Ahıska Türklerinin geri dönüş problemi ve Gürcistan’in Avrupa Konseyine taahhütleri

Year 2024, Volume: 6 Issue: 2, 225 - 239, 31.12.2024

Muhammet Ali

https://doi.org/10.58588/aru-jfeas.1414022

Abstract

Ahıska Türkleri 14-15 Kasım 1944 tarihinde beraberinde 7 farklı halk ile çeşitli sebepler gösterilerek sürgün edilmiştir. Bu bölgelerde “sonsuza kadar” yaşamak üzere yerleştirilmiş ve sıkıyönetim şartlarında yaşama mahkûm edilmiştir. 1956 yılında Nikita Kruşçev’in Sovyetler Birliği devlet başkanı olmasıyla, Ahıska Türklerine sürgün edilen diğer halklara tanınan kendi yurtlarına dönüş hakkı tanınmamış, yalnızca özel yerleşim kısıtlamaları kaldırılmıştır. 1956 yılından itibaren farklı oluşumlarla defalarca dönüş talepleri bildirilse de Ahıska Türkleri vatanlarına geri dönememiştir. RSFSR tarafından 12 Nisan 1991 tarihinde çıkarılan kanunla sürgüne uğramış halklardan, Ahıska Türkleri de anavatanlarına geri dönüş ve sürgün yıllarındaki maddi kayıpların telafisi için rehabilite edilme hakkını kazanmış fakat Sovyetler Birliği’nin aynı yıl dağılmasıyla kanun uygulanamamıştır. Gürcistan 29 Nisan 1999 tarihinde Avrupa Konseyi’ne üye olmuştur. Gürcistan, Konsey’e giriş şartı olarak Ahıska Türklerinin geri dönüşlere izin veren hukuki çalışma yapacağını, toplum ile entegrasyonu konusunda kolaylık sağlayacağını ve bunun üzerine Ahıska Türklerinin Gürcistan vatandaşlığını elde etmesi konusunda hak tanıyacağını taahhüt etmiştir. Gürcistan parlamentosu 2007 yılında “Eski Sovyetler Birliği Tarafından 20. Yüzyılın 40’lı Yıllarında Gürcistan’dan Zorla Göçe Tabi Tutulan Şahısların Geri Dönüşü Hakkında Gürcistan Cumhuriyeti’nin Kanunu” adlı kanunu 1 Ocak 2008 tarihinde yürürlüğe girecek şekilde kabul etmiştir. Gürcistan’da birçok bakımdan büyük eksiklikler barındıran yasa yürürlüğe girmiş, uygulamada fazla sayıda aksama olmuş, yasa içerisinde sonradan çokça düzenleme yapılmıştır. Bu yasa içerisinde yapısal problemlerin varlığından dolayı geri dönüş yasası başarısız olmuş, Ahıska Türkleri Ahıska’ya geri dönememiştir. Çalışmada vaka çalışması yöntemi kullanılacak olup verilere ulaşılabildiğince birincil kaynaklardan yararlanılacaktır. Çalışmanın amacı Ahıska Türklerinin geçmişten günümüze kadar verdikleri mücadeleyi ve anavatanlarına dönüş için devletlerin verdikleri taahhütleri yerine getirmedeki yetersizliklerini analiz ederek ortaya koymaktır.

Keywords

Ahıska Türkleri, Sürgün, SSCB, Gürcistan, Avrupa Konseyi

Thanks

Her aşamada destek olan Dr. Niyazi İpek hocama teşekkür ve sevgilerle.

The problem of return of Ahiska Turks and Georgia’s commitments to the Council of Europe

Abstract

The Ahiska Turks were exiled on November 14-15, 1944, along with 7 other peoples, for various reasons. They were settled in these regions to live “forever” and were condemned to live under martial law. In 1956, when Nikita Khrushchev became the president of the Soviet Union, the Ahiska Turks were not granted the right to return to their homeland that was granted to other exiled peoples, only the special settlement restrictions were lifted. Although requests for return were made many times by different organizations since 1956, the Ahiska Turks could not return to their homeland. With the law enacted by the RSFSR on April 12, 1991, the Ahiska Turks, among the exiled peoples, also gained the right to return to their homeland and to be rehabilitated for the compensation of material losses during the years of exile, but the law could not be implemented as the Soviet Union collapsed in the same year. Georgia became a member of the Council of Europe on April 29, 1999. Georgia has undertaken to carry out legal work to allow the return of Ahiska Turks as a condition of entry into the Council, to facilitate their integration into society and, upon this, to grant Ahiska Turks the right to obtain Georgian citizenship. In 2007, the Georgian parliament adopted the law entitled “Law of the Republic of Georgia on the Return of Persons Forced to Migrate from Georgia in the 40s of the 20th Century by the Former Soviet Union”, which will enter into force on January 1, 2008. The law, which has many major deficiencies in many respects, was enacted in Georgia, there were many delays in its implementation, and many amendments were made to the law later. Due to the structural problems in this law, the law on return failed, and Ahiska Turks could not return to Ahiska. The study will use a case study method and will utilize primary sources as much as possible. The aim of the study is to analyze and present the struggle of Ahiska Turks from the past to the present and the inadequacy of states in fulfilling their commitments for the return to their homeland.

