Erken Dönem İslam Tarihinde Askerî ve İdari Bir Merkez: Câbiye

Year 2024, Volume: 2 Issue: 2, 162 - 178, 30.12.2024

Feyza Kaplan

Abstract

Tarih araştırmalarında şehir tarihleri, geçmişe dair bilgilerimizi zenginleştirici ve tamamlayıcı bir nitelik taşır. Şehirler, toplumsal yaşamın merkezleri olarak ekonomik, askerî, sosyal ve kültürel işlevler üstlenirken, aynı zamanda tarihsel süreçlerin önemli mekânları olarak da dikkat çekerler. Bu bağlamda, tarih boyunca farklı kültürlerin ve siyasi yapıların etkisiyle şekillenen Şam bölgesinin önde gelen şehirlerinden biri olmuş Câbiye, erken dönem İslam tarihi açısından özel bir konuma sahiptir. İslâm tarihi kaynaklarında ilk kez Hz. Ömer dönemiyle birlikte anılmaya başlayan Câbiye, Emevîler zamanında siyasi ve idari açıdan önemli bir merkez haline gelmiştir. Her ne kadar günümüzde tarihî önemini yitirmiş olsa da İslâm’ın doğduğu ve hızla yayıldığı dönemde Şam bölgesinin askerî ve idari üslerinden biri olarak öne çıkmıştır. Bu çalışma, Câbiye’nin coğrafi konumu, tarihî gelişimi ve idari işlevleri üzerine odaklanmaktadır. Araştırmada, Belâzürî, Taberî, İbnü’l-Esîr, İbn Kesîr gibi klasik İslâm tarihi kaynakları ile şehir tarihleri ve fütuh kitaplarından yararlanılarak geniş kapsamlı bir literatür taraması yapılmıştır. Ayrıca, çağdaş eserler incelenerek şehrin tarihî önemi çok yönlü bir yaklaşımla ele alınmıştır. Bu yöntemle, Câbiye’nin erken dönem İslam tarihindeki askerî ve idari rollerinin yanı sıra bölgedeki iktidar dengeleri üzerindeki etkileri de değerlendirilmiştir.

Keywords

Câbiye, Hz. Ömer, Emevîler, şehir tarihi

A Military and Administrative Center in Early Islamic History: Jabiya

Abstract

In historical research, urban histories serve as enriching and complementary tools for enhancing our understanding of the past. Cities, as centers of social life, fulfill economic, military, social, and cultural functions while also standing out as significant spaces in historical processes. In this context, Jabiya, one of the prominent cities in the Damascus region shaped by the influences of diverse cultures and political structures throughout history, holds a unique position in early Islamic history. First mentioned in Islamic historical sources during the caliphate of Umar ibn al-Khattab, Jabiya became a significant political and administrative center during the Umayyad period. Although its historical importance has diminished today, Jabiya emerged as one of the key military and administrative hubs of the Damascus region during the formative and expansive periods of Islam. This study focuses on the geographical location, historical development, and administrative functions of Jabiya. A comprehensive literature review has been conducted using classical Islamic historical sources such as al-Baladhuri, al-Tabari, Ibn al-Athir, and Ibn Kathir, as well as works on urban histories and futuh (Islamic conquests). Additionally, contemporary works were examined to analyze the historical significance of the city from a multidimensional perspective. Through this approach, the military and administrative roles of Jabiya in early Islamic history, along with its impact on the balance of power in the region, have been evaluated.

