Edebiyattan Medyaya: Aşk-ı Memnu’nun Anlatı Yapısındaki Dönüşümler

Year 2025, Volume: 31 Issue: 55, 136 - 146, 31.10.2025

Buket Akdemir Dilek

https://doi.org/10.32547/artvision.1609518

Abstract

Sinema, geçmişten günümüze birçok sanat dalından beslenmiş ve bu etkileşimle özgün anlatılar üretmiştir. Metinlerarasılık kuramı bağlamında özellikle sinema-edebiyat ilişkisi, sinemanın ilk yıllarından itibaren dikkat çekici bir alan olmuştur. Bu dönemde edebi eserlerin sinemaya uyarlanması, sanatlar arası etkileşimin en belirgin örnekleri arasında yer alır. Televizyonun icadıyla birlikte edebiyat eserleri bu alanda da uyarlamalara kaynak olmuş, böylece “uyarlama” kavramı sinema ve televizyon için metinlerarasılığın merkezinde yer almıştır. Bu çalışmada Halid Ziya Uşaklıgil’in klasik eseri Aşk-ı Memnu romanından üretilen farklı uyarlamalar incelenmektedir. Örneklem olarak Aşk-ı Memnu (TRT1, 1975), Aşk-ı Memnu (Kanal D, 2008) dizileri ve Bihter (Amazon Prime, 2023) filmi seçilmiştir. Metinlerarasılık çerçevesinde roman ile aynı isim ve karakterleri taşıyan bu yapımlar karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Analiz sürecinde afişler, karakterler, dönemsel atmosfer, olay örgüsü ve finaller değerlendirilmiştir. Bulgular, aynı kaynaktan beslenen uyarlamaların farklı dönemlerde ve iletişim araçlarında yeniden üretildiğini göstermektedir. Sonuç olarak, kaynak metin aynı kalmasına rağmen dizi ve filmlerin yayınlandıkları dönem ve kanal bağlamında anlatıda çeşitli değişikliklere gittikleri saptanmıştır. Böylece metinlerarasılığın uyarlamalardaki dönüştürücü etkisi ortaya konmuştur.

Keywords

uyarlama , edebiyat , sinema , dizi , Aşk-ı Memnu , Bihter

From Literature to Media: Transformations in the Narrative Structure of Aşk-ı Memnu

Abstract

Cinema has drawn inspiration from various art forms throughout history, producing original narratives through this interaction. Within the framework of intertextuality, the relationship between cinema and literature has been a significant area of study since the early years of cinema. During this period, the adaptation of literary works to the screen became one of the most prominent examples of inter-art relations. With the invention of television, literary works also began to serve as sources for adaptations in this medium, placing the concept of “adaptation” at the center of intertextual practices in both cinema and television. This study examines different adaptations of Aşk-ı Memnu, a classic novel by Halid Ziya Uşaklıgil. The selected cases are Aşk-ı Memnu (TRT1, 1975), Aşk-ı Memnu (Kanal D, 2008), and Bihter (Amazon Prime, 2023). Within the framework of intertextuality, these productions, which share the same title and characters as the novel, are comparatively analyzed. The analysis focuses on posters, characters, historical settings, plotlines, and endings. The findings reveal that adaptations derived from the same source text are reinterpreted across different periods and media platforms. Ultimately, although the original text remains unchanged, the study demonstrates that television series and films undergo narrative modifications shaped by the broadcasting channel and the socio-cultural context of their production. In doing so, the transformative role of intertextuality in adaptations is highlighted.

Keywords

adaptation , literature , cinema , series , Aşk- Memnu , Bihter

References

• Aktulum, K. (2000). Metinlerarası ilişkiler. Ötüken.
• Aktulum, K. (2018). Sinema ve metinlerarasılık. Çizgi Yayınevi.
• Akyürek, F. (2007). Senaryo yazarı olmak. Mediacat.
• Artu-Mutlugün, M. (2024). Edebiyattan ekrana: Uyarlama Türk dizileri. TRT Akademi Dergisi, 9(22), 954-965. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4250625
• Bazin, A. (2007). Karışık sinemanın savunulması, sinema nedir?. (İ. Şener, Çev.). İzdüşüm.
• Cartmell, D., & Whelehan, I. (1999). Adaptations: From text to screen, screen to text. Routledge.
• Çetin-Erus, Z. (2005). Amerikan ve Türk sinemalarında uyarlamalar karşılaştırmalı bir bakış. Es Yayınları.
• Çetin-Erus, Z. (2020). Türkiye sinemasında uyarlamalara genel bir bakış. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18(36), 583-592. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1291023
• Cobb, S. (2012). Film authorship and adaptation. D. Cartmell (Ed.), A companion to literature, film and adaptation içinde (s. 105-122). Wiley-Blackwell.
• Çoraklı, Ş. (2018). Film-roman Karşılaştırması: Jurek Becker’in sinemaya uyarlanan “Yalancı Jakob” adlı romanı. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(1), 347-363. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/455985
• Corrigan, T. (2007). Literature on screen, A history: In the gap. I. D. Whelehan (Ed.), The Cambridge companion to literature on screen içinde (s. 29-44). Cambridge University Press.
• Doğanay, M. M., & Aktaş, M. (2021). Türkiye'de televizyon dizi sektörü. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 16(56), 852-878. https://doi.org/10.14783/maruoneri.944236
• Eliade, M. (1993). Mitlerin özellikleri. (S. Rıfat, Çev.). Simavi Yayınları.
• Erdem, T. (1998). Uyarlasak da mı saklasak. Sinerama Dergisi, (3), 74-75.
• Esen, Ş. K. (2010). Türk sinemasının kilometre taşları. Agora Kitaplığı.
• Evren, B. (2006). İlk Türk filmleri. Es Yayınları.
• Giannetti, L., & Leach, J. (2001). Understanding movies. Pearson Education Canada.
• Hutcheon, L. (2006). A theory of adaptation. Routledge.
• Kale, Ö. (2010). Edebiyat sinema ilişkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(14), 266-275. https://www. sosyalarastirmalar.com/articles/the-relationship-between-literature-and-cinema.pdf
• Kantemir, E. (1982). Aşk-ı Memnu (eser incelemesi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 15(1), 227-239. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000798
• Katz, E. (1979). The film encyclopedia. Harper & Row Publishers.
• Kırel, S. (2004). Uyarlamak mı? uyumlamak mı?: "Tersyüz- adaptation". Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, (1), 115-134.
• Leitch, T. A. (2008). Adaptation studies at a crossroads. Adaptation, 1(1), 63-77. https://doi.org/10.1093/ADAPTATION/APM005
• Monaco, M. (2002). Bir film nasıl okunur? (E. Yılmaz, Çev.). Oğlak Yayıncılık.
• Özdemir, S. (2023). Ataerkillik ve toplumsal cinsiyet rolleri bağlamında Aşk-ı Memnu romanının kötücülü:
• Bihter. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 1-19. https://doi.org/10.47130/bitlissos.1292086
• Özer, K. (1973). Sinema- edebiyat ilişkisi. Yedinci Sanat, 3(1), 11-13.
• Özön, N. (2013). Türk sineması tarihi 1896-1960. Doruk Yayınları.