COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ İLE MORFOMETRİK ANALİZE BİR ÖRNEK: SUAT UĞURLU BARAJ GÖLÜ ÇEVRESİ

Yıl 2019, Sayı: 6, 225 - 253, 21.12.2019

Mehmet Üzülmez

Öz

Araştırma sahası, Karadeniz Bölgesinin Orta
Karadeniz bölümünde bulunan Samsun İlinin Ayvacık İlçesinde yer almaktadır.
Karadeniz iklimi etkisi altında olduğundan yazlar sıcak, kışlar ılık ve her
mevsim yağışlı geçmektedir. Araştırma sahasında kahverengi orman toprakları
geniş yayılışa sahiptir. Gür ormanlardan oluşan bitki örtüsü, zamanla yerleşme
ve tarım amacıyla tahrip edilmektedir. Çalışma konusu ile ilgili literatür
çalışmaları yapılmış ve sonrasında araziye çıkılmıştır. Araştırmayla ilgili
haritaların oluşumunda 30 m çözünürlüklü ASTER GDEM’den faydalanılmıştır. Bu
haritaların üretilmesinde Global Mapper, Arcgıs 9.3 ve 10.2 versiyonlu
programlar kullanılmıştır. Ayrıca Google Earth’ın 2014 uydu görüntülerinden
yararlanılmıştır. Suat Uğurlu barajı kurulduktan sonra barajda tutulan suyun
oluşturduğu yerel taban seviyesine göre birden fazla birikinti yelpazesi ile
küçük boyutlu deltalar oluşmuştur. Birikinti yelpazelerinden en büyüğüne
Ayvacık yerleşmesi kurulmuştur. Sahada aşınım yüzeyleri, aşınım basamakları,
adalar, sırtlar, sağrılar, vadiler, platolar bulunmaktadır.  Bu şekiller uydu görüntüleri ve arazi
gözlemleriyle tespit edilmiştir. Daha sonraki aşamada araştırma sahasına
morfometrik analizler uygulanarak daha kesin sonuçlara ulaşılmıştır. Bu
sonuçlara göre topoğrafyanın gençlik evresinde olduğu görülmüştür. Çalışma
sahasında güncel olarak oluşmuş birikinti koni ve yelpazeleri ve deltalar düz
alanlar olarak bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Coğrafi Bilgi Sistemleri, Morfometrik Analiz, Suat Uğurlu Barajı

AN EXAMPLE OF MORPHOMETRIC ANALYSIS BY GEOGRAPHICAL INFORMATION SYSTEMS: SUAT UGURLU RESERVOIR SURROUNDING

Öz

The
research area is located in Ayvacık District of Samsun Province which is
located in Central Black Sea part of the Black Sea Region. It is under the
influence of The Black Sea climate. Therefore, summers are hot, winters are
warm, and precipitation can be observed in every seasons. Brown forest soils
have a wide spread in the research area. The vegetation consisting of destroyed
in time for settlement and agriculture. Literature studies related to the
subject of the study were made and then the land was reached. ASTER GDEM with a
resolution of 30 m was used in the formation of the maps related to research.
Global Mapper, Arcgis 9.3 and 10.2 version programs were used in the production
of these maps and Google Earth’s 2014 satellite imagery. Numerous small deltas,
alluvial cones, and fans are formed according to local base level which is
changed after Suat Ugurlu reservoir construction. Ayvacık town is founded on
the biggest alluvial cone in the study area. Also, there are post-erosional
surfaces, river terraces, islands, crests, valleys, and plateaus. These
features are determined by field observations and satellite images. After
morphometric measurements of the study area, more accurate results are
obtained. According to these results, the topography is in the youth stage.
Flat surfaces are located on currently formed alluvial cones and fans, and on
deltas.