Keywords

Ahiska Turks, Exile, USSR, Georgia, Council of Europe

Thanks

With thanks and love to Dr. Niyazi İpek for his support at every stage.

References

• Abbasov, E. (2021). İnsan hakları açısından Ahıska Türklerinin geri dönüş sorunu (Yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ağır, O. (2017). Yurtlarından göç ettirilen Ahıska Türklerinin yaşadığı sorunlar: Kazakistan örneği. Uluslararası Ahıska Türkleri Sempozyumu: Bildiriler (Cilt 2, ss. 74-75). Erzincan Üniversitesi Yayınları.
• Aliyeva, M. (2013). Ahıska Türkleri ve anavatana dönme sorunu. Yeni Türkiye: Türk Dünyası Özel Sayısı II, (54), 2693.
• Aliyeva, M. (2015). Ahıskalı Türklerde dilin önemi ve yazı dili sorunu. Uluslararası Ahıskalı Türklerin Hukuki ve Sosyal Sorunları Sempozyumu (ss. 437-438). Giresun Üniversitesi Yayınları.
• Alpbaz, E. (2018). Geri dönüş yasası çerçevesinde Ahıska Türklerinin Gürcistan Cumhuriyeti'ne dönüşü (Yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi. (2005). 1415 sayılı karar. https://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=17288&lang=en (Erişim tarihi: 24 Mart 2024).
• Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi. (2005). 1428 sayılı karar. https://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=17312&lang=en (Erişim tarihi: 24 Mart 2024).
• Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi. (2006). 1477 sayılı karar. https://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=17398&lang=en (Erişim tarihi: 24 Mart 2024).
• Aydıngün, A. ve Aydıngün, İ. (2014). Ahıska Türkleri: Ulusötesi bir topluluk ulusötesi aileler. Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları.
• Aydıngün, A., Asker, A. ve Şir, A. Y. (Ed.). (2016). Gürcistan'daki Müslüman topluluklar: Azınlık hakları, kimlik, siyaset. AVIM, Avrasya İncelemeleri Merkezi.
• Bal, H. (2004). Brest-Litovsk Antlaşması'ndan sonra Türkiye ve Ermeniler. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 3(5), 28-29.
• Bayraktar, R. (2013). Zorunlu göç’ten ulus-ötesi yurttaşlığa. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(24), 121.
• Buntürk, S. (2005). 20. yüzyılda Ahıska Türkleri (Yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Buntürk, S. (2007). Rus-Türk mücadelesinde Ahıska Türkleri. Berikan Yayınları.
• Bobkov, F. (2003). KGB i Vlast. Algoritm-Kniga.
• Bugay, N. F. ve Gonov, A. M. (2003). Po Resheniyu Pravitelstva Soyuza SSR. ELFA.
• Bugay, N. F. ve Mamaev, M. İ. (2021). Ahıskalı Türkler: Gürcistan, Özbekistan, Rusya, ABD. Berikan Yayınevi.
• Çınar, İ. (2018). Atabek yurdu etnopedagojisi: Ahıska örneği. Turkish Studies, 13(4), 374.
• Dinç, F. T. (2015). Ahıska Türkleri (1800-1921) (Yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
• Davrishova, N. (2015). Sovyetler Birliğinin sürgün politikası ve Ahıska Türkleri sürgünü (Yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Devrisheva, K. (2019). Ahıska Türklerinin bitmeyen göçü. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 4(45), 333-352.
• Evren, D. (2012). Saakashvili dönemi Gürcistan dış politikası (Yüksek lisans tezi). Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yalova.
• Gürcistan Cumhuriyeti. (2007). Eski Sovyetler Birliği tarafından 20. yüzyılın 40’lı yıllarında Gürcistan’dan zorla göçe tabi tutulan şahısların geri dönüşü hakkında kanun. https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/22558?publication=7 (Erişim tarihi: 24 Mart 2024).
• Halidov, İ. (2011). Ahıska Türklerinin uluslararası örgütler nezdindeki temasları (Yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Kalkan, M. (1998). Ahıska Türklerinin menşei ve tarihî gelişim seyirleri. Bilig, (7), 161-170.
• Karcı, D. ve Çetin, M. (2018). Kazakistan Ahıska Türklerinin eğitimindeki gelişim süreci. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, (67), 564-572.
