American Missionaries’ Approach To The Ottomans’ And Republican Understanding Of Education In The Late 19th And Early 20th Centuries

Year 2013, Volume: 1 Issue: 1, 137 - 155, 01.01.2013

Meral Halifeoğlukuzgun Zafer Tangülü

Abstract

American missionaries, who had many opportunities of being engaged in educational activities during the Ottoman Regression Period, became influential on awakening of Armenian nationalism by means of the history lessons taught in their schools. American schools were affiliated with the “American Board of Commissioner for Foreign Mission”, as an American missionary association founded in 1810 in Boston functioning across the Ottoman country. However, the curriculum of history taught in those schools was not compatible with that of the Ottoman State. The American missionary schools manipulated educational activities for arising national consciousness among minorities in

Keywords

American, Missionary, Education, History

19. YÜZYILIN SONLARI 20. YÜZYILIN BAŞLARINDA OSMANLI VE CUMHURİYET DÖNEMİ EĞİTİM ANLAYIŞINA AMERİKALI MİSYONERLERİN YAKLAŞIMI

Abstract

Osmanlı Devleti’nin gerileme döneminde geniş bir çalışma alanı bulan Amerikalı misyonerler, okullarında okuttukları tarih derslerinde Ermeni milliyetçiliğinin uyanmasında etkili olmuşlardır. Osmanlı topraklarında faaliyet gösteren ve 1810 yılında Boston’da kurulmuş olan Amerikan misyoner teşkilatı “American Board Of Commissioner For Foreign Mission” adlı cemiyetin çatısı altında bulunan Amerikan okullarının tarih müfredatı Osmanlı Devleti ile uyumlu olmamıştır. Amerikan misyoner okulları, eğitim amaçlarını objektif ilkelerden saptırıp kuruldukları yerlerdeki azınlıkların milli uyanışlarını hızlandırmada bir araç olarak kullanmışlardır. Dolayısıyla bu çalışmada Amerikan misyonerlerin Osmanlı topraklarında açmış oldukları okullar ve söz konusu okullarda tarih dersleri ele alınmıştır. Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde uygulanmaya çalışılan eğitim politikaları genel çerçevede değerlendirilmiştir

