ON THE CONTRIBUTION OF PERSIAN FUNCTIONALLY EQUIVALENT DICTIONARIES TO THE EXAMPLE OF LÜGAT-İ TEDKÎKÂT-I FÜRSIYYE-İ NECÎB TO UNDERSTAND DIVAN POETRY

Yıl 2021, Sayı: 9, 285 - 308, 29.06.2021

Zeynep Kayapınar

Öz

In almost all of the commentary and interpretation studies of Classical Turkish poetry, it is apparent that the commonly used meanings of the words encountered in the texts are used. However, the words in some of the texts of Classical Literature are impossible to be understood with the most common meaning or the first meaning that comes to mind. Therefore, to fully and accurately understand the poems of the Divan poets, with rich layers of meaning and connotations, it wiil be useful to work up dictionaries related to terms and scholarly knowledge in various areas that the Divan poets used, to refer to commentaries and verse-prose dictionaries and to identify the usage of these words in literary texts.
The objective of the current study is to investigate Persian functionally equivalent dictionaries as a source that will help understand the texts of Divan poetry by making use of Muhammed Necîb’s work entitled Lügat-i Tedkîkât-ı Fürsiyye-i Necîb. In this context, there will be examples of some of the words used in classical Turkish poetry with their usage in Persian functionally equivalent dictionaries alongside their commonly used meanings. Also, the layers of meaning in classical Turkish poetry will be looked into by explaining sample couplets; thus, contributing to a better understanding of the meaning sphere of classical Turkish poetry.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish poetry, functionally equivalent dictionaries, Lügat-i Tedkîkât-i Fürsiyye-i Necîb, commentary, word, meaning

LÜGAT-İ TEDKÎKÂT-I FÜRSİYYE-İ NECÎB ÖRNEĞİNDE FARSÇA EMSAL SÖZLÜKLERİNİN DİVAN ŞİİRİNİ ANLAMAYA KATKILARI ÜZERİNE

Öz

Klasik Türk şiirine yönelik şerh ve anlamlandırma çalışmalarının hemen tamamında metinlerde rastlanan kelimelerin yaygın olarak kullanılan anlamlarının dikkate alındığı görülmektedir. Ancak klasik edebiyatın kimi metinlerinde yer alan kelimelerin, bilinen veya akla gelen ilk anlamlarıyla yorumlanmasının imkânsızlığı ortadadır. Divan şairlerinin zengin anlam katmanları ve çağrışımlara sahip olan şiirlerinin tam ve doğru bir şekilde anlaşılabilmesi için, Divan şairlerinin beslendiği farklı ilim dallarındaki bilgi ve terimlerin sözlüklerinin çıkarılması, şerhlere ve manzum-mensur sözlüklere başvurulması, bu kelimelerin edebi metinlerdeki kullanım şekillerinin tespit edilmesi faydalı olacaktır.
Bu çalışmada Muhammed Necîb’in Lügat-i Tedkîkât-ı Fürsiyye-i Necîb adlı eserinden yararlanarak Divan şiiri metinlerinin anlaşılmasına kolaylık sağlayacak bir kaynak olan Farsça emsal sözlüklerine dikkat çekilecektir. Bu bağlamda da klasik Türk şiirine yansıyan kelimelerden örnek olarak vereceğimiz bazı kelimelerin yaygın anlamları dışında Farsça emsal sözlüklerindeki kullanımları tespit edilerek bu anlamların klasik Türk şirinde oluşturduğu anlam katmanları incelenecek ve örnek beyitlerle izah edilecektir. Bu sayede de klasik Türk şiirinin anlam dünyasının aydınlatılmasına katkı sağlanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, emsal sözlükleri, Lügat-i Tedkîkât-i Fürsiyye-i Necîb, şerh, kelime, anlam

