Definition, History, Importance And Types Of The Science Of Munāsabāt Al-Qur’an

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 2, 103 - 133, 15.12.2024

Ahmed Flayyıh Raheem Al-maleesi

Öz

The Qur’ân al-kerîm is a divine book that was revealed gradually by Allaah through Jabrâil (a.s.) to Prophet Muhammad (pbuh) over a period of twenty-three years, depending on different circumstances and various events. Despite this, there is a unique tenâsüp, harmony and coherence between the words chosen, the sentences formed and the meanings they express, and the verses and suras. This science provides an authentic understanding of the Holy Qur’ân by identifying the remarkable coherence and harmony between the verses and surahs within their own syllabi. The branches of science based on the Holy Qur’ân have developed gradually. Since the science of Munāsabāt al-Qur’ān is based on the sciences of i‘jāz, rhetoric, beyān, ma‘ānī and ‘ulum al-Qur’ān, it has naturally been shaped and developed gradually. In this study, information is given about the definition, history, importance, general principles of determination, its relationship with other Qur’anic sciences and the approaches of the commentators on this subject. Then, the definitions of the words verse and surah were made, and the basic types of the science of Munāsabāt al-Qur’ān, which are the basic types of the science of Munāsabāt al-Qur’ān, were tried to be explained with some examples related to the forms under the types of interrelationships between verses, sūrahs and surahs

Anahtar Kelimeler

Qur’ān, Tafsir, Munāsabāt al-Qur’ān, Munāsabah, Verse

Münâsebâtü’l-Kur’ân İlminin Tanımı, Tarihçesi, Önemi ve Çeşitleri

Öz

Kur’ân-ı Kerîm, Allah Teâlâ tarafından, Cebrâil (a.s.) aracılığıyla Hz. Muhammed (s.a.v.)’e yirmi üç yıllık zaman dilimi içerisinde farklı şartlar ve çeşitli olaylara bağlı olarak tedricen indirilmiş ilâhî bir kitaptır. Buna rağmen seçilen kelimelerle, kurulan cümlelerle ve bunların ifade ettiği ma‘nâlarla âyet ve sûreleri arasında eşsiz bir tenâsüp, âhenk ve insicâm mevcuttur. Bu ilim, kendi siyâk ve sibâkı içerisinde âyet ve sûreler arasında bulunan fevkalade insicâm ve uyumu tespit edip Kur’ân-ı Kerîm’in sahih bir şekilde anlaşılmasını sağlamaktadır. Kur’ân-ı Kerîm’e dayanan ilim dalları, tedrici olarak gelişme göstermiştir. Münâsebâtü’l-Kur’ân ilmi de; i‘câz, belâgat, beyân, me‘ânî ve ‘Ulumü’l-Kur’ân ilimlerine dayanması nedeniyle doğal olarak kademe kademe şekillenmiş ve tekamüle ermiştir. Bu çalışmada Münâsebâtü’l-Kur’ân ilminin tanımı, tarihçesi, önemi, tespit etme umumî kaideleri, diğer Kur’ân ilimleriyle ilişkisi ve müfessirlerin bu konudaki yaklaşımları hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra âyet ve sûre kelimelerinin tanımları yapılmış, Münâsebâtü’l-Kur’ân ilminin temel çeşitleri olan âyetler, sûre içi ve sûreler arasındaki münâsebet çeşitlerinin altında bulunan şekiller ile ilgili bazı örnekler eşliğinde izah edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Münâsebâtü’l-Kur’ân ilmi, Münâsebet, Âyet, Sûre.

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Destekleyen Kurum

Bu araştırmayı desteklemek için dış fon kullanılmamıştır.

Teşekkür

Tüm çalışmalarımı büyük bir özveri ve anlayışla destekleyen eşime şükranlarımı sunarım.

