TÜRKLER’DEN ÖNCE HARPUT’UN TARİHİ VE DİNİ DURUMU HAKKINDA BİR ARAŞTIRMA

Year 2015, Volume: 3 Issue: 6, 106 - 121, 21.07.2015

Ayhan Gaspak

Abstract

Harput, Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Fırat bölümünde, bugünkü Elazığ il merkezinin5 km. kuzeydoğusunda yer almaktadır. Tarihi süreç içerisinde birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Bu çalışmada çok eski bir yerleşim yeri olan Harput’un Romalılar, Bizanslılar ve Araplar dönemindeki tarihi ve dini yapısı üzerinde durulmuştur. Türklerden önce bu bölgede yaşamış olan bu uygarlıkların günümüze kadar ulaşmış birçok kalıntı ve eseri mevcuttur.

Anahtar Kelimeler: Harput, Türkler, Tarih, Din.

Keywords

Harput, Türkler, Tarih, Din.

References

• AKSIN, Ahmet, 19. Yüzyılda Harput, Ceren Ofset ve Mat., Elazığ 1999.
• AKURGAL, Ekrem, Anadolu Uygarlıkları, Net Yayınları, İstanbul 2000.
• ALTUNCU, Abdullah, “Sümer Mitolojisi Bağlamında Otorite Tarafından Şekillendirilen İbadet ve Törenler”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. I, S. I, Kilis, Aralık 2014, ss. 141-165.
• ALTUNCU, Abdullah, “Sümerlerde Tanrı Anlayışı ve Tanrılar Panteonu”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (İlahiyat Sayısı), C. IV, S. VII, Kilis, Haziran 2014, ss. 118-142.
• ARDIÇOĞLU, Nureddin, Harput Tarihi, Yükseköğretim Kurulu Mat., Ankara, 1997.
• ARSLANTAŞ, Yüksel, Tarih Öncesi Dönemde Elazığ, TDV, Elazığ 2013.
• AŞAN, M. Beşir, Elazığ, Bingöl ve Tunceli İllerinde Türk İskan İzleri (XI- XIII yüzyıllar), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1992.
• AŞAN, M. Beşir, “Osmanlı Öncesi Harput ve Yöresinde Türk İskânının Tarihi Gelişimi”, Dünü ve Bugünüyle Harput Sempozyumu, C.I, TDV Elazığ Şubesi Yayınları, Elazığ 1999, ss. 49-60.
• AYDIN, Mahmut, Anahatlarıyla Dinler Tarihi, Ensar Yayınları, Samsun 2013.
• BIHLMEYER, K., TUCHLE, H., I ve IV. Yüzyıllarda Hıristiyanlık (Roma İmparatorluğunda Tek Tanrıcılığın Zaferi), Çev. Antun Göral, Güler Mat., İstanbul 1972.
• ÇAĞATAY, Neşet İslam Dönemine Dek Arap Tarihi, TTK, Ankara 1989.
• ÇAĞRICI, Mustafa, “İslam’dan Önce Araplarda Din”, İslam Ansiklopedisi, C. III, TDV, İstanbul 1991, ss. 316-321.
• ÇELEBİ, Evliya, Seyahatname, C. I-XIII, Çev. Zuhuri Danışman, Zuhuri Danışman Yayınları, İstanbul 1970.
• DANIK, Ertuğrul, Ortaçağ Harput’unun Kentsel gelişimi”, Dünü ve Bugünüyle Harput Sempozyumu, C. I, TDV Elazığ Şubesi Yayınları, Elazığ 1999, ss. 17-48.
• DEMİRCİOĞLU, Halil, Roma Tarihi, C. I, TTK, Ankara 1998.
• DEMİRKENT, Işın, “Bizans” , İslam Ansiklopedisi, C.VI, TDV, İstanbul 1992, ss. 230-244.
• DERKOT, Besim, “Harput”, İslam Ansiklopedisi, C. I-XIII, MEB Yayınları, İstanbul 1997, ss. 296-299.
• DONZEL, E. Van, LEWIS, B., PELLAT, Ch. (Ed.), “Khartpert”, The Encyclopaedia of Islam, Vol. IV, Leiden 1997, ss. 1084-1084.
• DÜŞÜNGEN, Beyza, İbn Al-Kalbi Putlar Kitabı, A.Ü.İ.F. Yayınları, Ankara 1969.
