Conditional Divorce Practice in Ottoman law

Year 2024, Volume: 6 Issue: 2 Prof. Dr. Mustafa Avcı'ya Armağan, 1672 - 1697, 03.01.2025

Abdussamed Atasoy

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1469329

Abstract

In Islamic law, the concept of “divorce”, which signifies the husband’s pronouncement of divorce to the wife, is divided into three categories based on whether it is conditional or not. These are known as “müneccez talak”, “muallak talak” (conditional), and “muzaf talak”. In our study, we have examined the application of conditional divorce in the Ottoman context. To elucidate Ottoman practices, we analyzed the records of Istanbul Kadı, Konya Kadı, and Diyarbakır Kadı. Additionally, four sakk books have been examined. Numerous examples related to conditional divorce were found in both court records and “sakk” books. This exploration aimed to understand how a rule existing in Islamic law manifests itself in practice and to evaluate the advantages and disadvantages of this rule. In the records of Kadı and “sakk” books, various conditions for conditional divorce were identified, such as refraining from prohibited acts in Islam, like consuming wine or engaging in gambling again, the husband avoiding certain places or actions, not marrying someone else, not leaving without providing financial support, not going far away for an extended period, or not relocating the wife from a specific village or city. The presence of these conditions in the practice of conditional divorce, as documented in the records and books, is crucial for illustrating the practical aspects of the subject.

Keywords

Islamic Law, Ottoman Law, Hanafi School of Jurisprudence, Muallaq Talak, Conditional Divorce, Qadi Registers, Saqq Books, Tafriq

OSMANLI HUKUKUNDA ŞARTA BAĞLI TALAK UYGULAMASI

Abstract

İslâm hukukunda kocanın kadını boşaması anlamına gelen talak, şarta bağlı olup olmamasına göre üç kısma ayrılır. Bunlar; müneccez talak, muallak talak (şarta bağlı) ve muzaf talaktır. Çalışmamızda Osmanlı uygulamasında şarta bağlı talak uygulaması incelenmiştir. Osmanlı uygulamasını ortaya koyabilmek adına İstanbul Kadı sicilleri, Konya Kadı sicilleri ve Diyarbakır Kadı sicilleri incelenmiştir. Ayrıca dört sakk kitabında şartlı talakla alakalı olan kayıtlar da incelenmiştir. Gerek mahkeme kayıtları gerek de sakk kitaplarında yer alan kayıtlarda şarta bağlı talakla alakalı çok sayıda örneğe ulaşılmıştır. Bu sayede İslâm hukukunda cari olan bir kuralın uygulamada ne şekilde zuhur ettiği, bu kuralın faydalı ve zararlı yönlerinin olup olmadığı hususunda inceleme yapılmıştır. Sicil ve sakk kitaplarında; bir daha şarap içmemek, bir daha kumar oynamamak gibi İslâm dininde haram olan bazı fiilleri bir daha yapmamak, kocanın bir yere girmemesi, bir şeyi almaması, kadının bir yere gitmemesi, bir şey yapmaması, kocanın, karısı üzerine evlenmemesi, nafaka bırakmadan gitmemesi, uzak bir yere gidip uzun süre geri gelmemesi, karısını belirli bir köyden, şehirden çıkarıp başka yere götürmemesi gibi birçok şartın şartlı talak olarak uygulamada yer alması ilgili konunun pratiğini göstermesi açısından önem arz etmektedir.