Kaynakça

• Abdusselâm, İzzuddîn b. el-İşâre İle’l-Αcâz fî Ba‘zı Envâ‘i’l-Mecâz. İstanbul, 1985.
• Abulail, Omar M. O. İbn Âşûr’un et-Tahrîr ve’t-Tenvîr’inde Münâsebet İlmi. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Arslan, Adnan. “Bikâî’nin Nazmü’d-Dürer Tefsirinde Münâsebet İlmine Dair Bir İnceleme: 30. Cüz Özelinde”. Tefsir Araştırmaları Dergisi, 5 (2021).
• Ateş, Süleyman. İşârî Tefsîr Okulu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
• Atik, Kemal. “Âyet ve Sûrelerin Tevkîfîliği Meselesi”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (Kayseri 1989), 201-218.
• Aydın, Muhammed. “Temmulât fî’l-Munâsebâti ve’d-Dirâseti’t-Tatbîkîyye Min’l-Kur’âni’l-Kerîm”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (2008), 25-45.
• Azimi, Enayatullah. Hak Dini Kur’an Dili Tefsirinin Münasebetü’l-Kur’an İlmi Çerçevesinde İncelenmesi (Bakara Suresi Örneği). Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bâzmûl, Muhammed b. Ömer. İlmu’l-Munâsebât fi’s-Suver ve’l-Âyât. el-Mektebetu’l-Mekkiyye, 2002.
• el-Bikâî, Burhânuddîn İbrâhîm b. Ömer. Nazmü’d-Dürer fî Tenâsubi’l-Âyî ve’s-Suver. 22 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kitâb el-İslâmî, 1992.
• el-Bikâî. Masaʿidu’n-Nazar li’l-İşrâf ʿAlâ Makâsidi’s-Suver. Riyâd: Mektebetu’l-Meʿârif, 1987.
• Birışık, Abdulhamit. “Sûre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37:538-539. İstanbul, 2009.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1971.
• ec-Cevherî, İsmâ‘îl b. Hammâd. Tâcu’l-Luga. Kâhire: Dâru’l-Hadis, ts.
• Demirci, Sabri. “Kur’ân Ayetleri ve Sureleri Arasındaki Tenâsüp (Fahruddin Razi‘nin Tefsiri Mefatihu’l-Gayb Örneği)”. Ekev Akademi Dergisi, 62 (Bahar 2015), 147-172.
• Dıraz. En Mühim Mesaj Kur’an, trc. Suat Yıldırım. Ankara: Akçağ Yayınları, 1985.
• Duran, Muhammet Ali. Sûre İsimleri Açısından Kur’ân’ın Anlaşılması. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Durmuş, İsmail. “Husn-i Matlab”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19:31-32. İstanbul, 1999.
• Durmuş, İsmail. “İstitrât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23:401-402. İstanbul, 2001.
• Dut, Keziban. Ayet Sonlarındaki Esmâü’l-Hüsnâ’nın Ayetle Olan Münâsebeti (Fâtiha, Bakara, Âl-İ İmrân ve Nisâ Sureleri Bağlamında). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• el-Ebreş, Muhammed Alî. el-Munâsebât Beyne Fevatîhi’s-Suveri ve Havatîmu mâ Kablehâ (Dirâsetun Mukârenetun fî’l-Cuz’i 'Amme). Câmi'yetu Katar, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf. el-Bahru’l-Muhît. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmîyye, 1. Basım, 1993.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• es-Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân. el- İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, trc. Sakıp Yıldız vd. İstanbul: Hikmet Yayınları, 1986.
• es-Süyûtî. el-İtkân fî ’Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm. Suudi Arabistan: Vizâretü’l-Evkâf el-İslâmiye, ts.
• es-Süyûtî. Merâsıdu’l-Metâliʿ fî Tenâsubi’l-Makâtʿı ve’l-Metâlîʿ. Riyâd: Mektebetu Dâri’l-Minhâc, 1. Basım, 1426.
• es-Süyûtî. Tenâsuku’d-Dürer fî Tenâsubi’s-Suver. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-'İlmiyye, 1. Basım, 1986.
