OSMAN SAİB’İN KALEMİNDEN OSMANLI DEVLETİ’NİN SON DÖNEMİNDE CEZA SORUŞTURMASI

Year 2024, Volume: 6 Issue: 2 Prof. Dr. Mustafa Avcı'ya Armağan, 2643 - 2671, 03.01.2025

İbrahim Ülker , Mehmet Aykanat

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1562449

Abstract

Delillerin toplanması, şüphelinin belirlenmesi ve işlenen suçun niteliğinin tespit edilmesi açısından ceza soruşturması yargılamada önemli bir aşamadır. Bu aşamanın alanında uzman hukukçular tarafından yürütülmesi adalete ve hakkaniyete uygun bir sürecin işletilmesine katkı sunacaktır. Modern ceza hukuku uygulamalarında bu sürecin nasıl yönetileceği ve yapılacak işlemler hukuk kuralları ile düzenlenmiş ve işlemlerin ya bizzat hukukçular tarafından ya da hukukçuların gözetiminde yapılması sağlanmıştır.
Osmanlı Devleti, Tanzimat Dönemi ile birlikte ceza hukuku alanında da birtakım yeniliklere gitmiştir. Bunlardan biri de 1879 yılında kabul edilen Ceza Usul Kanunu’dur. Fransa’dan etkilenerek hazırlanan bu yasa ile soruşturma ve kovuşturma aşamaları ayrı ayrı düzenlenmiş ve soruşturma aşamasının savcı (müddeiumumi) ve sorgu hâkimi (müstantik) tarafından yürütülmesi hüküm altına alınmıştır. Masum kişilerin sonunda beraat edecek bile olsa belirli bir süre suç ithamı altında kalması önemli hak kayıplarına sebebiyet vermektedir. O nedenle bu sürecin hak kayıplarına sebebiyet vermeden gerçeği ortaya çıkarma hedefi ile yürütülmesi gerekmektedir. 1879 Ceza Usul Kanunu’nun bu hassasiyetle hazırlandığını söylemek mümkündür.
Kâğıt üzerinde mükemmel yasalar yapmak mümkündür. Ancak yasaların hazırlanmasından belki daha önemli olan bu yasaların nasıl uygulandığıdır. 1879 Ceza Usul Kanunu’nun nasıl uygulandığı, devrin önemli hukukçularından ve kendisi de bir sorgu hâkimi olan Osman Saib’in “Tahkikat-ı Evveliye ve İstintakiye” isimli çalışması esas alınarak bu makale ile ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Keywords

Ceza hukuku, Tanzimat Dönemi, Soruşturma, Savcı, Sorgu hâkimi

Criminal Investigation in the Last Period of the Ottoman Empire by Osman Saib

Abstract

The collection of evidence, the identification of the suspect, and the determination of the nature of the crime are critical stages in criminal investigations. Conducting these stages by legal experts significantly contributes to ensuring a fair and just process. In modern criminal law practices, how these procedures are managed and the steps to be taken are regulated by legal rules, and the processes are either carried out directly by legal professionals or under their supervision.
With the Tanzimat Era, the Ottoman Empire introduced several reforms in the field of criminal law. One of these reforms was the Criminal Procedure Code, adopted in 1879. Influenced by French law, this code separately regulated the stages of investigation and prosecution, and stipulated that the investigation phase should be conducted by the public prosecutor (müddeiumumi) and the investigating judge (müstantik). Even if individuals are ultimately acquitted, the mere fact that they are accused of a crime, even for a limited time, can lead to significant violations of their rights. Therefore, this process should be conducted with the goal of uncovering the truth without causing any unjust harm. It can be said that the 1879 Criminal Procedure Code was drafted with this sensitivity in mind.
It is possible to draft perfect laws on paper. However, perhaps even more important than the drafting of these laws is how they are implemented. This article attempts to examine how the 1879 Criminal Procedure Code was applied, based on the work "Tahkikat-ı Evveliye ve İstintakiye" by Osman Saib, one of the prominent jurists of the era and an investigating judge himself.