Keywords

Amerikan, Misyoner, Eğitim, Tarih

References

• Arşiv Belgeleri
• Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi
• ATASE, ISH, Kutu No: 571, Gömlek No: 62, Belge No: 62-3.
• American National Archives
• Papers of The American Board of Commisioners For Foreign Missions- Microfilm Reel 505.
• National Archives Microfilm Publications
• Records of TheDepartment of State Relating to Internal Affairs, Microfilm Publication
• M1224, Roll 12. Gazeteler
• Vakit 9 Haziran 1922, No: 1614.
• The New York Times, 3 Sep.1903.
• The New York Times,23 June. 1918.
• The New York Times, 11 Nov. 1922.
• The New York Times, 8 Dec.1922.
• The New York Times, 5 April.1931.
• Kitap, Dergi ve Tezler
• Açıkses; Erdal, Amerikalıların Harput’taki Misyonerlik Faaliyetleri,T.T.K Yay., Ankara, 2003.
• Akçora, Ergünöz, Urfa’da Çıkardıkları İsyan ve Talat Paşa’nın Raporu”, XI. TÜRK Tarih Kongresi. 5-9 Eylül, Ankara, 1990, s. 1-21
• Akyul, Mustafa, Osmanlı Devleti’nin Yıkılmasında Misyonerlik Faaliyetlerinin Etkileri (1839-1923), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2007.
• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi. B. 8, Alfa Yay., İstanbul, 2001.
• Alan, Gülbadi, Amerikan Board Okulları ve Türk-Ermeni İlişkilerinde Oynadıkları Roller, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S: 10., Kayseri, 2001, s.183- 208.
• Altın, Hamza, “ 1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ve Öğretmen Yetiştirme Tarihimizdeki Yeri”, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13:1, 2008, s. 271-283.
• Arı, Asım, “ Tevhid-i Tedrisat ve Laik Eğitim”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi”, C: 22, S: 2, 2002, s. 182-192.
• Aslan, Betül, “ Türkiye’de Milli Tarih Anlayışı Bağlamında Dünden Bugüne İnkılap Tarihi Dersleri”, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi”, S:9, 2004, s. 81-109.
• Ateş, G. Kenan, Türk Toplumunda Sosyo-Kültürel Çözülme ve Misyonerlik, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı Din Sosyolojisi Bilim Dalı, Konya, 2006.
• Bayram, Sadi, “Amerikalıların Eğitim Faaliyetleri ( Merzifon Anatolia Kolej IV)”, Tarih Kültür Dergisi, Nisan, 2006, S: 232, s. 49-53.
• Bağçeci, Yahya, “Osmanlı Devleti’nde Amerikan Misyonerlerinin Ermenilere Yönelik Eğitim Faaliyetleri”, Türkish Studies, Volume: 3/ 4, Summer, 2008, s. 169-192.
• Biçer, Baykal,“ Türkiye’de Cumhuriyet Öncesi Dönemde Türk Okulları ile Amerikan Kolejlerinde Felsefe Grubu Derslerinin Öğretimi ( 1839-1922)”, Zeitschrift für die Welt der Türken ( ZfWT), Vol:2, No: 3, 2010, s.195-211.
• Bulut, Semih, .Atatürk Dönemi Türkiye-ABD İlişkileri (1923-1938 ) Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 2008.
• Çabuk, Mustafa, KahramanMaraş’ta Faaliyet Göstermiş Olan Misyoner Okulları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Maraş,2008.
• Çukurova, Bülent, “Antep’te Ermeni Ulusçuluğunun Doğuşunda Amerikalılar ve Kolejin Etkisi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Ankara, S: 40, Kasım, 2007, s. 615-623. Danacıoğlu, Esra, Anadolu’da Amerikan Misyoner
• Faaliyetleri(1820-1914)
• Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 1987.
• Davison, Roderic, “Osmanlı Türkiyesi’nde Batılı Eğitim”, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (Tanzimat), Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul, 2012.
• Erdoğan, İ. Dilşen, Amerikan Misyonerlerin Faaliyetleri ve Van Ermeni İsyanları (1896), IQ Yay., İstanbul, 2008.
• __________ “Amerikalı Misyonerlerin Ermeni İsyanlarının Çıkmasındaki Etkileri”, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. Isparta: S: 9, Isparta, 2003, s. 147-166.
• _________, “Merzifon’da Amerikalı Misyonerler ve Ermeniler”, Çağdaş Türkiye Araştırma Dergisi,C: 4, S:11, 2005, s. 17-43.
• __________, “Amerikalı Protestan Misyonerlerin Raporlarına Göre İzmir İstasyonu’nun Kuruluşu ve Faaliyetleri ( 1820-1900)”, Karadeniz Araştırmaları, Bahar, S: 33, 2012, s. 97-108.
• Ergün, Mustafa, Atatürk Devri Türk Eğitim Tarihi, Ocak Yay., Ankara, 1997.
• Ertuğrul, Halit, Kültürümüzü Etkileyen Okullar, B.9, Nesil Yay., İstanbul, 2005.
• Halifeoğlu, Tarsus Amerikan Kolej’inin Kuruluşu, Gelişimi ve Faaliyetleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 2007.
• Haydaroğlu, İ. Polat, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Okullar ve Misyonerlik Faaliyetleri”, (Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri), Türkiye Diyanet Vakfı Yay., B.3, Ankara, 2003.