• Keskin, S. ve Anaç, Ö. (2016). Ahıska Türklerinin 1944 sürgününden günümüze Gürcistan’a geri dönüş mücadelesi ve 2007 yılına kadar dönenlerin durumu. In A. Aydıngün, A. Asker ve A. Y. Şir (Eds.), Gürcistan'daki Müslüman topluluklar: Azınlık hakları, kimlik, siyaset (ss. 280-282). Terazi Yayınları.
• Keskin, S. ve Gürsoy, H. E. (2017). Sovyet ve Sovyet sonrası dönemde Ahıska Türklerinin karşılaştıkları insan hakları ihlalleri ve ayrımcılıklar. Uluslararası Suçlar ve Tarih, (18), 20-26.
• Keskin, S., Tulun, M. O. ve Yılmaz, A. (2016). 2007 geri dönüş yasası ve Ahıska Türklerinin Gürcistan’a geri dönüş sürecindeki son durum. In A. Aydıngün, A. Asker ve A. Y. Şir (Eds.), Gürcistan'daki Müslüman topluluklar: Azınlık hakları, kimlik, siyaset (ss. 304-313). Terazi Yayınları.
• Kırzıoğlu, M. F. (1992). Yukarı Kür ve Çoruk boylarında Kıpçaklar. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kütükçü, A. M. (2005). Uluslararası hukuk çerçevesinde Ahıska Türklerinin anavatanlarına dönüş sorunu. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (13), 278-280.
• Memmedli, Ş. (2012). Bir gazeteci-yazarın hatıraları: 1930’larda Adigön. Bizim Ahıska Dergisi, (28), 19-20. http://www.ahiska.org.tr/wp-content/uploads/B%C4%B0Z%C4%B0M-AHISKA-28_8.pdf (Erişim tarihi: 10 Aralık 2024).
• Parliamentary Assembly of the Council of Europe. (2005, March 18). Resolution 1428: Situation of the Deported Meskhetian Population. https://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=17312&lang=en (Erişim tarihi: 10 Aralık 2024).
• Poyraz, T. ve Güler, A. (2019). Ahıska kimliğinin göç sürecinde inşası: Amerika’ya göç eden Ahıska Türkleri. Bilig, 3(91), 199.
• RSFSR Kanunu. (1991, 26 Nisan). Baskı altındaki halkların rehabilitasyonu hakkında. https://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_7348/ (Erişim tarihi: 17 Mart 2024).
• Sarı, M. (2015). Ahıska'da son Osmanlı idaresi (1918). Karadeniz Araştırmaları, 12(46), 160-162.
• Seferoğlu, P. (2005). Ahıska Türklerinin vatana dönüş yolundaki gelişmeler. Bizim Ahıska Dergisi, (3), 14-16.
• Seferov, R. ve Akış, A. (2008). Sovyet döneminden günümüze Ahıska Türklerinin yaşadıkları coğrafyaya göçlerle birlikte genel bir bakış. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (24), 395-399.
• Sevsay, H. (2018). Ahıska Türkleri ve diaspora. In Uluslararası Ahıska Türkleri Sempozyumu (ss. 232). Erzincan.
• Sezgin, M. N. ve Ağacan, K. (2003). Ankara çalışmaları dünden bugüne Ahıska Türkleri sorunu. ASAM Yayınları.
• Şahin, E. (2002). Trabzon ve Batum konferansları ve antlaşmaları (1917-1918). Türk Tarih Kurumu.
• Şahin, T. (2024). Ahıska Türkü kadınların işgücü piyasasına katılım ve uyumlarının analizi: Güzellik ve kişisel bakım sektörü – Bursa ili örneği (Doktora tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Şahin, T. ve Alper, Y. (2024). Türk göç rejimi ve göçe dair kavramlar ışığında Ahıska Türklerinin hukuki statü ve sorunlarını anlamak. Uluslararası Ahıska Araştırmaları Dergisi, 4(2), 76.
• Şirin, A. (2019). Stalin’in milliyetler politikasının bedeli olarak Ahıska sürgünü ve Ahıskalıların sürgündeki yaşamları. Avrasya Etüdleri, 2(56), 65.
• Tanin Gazetesi. (1918, 31 Mayıs).
• Topal, C. (2008). Güney Kafkasya’da istikrar ve Ahıskalıların vatana dönüş sorunu. Electronic Turkish Studies, 3(7), 630.
• Uravelli, O. (2017). Ahıska’dan çıktım yola. Erkam Yayınları.
• Uravelli, O. (2011). 1957 kararnamesi ve sonuçları. Bizim Ahıska Dergisi, 1. http://www.ahiska.org.tr/?p=257 (Erişim tarihi: 10 Aralık 2024).
• Zeyrek, Y. (2001). Ahıska bölgesi ve Ahıska Türkleri. Pozitif Matbaacılık.
• Zeyrek, Y. (2006). Ahıska araştırmaları. Kozan Ofset Yayınları.
• Zeyrek, Y. (2008). Tarihin okunmamış sayfası: Ahıska. Uluslararası Suçlar ve Tarih Dergisi, 5(6), 2-24.
• Zeyrek, Y. (2018). Ahıskalıların büyük sürgünü. Bizim Ahıska Dergisi. https://www.ahiska.net/makale/4840/101/ahiskalilarin-buyuk-surgunu (Erişim tarihi: 10 Aralık 2024).
• Zulpharova, E. (2022). Ahıska Türklerinin Kazakistan’a sürgünü. Türk Tarih Kurumu Yayınları, (3), 9.