Keywords

Jabiya, ʿUmar I, Umayyads, urban history

References

• Al-Tel, O. I., & Mohd Nor, M. R. (2017). Umar Ibn Al-Khattab’s Visits to Bayt Al-Maqdıs: A study on its reasons and objectives. Jurnal al-Tamaddun Bil 12(1), 79-91. https://doi.org/10.22452/JAT.vol12no1.6
• Apak, Â. (2020). Anahatlarıyla İslam tarihi: Hulefâ-i Râşidîn dönemi. Ensar Yayıncılık.
• Barthold, W. (1957). İslam medeniyeti tarihi. DİB Yayınları.
• Belâzürî (1407/1987). Fütûḥu’l büldân. (nşr. Abdullah Enîs et-Tabbâ‘-Ömer Enîs et-Tabbâ‘). Müessesetü’l-Maʿârif.
• Belâzürî (1417/1996). Ensâbü’l-eşrâf. (nşr. Süheyl Zekkâr & Riyâz Ziriklî, 13 Cilt). Dâru’l-Fikr.
• Çavuşoğlu, Z. (2022) Sebeplerı̇, oluşumu ve etkı̇lerı̇ açısından Mercı̇rahı̇t Savaşı (64/684) (Tez No.739883) [Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Ebû Ubeyd el-Bekrî (1403/1983). Muʿcemü me’staʿcem min esmâʾi’l-bilâd ve’l-mevâżiʿ (mevâḳıʿ), 4.Cilt. Âlemü’l-Kütüb.
• Ebû Ubeyd el-Bekrî (1424/2003). El-Mesâlik ve’l-memâlik. Dârü’l-kütübi’l-İlmiyye.
• Ebû Ubeyd el-Kāsım b. Sellâm. (1428/2007). Kitâbü’l-Emvâl. (nşr. Ebû Enes Seyyid b. Receb, 2 Cilt). Dâru’l- Hedyin-Nebevî / Dâru’l-Fazîle.
• Ezdî, Ebû İsmail Muhammed b Abdullah. (1970). Tarihu fütûḥi’ş-Şâm. (thk. Abdülmünim Abdullah Amir). Müessesetü Sicili’l-Arab.
• Fayda, M. (1989). Hz. Ömer zamanında gayrimüslimler. Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Fayda, M. (1992). Câbiye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/cabiye
• Fayda, M. (2014). Hulefâ-yı Râşidîn devri. Kubbealtı Yayınları.
• Fergus Millar. (2020) A Syriac codex from near Palmyra and the 'Ghassanid' Abokarib. Journal of Syriac Studies, 16(1), 15-35.
• Hitti, P. (2011). Siyasi ve kültürel İslam tarihi. (Salih Tuğ Çev.). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• İbn Asâkir, E. M. (1415-1421/1995-2001). Târîḫu medîneti Dımaşḳ. (nşr. Muhibbüddin Ebû Saîd Ömer b. Garâme el-Amrevî, 80 Cilt). Dâru’l-Fikr.
• İbn Hişâm, E. M. (1410/1990). Es-sîretü’n-nebeviyye. (nşr. Ömer Abdüsselâm Tedmürî, 4 Cilt). Dâru’l-Kütübi’l-ʿArabî.
• İbn Hurdâzbih. (1889). El-Mesâlik ve’l-memâlik. (nşr. M. J. de Goeje. Leiden). Brill 1889.
• İbn Kesîr, E. F. (1417/1997-1419/1999). El-Bidâye ve’n-nihâye. (thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, 21 Cilt). Dâru Hecr.
• İbn Mâce. (1336/1918). Es-Sünen. (nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî). Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-ʿArabiyye.
• İbn Sa‘d, E. A. (1421/2001). Kitâbü’ṭ-tabaḳāti’l-kebîr’. (thk. Ali Muhammed Ömer, 11 Cilt). Mektebetü’l-Hâncî.
• İbnü’l-Esîr, İ. (1407/1987). El-Kâmil fi’t-târîḫ. (thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî, 11 Cilt). Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye.
• İbnü’l-Fakih. (1885). Kitabü’l-buldan. (thk. M. J. De Goeje). Brill.
• İdrîsî, Ş. (2002). Nüzhetü’l-müştâḳ fi’ḥtirâḳı’l-âfâḳ. Mektebetü’s-Sekâfetü’d-Diniyye.
• Kaegi, W. E. (1992). Byzantium and the early Islamic conquests. Cambridge University Press.
• Kazvînî, Z. M. (1380/1960). Âs̱ârü’l-bilâd ve aḫbârü’l-ʿibâd. (nşr. Dâru Sâdır). Beyrut.
• Kurtubî, E. A. (1424/2006). El-câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. (thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî vd., 24 Cilt). Müessesetü’r-Risâle.
• Lammens, H. (1978). Câbiye. İslam Ansiklopedisi. (3), Milli Eğitim Basımevi, 5-6.
• Le Strange, G. (2001). Palestine under the Moslems: A description of Syria and the holy land from a.d. 650 to 1500. Cosimo Inc.
• Mes‘ûdî, A. H. (1357/1938). Et-Tenbîh ve’l-işrâf. (nşr. Abdullah İsmâiles-Sâvî). Mektebetü’l-Müsennâ. Muhammed, K. A. (1403/1983). Ḫıṭaṭü’ş-Şâm. I-VI. Mektebetü’n-Nuriyye.
• Numanî, Ş. (1975). Bütün yönleriyle Hz. Ömer ve devlet idaresi. Hikmet-Dava-Çağ Yayınları.
• Qutaiba, Al Shehabi. (1997). Ebvâb Dımeşk. Matbaʿa Vüzerât’s-Sekâfîyye.
• Shahid, I (2002). Byzantium and the Arabs in the sixth century, Volume II, Part 1: toponmyny, monuments, historical geography and frontier studies. Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
• Suyûtî, C. (2014). Halifeler tarihi. (Onur Özatağ Çev.). Ötüken Neşriyat.
• Taberî, İ. C. (1387/1967). Târîḫu’ṭ-Ṭaberî târîḫu’r-rusül ve’l-mülûk. (thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim, 11 Cilt). Dâru’l-Meʿârif.
• Tirmizî, E. İ. (1996). El-Câmiʿu’l-kebîr. (nşr. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, 6 Cilt). Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• Uçar, İ. (2021). İslam tarihi’nin ilk pandemisi Amvâs vebası ile Covid-19 (koronavirüs) arasındaki benzerliklerin gündelik hayatımıza yansımaları. Mütefekkir 8(15), 23-43. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.939256
• Vâkıdî, E. A. (1417/1997). Kitâbü fütûḥi’ş-Şâm. (nşr. Abdullatîf Abdurrahmân, 2 Cilt). Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye.
• Ya‘kūbî, E. A. (1995). Târîḫu’l-Yaʿḳūbî. (2). Dâr Sâder.
• Yâkūt, E. H. (1397/1977). Muʿcemü’l-büldân. (5). Dâru Sâdır.