli, D. (1992). Ferheng: kurdi-tirki tirki-kurdi. Deng Yayınları.
- Karaman, H., Çağrıcı, M., Dönmez, İ. K., & Gümüş, S. (2020). Kur’an yolu türkçe meâl ve tesfir (gözden geçirilmiş baskı) (8. Baskı). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
- Kaya, H., Farqînî, Z., & Tan, S. (2001). Em zimanê kurdî binasin Let’s look into kurdish. İstanbul Kürt Enstitüsü Yayınları.
- Ömer, A. M. A. (2008). Mu‘cemu’l-luġati’l-‘arabiyyeti’l-mu‘âsira (1-4). ‘Âlemu’l-Kutub.
- Paşa, Y. Z. (1978). Kürtçe-türkçe sözlük (M. E. Bozarslan, Çev.). Çıra Yayınları.
- Rıdâ, A. (1958). Muʻcemu metni’l-luġa (1-5). Dâru Mektebeti’l-Hayât.
- Selîm, A. M. (2013). Binâu’l-cümleti beyne’l-luġati’l-ʻarabiyye ve’l-luġati’l-kurdiyye: Dirâseten tekâbuliyye. Câmiʻatu Ummi Dermâni’l-İslâmiyye.
- Sîbeveyhi, ʻAmr b. Osman b. Kanber. (1988). el-Kitâb (3. Baskı). (1-4). Mektebetu’l-Hâncî.
- Şeref Han. (1971). Şerefname: kürt tarihi (M. E. Bozarslan, Çev.). Ant Yayınları.
- Şîr, S. E. (1908). Kitabu’l-elfâzi’l-Fârisiyyeti’l-mu’arrabe. el-matbaatu’l-kâsûlîkiyye.
- Tan, S. (2011). Rêzimana kurdî. İstanbul Kürt Enstitüsü Yayınları.
- Tehânevî, M. b. ‘Ali b. M. (1996). Keşşâfü ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm (1-2). Mektebet Lübnan.
- Yonat, M. (2020). Sîstema diyarkirina zayenda navdêran di kurmancî de. The Journal of Mesopotamian Studies, 5(2), 221-242.
- Yonat, M. (2023). Türkçenin yerel bir varyasyonu olarak kürtçe türkçe iki dillilerin türkçesi: bazı temel fonolojik özelliklerin analizi. The Journal of Mesopotamian Studies, 8(3), 47-62. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2998543
Abstract
Tiştekî xwezayî û ji rêzê ye ku her zimanê ku li ser erdê pê tê peyivîn bi taybetî jî yên ku li derdora hevdu ne- bi zimanekî din re têkiliyê datîne û her yek ji wan tesîrê li yê din dike. Ziman bi vî hawayî berfireh dibin û dikemilin. Zimanê Erebî bi xwe ji vê têkiliyê bêpar nemaye. Yek ji wan zimanên ku Erebî pê re ketiye têkiliyê zimanê Kurdî ye. Ji bo ku hin herêmên ernîgariya ku Erebî lê tê axaftin bi Kurdî re yan cîran in yan jî di nav hevdu de ne tê gotin ku Erebî hin peyv ji Kurdî girtine. Ji ber ku di Erebî de tune ne peyvên Kurdî yên ku tîpên weke “p, j û g” di xwe de dihewînin piştî derbasî Erebî bûne li gor struktûra Erebî hatine guhertin. Hin peyvên ku tê bawerkirin ku ji Kurdî derbasî Erebî bûne: birêde/البَرِيد, gizêr-الجَزَرُ, ce‘de-جادة, xencer / خنجر (xun-çır), teng/ضنك û gasin/gêsin-البَاسِنُ . Di vê xebatê de hewl hate dayîn ku tesbîta hin peyvên ku tê bawerkirin ku ji Kurdî derbasî Erebî bûne bê kirin. Li ser raveka van peyvan hatiye sekinandin û wateya wan hatiye dayîn. Gotina çavkaniyên klasîk yên Erebî ku gotine, raveka filan peyvê ‘ecem/mu‘reb e, di hilbijartina peyvan de li ber çavan hate girtin. Berawirda wan a Kurdî, taybetiya wan a struktûr û qalibê wan ê wateyî bi metodeke berawirdkirî hatiye analîzkirin. Bi saya vê metodê hatiye şîrovekirin ku peyv li gor kîjan pîvanê ne ji Farisî û hwd lê belê ji Kurdî derbasî Erebî bûne. Bi vî awayî mînakeke berbiçav hatiye dayîn ji bo hevtêkiliya zimanan. Qest ji vê mînakê jî ew e ku gotin bi awayekî rast û durust bê watedarkirin û famkirin. Armanca vê yekê jî ew e ku hem di zimannasiyê de hem jî di xebatên wergeranê de nêrîneke baş bide mirov. Lêkolîn bi vî aliyê xwe tenê naxwaze alîkariya zimanê Erebî û belaxeta wî bike, di heman demê de dixwaze alîkariya beşên weke zanista zimanan ya berhevkirî û wergêranê jî bike. Tê bawerkirin ku tesbîta têkildariya di nava zimanan de û li gor vê têkiliyê daxuyandina guherînên di asta peyvan de hem di ferhangan de hem jî di hînkirina ziman dê bibe çavkaniyek referansî.
