H. 1182-1184 TARİHLİ ŞER'İYYE SİCİLLERİNE GÖRE AMASYA'NIN İKTİSADİ YAPISI

Yıl 2022, Sayı: Özel sayı: Amasya Özel Sayısı, 157 - 188, 30.09.2022

Yılmaz Karadeniz

Öz

Amasya, şehzadelerin idareci olarak görev yapmaları sebebiyle “Şehzade Sancağı” olarak vasıflandırılmış, stratejik olarak doğuya yapılan seferlerin güzergâhı ve padişahların dinlendiği mekân olmuştur. Toprak idaresi olarak malikâne-divani sistemi denilen bir sistem uygulanmıştır. Bu sistemde vergilerin bir bölümü malikane hissesi ismiyle özel şahıs ve vakıflara, diğer bölümü ise divani hissesi ile devlete ödenmiştir. Amasya’da devlete ödenen vergiler içerisinde şer’i dediğimiz öşür ve cizye vergisi dışında örfi vergiler, olağanüstü durumlarda geçici olarak konulan, ancak daha sonra kaldırılmayarak sürekli hale getirilen İmdad-ı Hazariye, İmdad-ı Seferiye, Avarız, Nüzûl, Sürsat gibi vergiler de sıkça toplanmıştır. Çalışmamıza konu olan siciller üzerinde yaptığımız araştırmamızda, o dönemde olağanüstü vergilerin sıkça toplanmasında devam etmekte olan Osmanlı-Avusturya ve Osmanlı-Rusya savaşlarının getirmiş olduğu mali sıkıntının etkili olduğu görülmüştür. H.1182-H.1184 (1768-1770) tarihlerini kapsayan 52 ve 53 No’lu Şer’iye Sicillerindeki bilgiler sadece vergilerle sınırlı kalmamış, mukataa gelirleri de önemli bir yer tutmuştur.

Anahtar Kelimeler

Amasya Sancağı, Şer‘iye Sicili, Malikane-Divani, Vergi, Mukataa

Destekleyen Kurum

--

Proje Numarası

--

Teşekkür

Başarılar

ECONOMIC STRUCTURE OF AMASYA ACCORDING TO COURT RECORD REGISTER DATED H. 1182-1184 (1768-1770)

Öz

Amasya was characterized as the "Prince Sanjak" because the princes served as administrators. It was the route of the campaigns made to the east strategically and where the sultans rested. For the land administration, a system called the malikane-divani system was applied. This system consisted of two heads, two-headed and savings, part of the taxes were paid to private individuals and foundations with the name of manor shares, and the other part was paid to the state with divani shares. Among the taxes paid to the state in Amasya, in addition to the öşur and jizya taxes, which we call religious taxes, as customary taxes, taxes such as Imdad-ı Hazariye, Imdad-ı Seferiye, Avariz, Nuzul, Sursat, which were temporarily imposed in extraordinary cases, but then were not abolished and made permanent, were also frequently collected. In our research on the registers that are the subject of our study, it has been seen that the financial difficulties caused by the ongoing Ottoman-Austrian and Ottoman-Russian wars were influential in the systematic collection of extraordinary taxes at that time. The information in the Sharia registers covering the dates between Hijri 1178 and Hijri 1184 was not limited to taxes; the revenues of the muqataa also held an important place.

Anahtar Kelimeler

Sanjak of Amasya, Shar, Malikane-Divani, Tax

Proje Numarası

--

Kaynakça

• Amasya Şer’iye Sicili. Defter No: 52, Tarih: H. 1181-1182
• Amasya Şer’iye Sicili. Defter No: 53, Tarih: H. 1182-1183-1184
• Akdağ, M. (1995). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi II. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Akgündüz, A. (1993). Osmanlı Kanunnameleri. 6. Kitap 2. Kısım. İstanbul: OSAV Yayınları
• Barkan, Ö. L. (1980). Türkiye’de Toprak Meselesi, Toplu Eserler I. İstanbul: Gözlem Yayınları
• Bayrakçı, Halil. (1990). Osmanlı Toprak Sistemi (Miri Hukuk). İstanbul: Marifet Yayınları
• Cin, H. (1985). Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları
• Çadırcı, M. (1991). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları. Ankara:
• Duri, A. (1991). İslam İktisat Tarihine Giriş. İstanbul: Kitabevi
• Emecen, F. (1993). “Cebelû,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi VII, İstanbul: TDV Yayınları
• Gökbilgin, T. (1965). “15 ve 16. Asırlarda Eyalet-i Rum,” Vakıflar Dergisi VI, İstanbul
• Güran, T. (1989). Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları (1841-1861). Ankara
• İnalcık, H. (1993). Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, İstanbul: Eren Yayıncılık
• Kazıcı, Z. (1996). İslam Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları
• Kur’an-ı Kerim, Türkiye Diyanet Vakfı. Bakara Suresi: 2/107
• Mustafa Nuri Paşa. (1986). Netayicü’l-vukuat III (tash. Neşet Çağatay). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
• Özkaya, Y. (1985). XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı. Ankara: Yapı Kredi Yayınları
• Strabon (2012). Geographika, (Çev. Adnan Pekman). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları
• Şener, A. (1990). Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi. İstanbul: İşaret Yayınları
• Tabakoğlu, A. (1985). Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi. İstanbul: Dergâh Yayınları
• Tabakoğlu, A. (1994). Türk İktisat Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları
• Trak, S. (1970). İktisat Tarihi. İstanbul: Dizerkonca Matbaası
• Uzunçarşılı, İ. H. (1968). Sivas-Kayseri Dolaylarında Eretna Devleti. Belleten 32/126. Ankara
• Varol, G. B. (2019). XIX ve XX. Yüzyıla İntikal Eden Amasya Medreseleri. Yüksek Lisans Tezi. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Yesar, A. H. H. (1986). Amasya Tarihi I. Amasya: Amasya Belediyesi
• Yesar, A. H. H. (2004). Amasya Tarihi 1 (Haz. Mesut Aydın), Amasya: Amasya Belediyesi