• Gedik, Şerif. Keşşâf Tefsirine Göre Âyet ve Sûreler Arasındaki Münasebet ve Âhenk. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Gezgin, Ali Galip. “‘Âyetler ve Sûreler Arasındaki Tenâsüb’ ile ‘Sûrelerin Tertîbinin Tevkîfîliği’nin Kur’ân’ın ‘Metin İçi Bağlam’ı Açısından Önemi”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 30 (ts.), 1-47.
• el-Gumârî, 'Abdullah Muhammed. Cevâhiru’l-Beyân fî Tenâsubi Suveri’l-Kur’ân. Mısır: Muhammed ’Atıf ve Seyyîd Taha Yayınları, ts.
• Ğumayme, Henâ. et-Tenâsubu fî’l-Kur’ânıl-Kerîm (Suretâ eş-Şems ve’l-Leyl Unmudecen). Câmi’yetu Şehîd Hamme el-Ahdâr, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Hasân, Menâl es-Seyîd. “İlmu’l-Munâsebat ve Eseruhu fî Teysîri ve İtkânı Hifzı’l-Kur’ânı’l-Kerîm”. Mecelletu Me’âlim ed-Da’vetu’l-İslâmîye el-Muhakkeme 15 (2022), 484-545.
• el-Havâlide, ’Ebîr. el-Munâsebât beyne el-Âyâti ve’s-Suveri ve Eseruhâ fî İzhâri Me’ânî’l-Kur’ânıl-Kerîm ve İ’câzihi. Câmi’yetu Âl el-Beyt, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Havvâ, Saʿîd. el-Esâs fi’t-Tefsîr. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 1. Basım, 1985.
• Hicâzî, Muhammed Mahmûd. el-Vahdetu’l-Mevdûiyyetu fi’l-Kur’âni’l-Kerim. Kâhire: Daru’l-Kutubi’l-Hadîse, 1970.
• ’Itır. “Münâsebet İlmi ve Kur’an Tefsirindeki Önemi (Çev. Eyüp Kara)”. İslami İlimler Dergisi, 2 (2006), 219-245.
• Itır, Nûruddîn. İlmu’l-Munâsebât. Dımeşk: Dâru’l-Gevsânî li'd-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, 2016.
• İbn Ebu’l-İsba‘, Zekiyyuddîn Abdulazîm. Bedîʿu’l-Kurʾân. Mısır: Nahzatu Mısır, ts.
• İbn Fâris, Ahmed b. Zekeriyyâ. Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Luga. Dar’ul-Fikr, 1979.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaluddîn Muhammed. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1990.
• İbnu’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. Nuzhetu’l-A‘yuni’n-Nevâzır fî ‘İlmi’l-vucûh ve’n-Nezâ’ir. Beyrut: Mû’essesetu’r-Risâle, 3. Basım, 1987.
• el-İbrâhîm, Musâ İbrâhîm. Buhûsun Menhecîyye fî ‘Ulûmi’l-Kur’ânı’l-Kerîm. Urdun: Dâru 'Ammâr, 2. Basım, 1996.
• Kara, Necati. Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer el-Bikâî (885/1480) ve Tefsirindeki Metodu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, İslâmî İlimler Fakültesi, Doktora Tezi, 1981.
• Kara, Necati. “Nazmü’d-Dürer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32:463-464. İstanbul, 2006.
• Kattân, Mennâ’. Mebâhis fî ʿUlûmi’l-Kurʾân. Kâhire: Mektebetu Vehbe, ts.
• Kurt, Nurullah - el-Acmî, Mansûr. “Ehemmiyetu İlmi’l-Munâsebât fi Fehmi’l-Kur’ân”. el-Basîra 7/2 (2017), 109-130.
• Maden, Gülhan. “Münâsebâtü’l-Kur’ân İlmi Çerçevesinde Mâide Sûresinin Değerlendirilmesi”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Darülhadis İslam Araştırmaları Merkezi, 3 (2022), 165-206.
• Makdude, Zemûrî - Şevkî, Amâl. et-Tenâsubu fî’l-Kur’ânıl-Kerîm. Câmi’yetu Muhammed Bu’d-Diyâf, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Muslim, Mustafa. Mebâhis fi’t-Tefsîri’l-Mevdû’î. Dımeşk: Daru'l-Kalem, 2000.
• en-Nâbulsî, Neclâ 'Abdulazîz. el-Munâsebât Beyne Havatîmi’s-Suver ve Fevatîhi’s-Suver Elleti Telîhâ (Dirâsetun Tatbîkiyyetun fî’l-Cuz’i es-Sâmini ve’l-’İşrûn. Câmi’yetu Necâh, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Nassâr, Huseyn. Fevâtihu Suveri’l-Kur’ân. Kâhire: Mektebetu el-Hâncî, 1. Basım, 2002.