Keywords
References
- Adak, A. (2019). Kürtler. TDV İslâm Ansiklopedisi: C. EK-2 (3. Baskı). (s. 131-138). TDV Yayınları.
- Akbaş, M. (2019). Kürtler. TDV İslâm Ansiklopedisi: C. Ek-2 (3. Baskı). (s. 115-118). TDV Yayınları.
- Anter, M. (1967). Ferhenga kurdî-tirkî/kürtçe-türkçe sözlük. Yeni Matbaa.
- Badıllı, K. (1965). Türkçe izahlı kürtçe grameri (kurmançça lehçesi). Ankara Basım ve Ciltevi.
- Bedir Han, E. C., & Lescot, R. (1990). Kürtçe grameri (kurmanci lehçesi (K. Nezan, Çev.). Paris Kürt Enstitüsü.
- Bedir Han, K. A. (1986). Türkçe izahlı kürtçe gramer (2. Baskı). Özgürlük Yolu Yayınları.
- Ciwan, M. (1992). Türkçe açıklamalı kürtçe dilbilgisi kurmanc lehçesi. Jîna Nû Yayınları.
- Çakar, M. S., Işık, F., Mehmetoğlu, M., Sadıkoğlu, E., Önen, R., & Tan, S. (2010). Ortaöğretim kürt dili ve edebiyatı ders kitabı. Tarih Vakfı Yayınları.
- Çapar, İ. (2017). Kürtçe ve ingilizcede deyimsel ve edatlı fiillerin mukayesesi. Dicle Üniversitesi.
- Ebû Ali el-Kâlî, İ. B. K. b. A. (1975). el-Bâriʻ fi’l-luġa (1-1). Mektebetu’n-Nehda-Dâru’l-Hadâreti’l-Arabiyye.
- Cevâlîkî, M. b. A. b. M. (1990). el-Muʻarreb mine’l-kelâmi’l-’aʻcemî ʻalâ hurûfi’l-muʻcem. Daru’l-Kalem.
- Cevherî, İ. B. H. (1376). es-Sihâh: Tâcu’l-luġa ve sihâhu’l-Arabiyye (2. Baskı). Dâru’l-İlim lilmelâyîn.
- Cundî, E. (1982). el-Fushâ luġatu’l-Kur’an. Dâru’l-Kutubi’l-Lubnânî-Mektebetu’l-Medrese.
- Ezherî, E. M. M. b. A. (t.y.). Tehzîbu’l-luġa. Mektebetu’l-Hancî.
- Ferâhîdî, H. B. A. b. A. (t.y.). Kitâbu’l-‘ayn (1-8). Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl.
- Feyyûmî, A. b. M. b. A. el-Mukrî. (1119). el-Misbâhu’l-munîr fî ġarîbi’l-şerhi’l-kebîr li’r-Râfiʿî (2. Baskı, 1-1). Dâru’l-Ma’ârif.
- Fîrûzâbâdî, M. E. T. M. b. Y. (2005). El-Kâmûsu’l-muhît (8. Baskı). (1-1). Muessesetu’r-Risâle.
- Hârizmî, M. b. A. b. Y. el-Kâtib. (t.y.). Mefâtîhu’l-ʻulûm (2. Baskı). (1-1). Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.
- Kefevî, E.-B. E. b. M. (t.y.). el-Külliyyât mu‘cemun fi’l-muṣṭalaḥât ve’l-furûḳ el-luġaviyye (1-1). Muessesetu’r-Risâle.
- Müneccid, S. (1978). El-Mufassal fi’l-elfâzi’l-Fârisiyyeti’l-muʻarrebe fi’şiʻri’l-câhilî ve’l-Kur’âni’l-Kerîm ve’l-hadîsi’n-Nebevî ve’ş-şiʻri’l-Emevî. İntişârât-i Bunyâd-i Ferhengi-i İran.
- Suyûtî, C. A. b. E. B. (1998). El-Muzhir fi ʻulûmi’l-luġati ve envâʻihâ (1-2). Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye.
- Esîruddîn el-Endelusî, E. H. M. b. Y. (1998). İrtişâfu’darab min lisâni’l-Arab (1-5). Mektebetu’l-Hancî.
- Zebîdî, E.F. M. b. A. (1358). Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Dâru’l-Hidâye.
- Farqînî, Z. (2005). Ferhenga kurdî-tirkî/kürtçe-türkçe sözlük (2. Baskı). (1-1). Enstîtuya Kurdî Ya Stenbolê/İstanbul Kürt Enstitüsü.
- Gewranî, A. S. A. (t.y.). Ferhenga kurdî nûjen: Kurdî-Erebî.
- ʻArîşî, Y. b. A. (1425). Eseru’t-tevcîhi’ş-şerʻî fi’d-delâleti’l-luġaviyye li-baʻdi’l-menâhi’l-lafziyye (1-1). el-Câmiatu’l-İslâmiyye.