Kaynakça

• Açıkgöz, Namık (1986). Riyâzî Hayatı, Eserleri ve Edebî Kişiliği, (Divan, Sâki-nâme ve Düstûru’l-Amel’in Tenkidli Metni). Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akdoğan, Yaşar (Erişim Tarihi: 06.05.2021). “Ahmedî Divanı”. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78357/ahmedi-divani.html
• Akkaya, Hüseyin (1995). Nevres-i Kadîm ve Türkçe Divanı, İnceleme-Tenkidli Metin ve Tıpkıbasım, I-II. Cambridge: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü Yay.
• Avşar, Ziya (2007). Revânî Divanı. Konya: Sebat Ofset Yayıncılık.
• Bayak, Cemal (Erişim Tarihi: 23.05.2021). “Sehâbî Hüsâmü’d-dîn bin Hüseyn Sehâbî Divanı”. https://docplayer.biz.tr/15803543-Sehabi-husamu-d-din-bin-huseyn-sehabi-Divani-hazirlayan-cemal-bayak.html
• Bilkan, Ali Fuat (2011). Nâbî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları. Cevhere, Süleymaniye Kütüphanesi Hasan Hüsnü Paşa No: 1101, 244 vr.+ (kopuk parçalar).
• Demiralay, Mehmet (2007). Hüdâyî-i Kadîm Divanı. Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dikmen, Hamit (1991). Seyyid Vehbî ve Divanının Karşılaştırmalı Metni. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dönmez, Abuzer (1999). Azîm Divanı (İnceleme- Metin). Yüksek Lisans Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erünsal, İsmail (Erişim Tarihi: 06.05.2021). “Tâcî-zâde Câfer Çelebi Divanı”. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-211662/taci-zade-cafer-celebi-divani.html
• Güneş, Murat (2020). Hâlis İbrâhîm-i Pozarefçevî [öl. 1752] Mecme‘u’l-Emsâl İnceleme, Tenkitli Metin, Dizinler, Açıklamalar. Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Gürbüz, Mehmet (2005). Rezmî Divanı, (İnceleme-Metin-İndeks). Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gökalp, Haluk (2001). Fasîhî Divanı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi.
• İnce, Adnan (Erişim Tarihi: 06.05.2021). “Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi, Tezkiretü’ş-şuarâ”. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-203805/mirza-zade-mehmed-salim-tezkiretu39s-su39ara.html
• İnce, Adnan (1994). Mirzâ-zâde Mehmed Sâlim Divanı Tenkidli Basım. Ankara: Yükseköğretim Kurulu Matbaası.
• İpekten, Haluk (Erişim Tarihi: 06.05.2021). "Nâilî Divanı, Sanatı ve Şiirleri". https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-247199/naili-i-kadim-divani.html
• İsen, Mustafa-İsmail Hakkı Aksoyak (2003). Vuslatî Ali Bey Gazâ-nâme-i Çehrin. Ankara: AKM Yayınları.
• İsen, Mustafa- Cemal Kurnaz (1990). Şeyhî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karakuş, Yasemin. (2021). Klasik Türk Şiirinde “Fitne” Kelimesinin “Köpek” Anlamıyla Kullanımına Dair. Journal of Turkish Language and Literature. C: 7, S: 2, s. 389-400.
• Kavruk, Hasan (2001). Şeyhülislam Yahyâ Divanı. Ankara: MEB.
• Kaya, Bayram Ali (2003). The Divan Of Azmî-zâde Haletî, Introduction and Critical Edition of his Divan. Harvard: Turkish Sources XLIX.
• Kılıç, Atabey (2004). Mîrzâ-zâde Ahmed Neylî ve Divanı. Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kılıç, Atabey (2007). “Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (Metin)”. Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları, C: 2, S: 2.
• Kılıç, Muzaffer (2019). Dervîş Hasan Hüsâmî’nin Tuhfetü’l-Emsâl (İnceleme-Metin-Dizin). Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Koparan, Birgül (1995). Cem’î, Hayatı, Edebî Şahsiyeti ve Divanının Tenkitli Metni. Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Küçük, Sabahattin (1994). Bâkî Divanı. Ankara: TDK Yayınları.
• Muhammed Necîb, Lügat-i Tedkîkât-ı Fürsiyye-i Necîb, Süleymaniye Kütüphanesi Serez No: 3683, 84 vr.
• Müstakîmzâde Süleymân Sa´düddîn. Tuhfe-i Hattâtîn. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazma: NEKTY06194. s. 216a-216b (435-436).
• Öz, Yusuf (2010). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Ankara: TDK Yay.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C.2. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Selçuk, Bahir (Erişim Tarihi: 22.05.2021). “Tuhfetü'l-Emsal, İnceleme-Metin”. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195648/nali-mehmed-efendi-tuhfetu39l-emsal.html
• Şentürk, Ahmet Atilla (2016). Osmanlı Şiiri Kılavuzu, C.1. İstanbul: OSEDAM Yay.
• Tosun, Serdal (2011). Hâfız Ahmed Paşa Divanı ve İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türkben, Funda (2013). Riyâzî Mehmed Efendi ve Destûru’l Amel’i. Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yenikale, Ahmet (Erişim Tarihi: 06.05.2021). “Ahmet Nâmî Divanı ve İncelemesi”. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196583/ahmed-nami-divani.html
• Yıldız, Erem (2017). Mîrek Muhammed Nakşbendî Taşkendî Nevâdirü’l-Emsâl Adlı Eseri (İnceleme- Transkripsiyon-Dizin). Yüksek Lisans Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, Ozan (2011). “Klasik Türk Edebiyatı’nda Bir Başka Anlamıyla ‘Bahâr’”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, S: 18, s.177-194.
• Yılmaz, Ozan (2019). Şu´ûrî Hasan Efendi, Lisânu’l-Acem: Ferheng-i Şu‘ûrî. C. 4. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.