Keywords

Criminal law, Tanzimat Era, Investigation, Prosecutor, Investigating judge

References

• Akgündüz, Ahmet. İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı Kamu Hukuku. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2011.
• Akman, Ahmet. “Tanzimat Sonrası Osmanlı Usul Hukukundaki Gelişmeler.” Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 8, (2019): 431-450.
• Akman, Mehmet. Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması. İstanbul: Eren Yayınevi, 2004.
• Avcı, Mustafa. Osmanlı Ceza Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Adalet Yayınevi, 2024.
• Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2023.
• Aydın, M. Âkif. Osmanlı Hukuku Devlet-i Aliyye’nin Temeli. İstanbul: İsam Yayınları, 2020.
• Aydın, M. Âkif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta Yayınları, 2022.
• Bayındır, Abdülaziz. İslam Muhakeme Hukuku, Osmanlı Devri Uygulaması. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2015.
• Berki, Ali Himmet. İslam Şeriatinde Kaza, Hüküm ve Hâkimlik Tarihi ve İfta Müessesesi. Ankara; Yargıçoğlu Matbaası, 1962.
• Cevdet Paşa. Tezâkir. C. 4. Haz. Cavid Baysun. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1967.
• Cin, Halil ve Gül Akyılmaz. Türk Hukuk Tarihi. Ankara: Seçkin Yayınları, 2023.
• Düstur. 1. Tertip, C. 4. İstanbul: 1289.
• Ebü’l-Hasan El-Maverdi. El Ahkamu’s-Sultaniyye. Çev. Ali Şafak. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1976.
• Gayretli, Mehmet. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kanunlaştırma Çalışmaları. İstanbul: Nizamiye Akademi Yayınları, 2015.
• Gökçe, Teoman. “Türk Hukukunda Meşhut Suç Kavramı, Unsurları ve Görünüş Şekilleri.” Türkiye Barolar Birliği Dergisi 14, (2002): 85-104.
• Gökçen, Ahmet. “1296 (1879) Tarihli Usul-i Muhakemat-ı Cezaiye Kanun-ı Muvakkati.” Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 4 (1994): 203-288.
• Gökçen, Ahmet. Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Kanunları ve Bu Kanunlardaki Ceza Müeyyideleri. İstanbul: 1989.
• İlgürel, Mücteba. “Subaşı.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 37:447. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Mazhar, Talat. Usûl-i Muhâkemat-ı Cezaiye Birinci Kitâb Esbab-ı Nakzıye-i Temyiziye ve Mesalih-i Mütenevvia-i Adliye. İstanbul: 1328.
• Ortaylı, İlber. Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı. İstanbul: Kronik Yayınları, 2017.
• Osman Saib. Tahkikat-ı Evveliye ve İstintakiye. İstanbul: Mihran Matbaası, 1302.
• Turan, Ali. “Osmanlı Devleti’nde Ceza Muhakemesine Dair Hukuki Bir Düzenleme: Divan-ı Ahkam-ı Adliye’ce Hazırlanan Muvakkat Talimatname (1869).” Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 29 (2021): 1167-1211.
• Turinay, Faruk Yasin. "1879 Tarihli Ceza Muhakemesi Kanunu (Usul-i Muhakemat-ı Cezaiye Kanun-ı Muvakkati) Üzerine Bir İnceleme." Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi 11 (2021): 169-228.
• Üçok, Coşkun, Ahmet Mumcu ve Gülnihâl Bozkurt. Türk Hukuk Tarihi. Ankara: Turhan Kitabevi, 2022.
• Ülker, İbrahim. “Osmanlı Ceza Yargılamasında Müstantik (Sorgu Hâkimi).” Journal of Penal Law and Criminology 11 (2023): 41-57.
• Yurtcan, Erdener. Ceza Yargılaması Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınları, 2019.