• el-BELAZURİ, Fütuhul Buldan, Çev. Mustafa Fayda, TTK, Ankara 2002.
• Elazığ 1973 İl Yıllığı, Bingöl Mat., Elazığ 1973.
• Elazığ İl Yıllığı 92, Aydoğdu Mat., Ankara 1992.
• ELIADE, Mircea, Dinler Tarihi Sözlüğü, Çev. Ali Erbaş, İnsan Yayınları, İstanbul 1997.
• GÜNALTAY, M. Şemseddin İslam Öncesi Araplar ve Dinleri, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 1997.
• GÜNALTAY, M. Şemseddin, “Selçukluların Horosan’a İndikleri Zaman İslam Dünyasının Siyasal, Sosyal, Ekonomik ve Dini Durumu”, Belleten, C. VIII, S. 25-27, TTK, Ankara 1943, ss. 60-99.
• GÜNAY, Ünver, GÜNGÖR, Harun, Türk Din Tarihi, Laçin Yayınları, Kayseri 1998.
• GÜNDÜZ, Şinasi, Din ve İnanç Sözlüğü, Vadi Yayınları, Konya 1998.
• HONIGMAN, Ermest, Bizans Devletinin Doğu Sınırı, Çev. Fikret Işıltan, İ.Ü.F.E.F. Yayınları, İstanbul 1970.
• İNAN, Abdulkadir, Eski Türk Dini Tarihi, MEB Yayınları, İstanbul 1976.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul 1998.
• KARACA, Yusuf, Tarih Ansiklopedisi, C. I-XII, Berikan Yayınları, Ankara 2002.
• KİTAPÇI, Zekeriya, Yeni İslam Tarihi ve Türkler, C. I-II, Damla Ofset Mat., Konya 1995.
• KOMİSYON, “Elazığ” Yurt Ansiklopedisi, C. IV, Anadolu Yayınları, İstanbul 1982, ss. 2475-2583.
• KÖROĞLU, Kemalettin, “Asur-Urartu Yazılı Belgeleri ve Arkeolojik Kalıntılar Işığında Alzi / Enzi Ülkesi (Elazığ Bölgesi) Tarihi Coğrafyası”, Prof. Dr. Hakkı Dursun Yıldız Armağanı (Ayrı Basım), TTK, Ankara 1995, ss. 359-366.
• MEMİŞOĞLU, Ferhan, Elazığ Kılavuzu, Gençlik Basımevi, İstanbul 1977.
• MIGUEL, Andre, Doğuştan Günümüze İslam ve Medeniyeti, Çev. Ahmet Fidan, Hasan Menteş, Birleşik Dağıtım Kitabevi Yayınları, İstanbul 1991.
• OSTRAGORSKY, Georg, Bizans Devleti Tarihi, Çev. Fikret Işıltan, TTK, Ankara 1999.
• SERDAROĞLU, Ümit, “Ön Tarihten İslam Döneminin Başlangıcına Kadar Elazığ Kuzeyindeki Kültürel Hareketler”, Fırat Havzası Sanat Tarihi Sempozyumu (1987), FÜFHAM, Elazığ 1992.
• SEVİM, Ali Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi, TTK, Ankara 1988.
• SUNGUROĞLU, İshak, Harput Yollarında, C. I-IV, Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları, İstanbul 1968.
• ŞENTÜRK, Mesut, Urartular Döneminde Elazığ, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 1993.
• TANYU, Hikmet, Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987.
• ÜNAL, Mehmet Ali 16. Yüzyılda Harput Sancağı (1518-1566), TTK, Ankara 1989.
• VASILIEV, A. A., Bizans İmparatorluğu Tarihi I, Çev. A. Müfid Mansel, Maarif Mat., Ankara 1943.
• YILDIRIM, Suat, Mevcut Kaynaklara Göre Hıristiyanlık, DİB Yayınları, Ankara, 1988.
• YILDIZ, H. Dursun, “Abbasiler”, İslam Ansiklopedisi, C. I, TDV, İstanbul 1988, ss. 33-41.
• YILDIZ, Hakkı Dursun, “Arap” , İslam Ansiklopedisi, C. III, TDV, İstanbul 1991, ss. 272-276.
• YILDIZ, H. Dursun, İslamiyet ve Türkler, Kamer Yayınları, İstanbul 2000.
• YİNANÇ, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi, İ.Ü. Yayınları, İstanbul 1944.