Keywords

İslâm Hukuku, Osmanlı Hukuku, Hanefi Mezhebi, Muallak Talak, Şartlı Talak, Kadı sicilleri, Sakk Kitapları, Tefrik

References

• Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2022.
• Aydın, M. Akif. İslâm-Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1985.
• Aykanat, Mehmet ve Abdüssamet Uslu. “Osmanlı Hukukunda İstidane İzni ve Günümüz Hukukuna Yansımaları.”Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 13, no. 1 (2018): 411-444.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1988.
• Cin, Halil ve Ahmed Akgündüz. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2017.
• Cin, Halil ve Gül Akyılmaz. Türk Hukuk Tarihi. Konya: Sayram Yayınları, 2019.
• Çavuşzâde Mehmet Aziz. Dürrü’s-Sukuk. İstanbul: Dârü’t-Tıbâati’l-Âmire, 1277.
• Damad, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman Şeyhîzâde, Mecma`u’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabi, ts.
• Debbağzâde Numan Efendi. Tuhfetu’s-sukuk. İstanbul: Dârü’t-Tıbâati’l-Âmire, 1248.
• Diyarbekir Şer’iyye Sicilleri Amid Mahkemesi 3715 Numaralı Sicil (1065/1655). ed. Ahmet Zeki İzgöer. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2013.
• Diyarbekir Şer’iyye Sicilleri Amid Mahkemesi 3754 Numaralı Sicil (1151/1741). ed. Ahmet Zeki İzgöer. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2014.
• Diyarbekir Şer’iyye Sicilleri Amid Mahkemesi 3789 Numaralı Sicil (1135-1136/1722-1724). ed. Ahmet Zeki İzgöer. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2013.
• Diyarbekir Şer’iyye Sicilleri Amid Mahkemesi 3828 Numaralı Sicil (1135-1242/1723-1827). ed. Ahmet Zeki İzgöer. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2013.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle İslâm Hukuku (Şahıs, Aile ve Çözümlü Miras). Konya: İslâm Hukuku Külliyatı Yayınları, 1977.
• Halebî, İbrâhim b. Muhammed b. İbrâhim el-Halebî el-Hanefî. Mülteka’l-Ebhur (Mecmau’l-Enhur Şerhiyle). Tahkik: Halil İmran Mansur. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Reddü’l-muhtâr ale’d-dürri’l-muhtâr. çev. Ahmed Davudoğlu. 17 Cilt. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1983.
• İpşirli, Mehmet. “Bab Mahkemesi.”Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4:362. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• İstanbul Kadı Sicilleri 43 Tophane Mahkemesi 2 Numaralı Sicil (966-967/1558-1559). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İBB Kültür AŞ, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 48 Beşiktaş Mahkemesi 63 Numaralı Sicil (1061-1062/1651-1652). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İBB Kültür AŞ, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 50 Rumeli Sadâreti Mahkemesi 106 Numaralı Sicil (1067-1069/1656-1658). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İBB Kültür AŞ, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 51 İstanbul Mahkemesi 10 Numaralı Sicil (1072-10731661-1663). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İBB Kültür AŞ, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 53 Bab Mahkemesi 11 Numaralı Sicil (1081/1670-1671). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İBB Kültür AŞ, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 63 Galata Mahkemesi 259 Numaralı Sicil (1137-1138/1724-1725). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İBB Kültür AŞ, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 65 Bab Mahkemesi 150 Numaralı Sicil (1143-1144/1730-1732). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İBB Kültür AŞ, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 66 Bab Mahkemesi 151 Numaralı Sicil (1143-1144/1731). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İBB Kültür AŞ, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 68 Üsküdar Mahkemesi 396 Numaralı Sicil (1150-1151/1737-1738). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İBB Kültür AŞ, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 70 Üsküdar Mahkemesi 403 Numaralı Sicil (1154-1155/1740-1742). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İBB Kültür AŞ, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 72 Eyüb Mahkemesi 182 Numaralı Sicil (1154-1161/1741-1748). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İBB Kültür AŞ, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 74 Rumeli Sadâreti Mahkemesi 272 Numaralı Sicil (1171-1172/1758). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İBB Kültür AŞ, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri Bab Mahkemesi 54 Numaralı Sicil (1102/1691). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• İstanbul Kadı Sicilleri Eyüb Mahkemesi (Havass-ı Refia) 19 Numaralı Sicil (1028-1030/1619-1620). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• İstanbul Kadı Sicilleri Eyüb Mahkemesi (Havass-ı Refia) 74 Numaralı Sicil (1072-1073/1661-1662). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• İstanbul Kadı Sicilleri Hasköy Mahkemesi 5 Numaralı Sicil (1020-1053/1612-1643). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 3 Numaralı Sicil (1027/1618). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 1 Numaralı Sicil (919-927/1513-1521). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 2 Numaralı Sicil (924-927/1518-1521). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 26 Numaralı Sicil (970-971/1562-1563). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 51 Numaralı sicil (987-988/1579-1580). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 56 Numaralı Sicil (990-991/1582-1583). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 9 Numaralı Sicil (940-942/1534-1536). ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• Kaya, Süleyman. “Mahkeme Kılavuzu: Sakk Mecmuaları.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3, no. 5 (2005): 379-416.
• Konya Kadı Sicili 10 Numaralı Defter (1070-1071/1659-1661). haz. İzzet Sak. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2014.
• Konya Kadı Sicili 11 Numaralı Defter (1071-1072/1661-1662). haz. İzzet Sak. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2014.
• Konya Kadı Sicili 150-151 Numaralı Defter (1903-1907, 1898). haz. H. Ahmet Arslantürk, M. Sait Türkhan. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2012.
• Konya Kadı Sicili 37 Numaralı Defter (1102-1103/1691-1692). haz. İzzet Sak. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2015.
• Konya Kadı Sicili 38 Numaralı Defter (1103-1104/1692-1693). haz. İbrahim Solak, İzzet Sak. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2016.
• Konya Kadı Sicili 45 Numaralı Defter (1126-1127/1714-1715). haz. İzzet Sak, Cemal Çetin. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2016.
• Konya Kadı Sicili 49 Numaralı Defter (1135-1136/1723-1724). haz. İbrahim Solak, İzzet Sak. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2016.
• Mehmed Zihni Efendi. Nimet-i İslâm. çev. M. Rahmi. İstanbul: Sağlam Kitabevi, 1978.
• Mergînânî, Ebu’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî. el-Hidâye fî şerhi bidâyeti'l-mübtedî, thk. Talâl Yusuf. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabi.
• Midilli, Muharrem. “Osmanlı Fetvalarında Kadınların Ayrılık Elde Etme Yolu Olarak Şartlı Talak (16-18. Yüzyıllar).” İslâmi İlimler Dergisi 17, no. 2 (2022): 31-52.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Feramuz b. Ali. Dürerü’l-hükkâm şerhi güreri’l-ahkâm. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• Okur, Kaşif Hamdi. “İslâm Hukukunda Boşama Yemini (Talaka Yemin) Meselesi.” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8, no. 5 (2009): 5-30.
• Sevgili, Macit. “Molla Abdurrahman el-Pencvini ve Edavatu’t-Talik Adlı Manzum Fıkıh Risalesi.”Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (2020): 76-106.
• Şanizâde. Bedayiu’s-sukuk (Sakk-i Şanizade), Camiu envari’s-sukuk ve lamiu’z-ziyai li zevi’ş-şukuk (Sakk-i Cedid) Hamişinde. İstanbul: Matbaa-i Ahmed Kamil, 1329.
• Şeyhülislâm Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. haz. Hüseyin Necâti Demirtaş. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2014.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Yakut, Esra. “İslâm-Osmanlı Hukukunda Erkek Tarafından Koyulan Şart veya Belirlenen Süre ile Evlilik Akdinin Sona Erdirilmesi.”Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2, no. 4 (2016): 63-71.
• Yusuf Ziyâeddin. Camiu envari’s-sukuk ve lamiu’z-ziyai li zevi’ş-şukuk, (Sakk-i Cedid). İstanbul: Matbaa-i Ahmed Kamil, 1329.
• Zuhayli, Vehbe. İslâm Fıkhı Ansiklopedisi. çev. Nurettin Yıldız vd. İstanbul: Risale Yayınevi, 1994.