• Okumuş, Mesut. Tefsir El Kitabı, ed. Mehmet Akif Koç. Ankara: Grafiker Yayınları, 2. Basım, 2014.
• 'Omer, Ahmed 'Atâ. “İstişkâlat eş-Şevkânî ’alâ İlmi’l-Munâsebat ’Arzun ve Red”. Mecelletu Câmiyeti’ş-Şârika, 17/2 (2020), 595-633.
• Özdanış, Nurullah. Münâsebet İlmi Açısından Sâmerrâî’nin Lemesât Adlı Eseri. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Râgıb el-İsfahânî. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. Mektebetu Nezâr Mustafa el-Bâz, ts.
• er-Râzî, Fahruddîn. Mefâtîhu’l-Ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1981.
• es-Sâlih, Subhî. Mebâhis fî ʿUlûmi’l-Kurʾân. Beyrut: Dâru’l-’İlm lil Melâyyin, 1977.
• Salmazzem, Mehmet. “Kur’ân’ın İ‘câz Yönlerinden ‘Tenâsüb’, Risâle-i Nur Örneği”. İstanbul İlim ve Kültür Vakfı Yayınları 2 (2016), 203-219.
• es-Sâmerrâî, Fâdıl Sâlih. et-Tenâsubu Beyne’s-Suver fî’l-Muftetehi ve’l-Hevatîm. Beyrût: Dâru İbn-i Kesîr, 1. Basım, 2016.
• Selâme, Muhammed. “İlmu’l-Munâsebâti’l-Kur’âniyye”. Mecelletu Câmi’yeti’l-Ezher Kullîyetu’t-Terbîye 2/44 (Eylül 2010), 233-275.
• Sönmez, Mahmut. “Âyetler Arası Münâsebetin Kur’ân İlimlerindeki Önemi”. İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 13 (2020), 69-102.
• Süleyman, Târık. “İlmu’l-Munâsebât Beyne’l-Suveri ve’l-Âyâti fî Zev’i Tedebburi’l-Kur’ânı’l-'Âzîm”. el-Mecelle el-İlikitroniyye eş-Şâmile, 16 (2019), 1-26.
• eş-Şevkânî, Muhammed. Fethu’l-Kadîr. Suudi Arabistan: Vizâretü’l-Evkâf el-İslâmiye, 2010.
• Tahhân, Usâme. el-Munâsebât Beyne Fevatîhi’s-Suveri ve Havatîme mâ Kablehâ (Min Sûreti’l-Fâtiha İlâ Sûreti’l-Mû’minûn). Câmi’yetu Katar, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Tuncer, Faruk. Tenâsüp İlmi Açısından Kur’ân Sûrelerindeki Eşsiz Ahenk. İstanbul: Işık Akademi Yayınları, 2010.
• Yavuz, Yusuf Şevki - Çetin, Abdurrahman. “Âyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4:242-244. İstanbul, 1991.
• Yıldız, Sakıb. “Âyet ve Sûreler Arasındaki Münâsebet”. Özdem Kardeşler Matbaası, 7 (İstanbul 1986), 57-76.
• Yılmaz, Ali. Fahruddin er-Râzî’nin et-Tefsîru’l-Kebîr (Mefâtihu’l-Ğayb) Adlı Eserinde Tenâsüp ve İnsicâm. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996.
• Yılmaz, Çağlar. Ebu Hafs Ömer en-Nesefi’nin et-Teysir Fi’t-Tefsirinde Sureler Arası Münasebet. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Yılmaz, Mehmet Faik. Âyetler ve Sûreler Arasındaki Münasebet. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2005. Yûsuf, Muhammed Ya’kûb. Fî Munâsebâti Suveri’l-Kur’ânı’l-Kerîm. el-Câmi’yetu’l-Urduniyye, Yüksek Lisans Tezi, 1992.
• ez-Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed Murtazâ. Tâcu’l-’Arûs. Mısır: el-Matba’tü’l-Hayriyye, 1306.
• ez-Zemahşerî, Cârullah Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʿan Hakâikı’t-Tenzîl ve ʿUyûni’l-ekâvîl fî Vucuhi’t-Te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 3. Basım, 2009.
• ez-Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed. el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Kâhire: Dâru’l-Hadis, 2006.
• ez-Zuhaylî, Vehbe. et-Tefsîru’l-Munîr. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 10. Basım, 2009.
• ez-Zurkânî, Muhammed Abdul‘azîm. Menâhilu’l-‘İrfân. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 5. Basım, 2021.