• Hızlı, Mefail,“ Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C:17, S:I, 2, 2008, s. 25-46.
• Helseth, A. William, Turkey And The United States, Princeton University, Washington, 1957.
• Jenkins, D. Hester, Robert Kolej’in Kızları, Çev: Ayşe Aksu, Dergah Yay.,İstanbul, 2008.
• Karagözoğlu, G. ( 1985). “ Atatürk’ün Eğitim Savaşı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C: II, S: 4, Kasım, s. 193-213.
• Kaymakcan, Recep, “Türkiye’de Misyonerlik ve Din Eğitimi”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S:12, 2005, s. 25-39.
• Kocabaş, Süleyman, Türkiye’de Gizli Tarih III Misyonerlik ve Misyonerler, Vatan Yay., İstanbul, 2002.
• Kodaman, Bayram, Sultan II. Abdulhamid Devri Doğu Politikası, Türk Kültürünü
• Kopar, Metin, “Amerika ve Amerikan Misyonerlerin Bu Sorundaki Rolleri”, Erciyes- Nevşehir Üniversitesi II. Uluslararası Sosyal Araştırmaları Sempozyumu ( EUSAS- II), C: III, Erciyes Üniversitesi Yay., Kayseri, 2009, s.159-176.
• Küçük, M. Alparslan, “Anadolu’da “Protestan Ermeni Milleti”nin Oluşumu” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 50:2, 2009, s.153-186.
• Oymak, İskender, (2010).Metot ve Çalışma Alanları Açısından Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2010.
• Öztürk, Ayhan ve Yıldız, Özgür, Amerikalı Protestan Misyonerlerin Türkiye’deki Faaliyetleri (1820-1938), Arka Oda Yay., Kayseri, 2007.
• Patrick, M. Mary, Bir Boğaziçi Macerası İstanbul Kız Koleji ( 1871-1924), Çev:Şeyma Akın, İstanbul: Tez Yay., İstanbul, 2001.
• Polat, İlknur, “ Atatürk ve Milli Eğitim”, Atatürk Yolu”, Yıl: 2, S: 3, 1989, s. 437-445.
• Schneider, E. C. A, Bursa Mektupları ( Bir Osmanlı Kentinde Müminler ve Kafirler), Degah Yay., İstanbul, 2009.
• Sevinç, Necdet,Osmanlı’dan Günümüze Misyoner Faaliyetleri, Milenyum Yay., B.4, İstanbul, 2004.
• Sezer, Ayten, Atatürk Döneminde Yabancı Okullar ( 1923-1938). Ankara: T.T.K. Yay., Ankara, 1999.
• __________, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Misyonerlerin Türkiye’deki Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. Ekim, Ankara, 1999, s. 169-183.
• Somel, S. Akşin, “ Kırım Savaşı, Islahat Fermanı ve Osmanlı Eğitim Düzeninde Dönüşümler” Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu ( Tanzimat), Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul, 2012.
• Stone, Frank, Sömürgeciliğin Hasat Mevsimi( Anadolu’da Amerikan Misyoner Okulları), Dergay Yay., İstanbul, 2011.
• Taşkın, Faruk, Amerikan Misyoner Okullarından Merkezi Türkiye Koleji (1876- 1924),Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin, 2007.
• Trask, R. Reed, The Relation of The United States and Turkey 1927-1939, The Pennsylvania State University, August 1959.
• Tural, Sadık, Ermeni Meselesine Dair, Atatürk Kültür Başkanlığı Yay., Ankara, 2001.
• Turan, Ömer, “19. Yüzyıl Osmanlı Tarihinin Kaynaklarından İngiliz ve Amerikan Protestan Misyonerlik Cemiyetleri Arşivi”, XIII. Türk Tarih Kongresi, C: III, 4-8 Ekim, Ankara, 1999, s. 1547-1564.
• Türk, İ.Caner, Osmanlı Devleti’nde Tarih Eğitimi, Basılmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlköğretim Ana Bilim Dalı, Erzurum, 2006.
• __________, “ Osmanlı Devleti İlköğretim Okulları Tarih Müfredat Programları-Tarih Öğretim Usulleri”, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi( KKEFD), S: 14, 2006, s. 333-346.
• Uğuz, Şaban, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Tarsus’ta Eğitim” A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 47, Erzurum, 2012, s. 319-354.
• Ulusoy, Şaban, Robert Koleji ve Yabancı Okullara Yönelik Atatürk Döneminde Yapılan Düzenlemeler, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van, 2005.
• Vahapoğlu, Hidayet, Osmanlı’dan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okullar,Türk Kültürünü
• Yıldırım, M. Ali, “ XIX. Yüzyılın Son Çeyreğinde Ayntab Kazasında Ermeni Milliyetçiliği ve Amerikalı Misyonerler” Erciyes-Nevşehir Üniversitesi II. Uluslararası Sosyal Araştırmaları Sempozyumu ( EUSAS-II), C: III, Erciyes Üniversitesi Yay., Kayseri, 2009, s. 53-63.
• Yüzer, Arzu, Atatürk Döneminde Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Çalışmalar ( 1918-1938), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı, İstanbul, 2006.
• White, George, Bir Amerikan Misyonerinin Merzifon Amerikan Koleji Hatıraları, Çev
• Cem Tarık Yüksel, Enderun Kitapevi., İstanbul, 1995.