- İbn Dureyd, E. B. M. b. el-Hasan. (1987). Cemheretu’l-luġa. (1-3). Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn.
- İbn Fâris, A. b. Z. el-Kazvînî. (1979). Muʻcemu makâyîsi’l-luġa (1-6). Daru’l-Fikr.
- İbn Manzûr, C. M. b. M. (1414). Lisânu’l-arab (3. Baskı). (1-15). Dâru Sâdır.
- İbn Sîde, E.-H. A. b. İ. (1421). el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-aʻzam. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
- İbnu’l-Esîr el-Cezerî, M. b. M.. (1979). en-Nihâye fi ġarîbi’l-hadîs ve’l-eser (1-5). el-Mektebetu’l-‘İlmiyye.
- İbrâhîm, R. A. (2002). el-Mu‘cemu’l-Arabî li-esmâi’l-melâbis. (1-1). Daru’l-Âfâki’l-Arabiyye.
- İlyâs, Y. (2021a). El-Müfredâtu’l-Kurdiyye fi’l-lisâni’l-Arabî. Welâtê Me. http://www.welateme.net/cand/modules.php?name=News&file=article&sid=8274
- İlyâs, Y. (2021b, Eylül 25). el-Mufredâtu’l-kurdiyye fi’l-lisâni’l-arabî. el-Hivâru’l-Mutemeddin.
- İlyâs, Y. (2021c, Eylül 28). El-Mufredâtu’l-kurdiyye fi’l-lisâni’l-arabî silsiletun 2. el-Hivâru’l-Mutemeddin. https://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=732864
- İlyâs, Y. (2021d, Eylül 30). Mufredâtune’l-kurdiyye fi’l-lisâni’l-arabî silsiletun 3. el-Hivâru’l-Mutemeddin.
- İlyâs, Y. (2021e, Ekim 4). Kelimâtune’l-Kurdiyye fi’l-lisâni’l-Arabî 4. el-Hivâru’l-Mutemeddin.
- İlyâs, Y. (2021f, Ekim 12). Kelimâtune’l-kurdiyyetu’l-cemîle fi’l-lisâni’l-arabî 5. el-Hivâru’l-Mutemeddin.
- İlyâs, Y. (2021g, Ekim 19). Min eyne câ’e el-cezru “zâde-yezîdu-ziyâde” lede’l-arab. el-Hivâru’l-Mutemeddin.
- İzoli, D. (1992). Ferheng: kurdi-tirki tirki-kurdi. Deng Yayınları.
- Karaman, H., Çağrıcı, M., Dönmez, İ. K., & Gümüş, S. (2020). Kur’an yolu türkçe meâl ve tesfir (gözden geçirilmiş baskı) (8. Baskı). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
- Kaya, H., Farqînî, Z., & Tan, S. (2001). Em zimanê kurdî binasin Let’s look into kurdish. İstanbul Kürt Enstitüsü Yayınları.
- Ömer, A. M. A. (2008). Mu‘cemu’l-luġati’l-‘arabiyyeti’l-mu‘âsira (1-4). ‘Âlemu’l-Kutub.
- Paşa, Y. Z. (1978). Kürtçe-türkçe sözlük (M. E. Bozarslan, Çev.). Çıra Yayınları.
- Rıdâ, A. (1958). Muʻcemu metni’l-luġa (1-5). Dâru Mektebeti’l-Hayât.
- Selîm, A. M. (2013). Binâu’l-cümleti beyne’l-luġati’l-ʻarabiyye ve’l-luġati’l-kurdiyye: Dirâseten tekâbuliyye. Câmiʻatu Ummi Dermâni’l-İslâmiyye.
- Sîbeveyhi, ʻAmr b. Osman b. Kanber. (1988). el-Kitâb (3. Baskı). (1-4). Mektebetu’l-Hâncî.
- Şeref Han. (1971). Şerefname: kürt tarihi (M. E. Bozarslan, Çev.). Ant Yayınları.
- Şîr, S. E. (1908). Kitabu’l-elfâzi’l-Fârisiyyeti’l-mu’arrabe. el-matbaatu’l-kâsûlîkiyye.
- Tan, S. (2011). Rêzimana kurdî. İstanbul Kürt Enstitüsü Yayınları.
- Tehânevî, M. b. ‘Ali b. M. (1996). Keşşâfü ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm (1-2). Mektebet Lübnan.
- Yonat, M. (2020). Sîstema diyarkirina zayenda navdêran di kurmancî de. The Journal of Mesopotamian Studies, 5(2), 221-242.
- Yonat, M. (2023). Türkçenin yerel bir varyasyonu olarak kürtçe türkçe iki dillilerin türkçesi: bazı temel fonolojik özelliklerin analizi. The Journal of Mesopotamian Studies, 8(3), 47-62. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2998543
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Language Studies (Other) |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Publication Date | September 30, 2025 |
| Submission Date | August 19, 2025 |
| Acceptance Date | September 27, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 20 |
Artuklu Kurdology is licensed under Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International.
PUBLISHER | JOURNAL BOARDS | INDEXES | PRICE POLICY | STATISTICS | MIAR