Anahtar Kelimeler

Geographical ınformation systems, morphometric analysis, Suat Ugurlu Reservoir

Kaynakça

• Akar, İrfan (2007). Jeomorfoloji Analizlerinde Coğrafi Bilgi Sistemleri Tekniklerinin Kullanımı: Kasatura Körfezi Hidrolojik Havzası Örneği. Türkiye Kuvaterner Sempozyumu TURQUA VI, İstanbul: 16-18 Mayıs 2007: s. 1-13.
• Akkan, Erdoğan (1970). Bafra Burnu-Delice Kavşağı Arasında Kızılırmak Vadisinin Jeomorfolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Akkan, Erdoğan (1975). Sinop Yarımadasının Jeomorfolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Aktaş, Hasan (1994). “Orta Karadeniz Bölümünde (Yeşilırmak-Melet Suyu- Kelkit Vadisi Arası) Bitki Alanların Dağılışı”. Türk Coğrafya Dergisi. C. 29, s. 347-358.
• Ardel, Ahmet (1963). ''Samsun’la Hopa Arasındaki Kıyı Bölgesinde Coğrafi Müşahedeler''. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi. C. 7, S. 13.
• Arslan, Ferhat- Melek Ergül (2014). ''Çaygören Barajı Sulama Havzası ve Çevresinde Tarımsal Faaliyetler''. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. C. 2, s. 171-190.
• Atalay, İbrahim (1987). Türkiye Jeomorfolojisine Giriş. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Bahadır, Muhammet-Mehmet Ali Özdemir (2011). “Acıgöl Havzasının Sayısal Topoğrafik Analiz Yöntemleri ile Morfometrik Jeomorfolojisi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. C. 4, S. 8, s. 323-344.
• Bakırcı, Muzaffer (2016). “Barajların Mekânın Yeniden Organizasyonuna Etkileri”. Marmara Coğrafya Dergisi. S. 33, s. 439-464.
• Bayrakdar, Cihan (2012). Akdağ Kütlesi’nin (Batı Toroslar) Jeomorfolojik Evrimine Morfometrik Yaklaşım. VII. Coğrafya Sempozyumu, Ankara: 18-19 Ekim 2012: s. 48-56.
• Chaput, Ernest (1947). Türkiye’de Jeolojik ve Jeomorfojenik Tetkik Seyahatleri (Çev: A. Tanoğlu). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (Erişim Tarihi: 10.04.2015). http://www2.dsi.gov.tr/baraj/detay.cfm?BarajID=73
• Dewey, John F. ve John M. Bird, (1970). Mountain Beltsand New Global Tectonics. Jour. Geophys. Res. S. 75, s. 2625-2638.
• Engindeniz, Sait-Ela Atiş-Gamze Saner-Görkem Öztürk Coşar (2014). Tarımın Sürdürülebilirliği Açısından Sulama Amaçlı Barajlar ve Üretici Beklentileri: Yortanlı Barajı Örneği. XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi, Samsun: 3-5 Eylül2014: s. 54-63.
• Erginal, Ahmet Evren- İsa Cürebal (2007). “Soldere Havzasının Jeomorfolojik Özelliklerine Morfometrik Yaklaşım: Jeomorfik İndisler ile Bir Uygulama”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S. 17, s. 203-210.
• Erkal, Tevfik (1993). “Yeşilırmak Deltası ve Çevresinin Jeomorfolojisi”. Jeomorfoloji Dergisi. S. 20, s. 13-28.
• Ekinci, Deniz (2011). Safranbolu ve Çevresinin Jeomorfolojik Özellikleri. II. Baskı, İstanbul: Titiz Yayınevi.
• Erol, Oğuz (1983). “Türkiye’nin Genç Tektonik ve Jeomorfolojik Evrimi”. Jeomorfoloji Dergisi. S. 11, s. 1-22.
• Erol, Oğuz (1989). Türkiye’nin Jeomorfolojik Evrimi ve Bugünkü Genel Jeomorfolojik Görünümü (Yayınlanmamış Ders Notu). İstanbul.
• Gedik, Abdullah-Tuncay Ercan- Saadettin Korkmaz (1982). “Orta Karadeniz (Samsun-Sinop) Havzasının Jeolojisi ve Volkanik Kayaçların Petrolojisi”. MTA Dergisi, S. 99-100.
• Goudie, Andrew (2004). Encyclopedia of Geomorphology. London: Routledge Taylor and Francis Group V: 1.
• Gürgen, Gürcan (1993). Bolaman Çayı-Melet Irmağı Arasında Perşembe Yarımadasının Uygulamalı Fiziki Coğrafyası. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hoşgören, Mehmet Yıldız (1975). İnegöl Havzasının Jeomorfolojisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• İnandık, Hamit (1957). “Sinop ve Terme Arasındaki Kıyıların Morfolojik Etüdü”. Türk Coğrafya Dergisi. S. 17, s. 51-71.
• İzbırak, Reşat (1970). Jeomorfoloji Analitik ve Umumi I. Ankara: Harita Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Keller, Edward ve Nicolas Pinter (2002). Active Tectonics Eartquakes, Uplift and Landscape. Second Edition, Prentice Hall, Newjersey.
• Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (2015). Türkiye Sayısal Verileri.
• Mayer, Larry (1990). Introduction to Quantitative Geomorphology: An Exercise Manual. Englewood Cliffs. NJ: Prenctice Hall.
• Melton, Mark (1957). An Analysis Of The Relation Among Elements Of Climate, Surface Properties And Geomorphology, Tch. Rep. No 11, Department Of Geology, Columbia University, New York.
• Nowack, Ernst (1929). Langs Anatoliens Nordküste. Zeitschrift der Gesellschaftfür Erdkundezu. No. 1/2, Berlin.
• Öner, Ertuğ (1990). Samsun ve Çevresinin Fiziki Coğrafyası. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özdemir, Hasan (2007). Havran Çayı Havzasının (Balıkesir) CBS ve Uzaktan Algılama Yöntemleriyle Taşkın ve Heyelan Risk Analizi. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özdemir, Hasan (2011). Havza Morfometrisi ve Taşkınlar. Fiziki Coğrafya Araştırmaları: Sistematik ve Bölgesel, Türk Coğrafya Kurumu Yayınları No. 6, s. 507-526.
• Özşahin, Emre (2015). “Tectonic Geomorpholgy of Istanbul (NW Turkey)”. Route Educational and Social Science Journal, Volume 2(2).
• Pike, Richard and Wilson, Stephen (1971). “Elevation Relief Ratio, hypsometric Integraland Geomorphic Area-Altitude Analysis”. Geological Society of America Bulletin, 82, pp. 1079-1083.
• Tarı, Ufuk-Okan Tüysüz (2008). “İzmit Körfezi ve Çevresinin Morfotektoniği”. İstanbul Teknik Üniversitesi İTÜ Dergisi/d Mühendislik. C. 7, S. 1, s. 17-28.
• Topuz, Muhammet (2014). Silifke-Erdemli Arasındaki Derelerin Jeomorfometrik Analizi. Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uncu, Levent (1995). Terme Çayı ile Kocamandere Çayı Havzalarındaki Fiziki Coğrafya Araştırmaları ve Doğal Çevre Sorunları. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilgiler Enstitüsü.
• Uzun, Ali (2000). “Samsun İlinin Başlıca Coğrafi Özellikleri”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi Coğrafya Serisi. No. 1, s. 59-80.