WITH THE OBSERVATIONS OF EVLIYA ÇELEBI OTTOMAN EDUCATION (SYSTEM) IN THE 17TH CENTURY

Yıl 2022, Sayı: 12, 67 - 114, 22.12.2022

İbrahim Caner Türk

Öz

It is intended in this study, titled 'Ottoman Education (System) in the 17th Century with the Observations of Evliya Çelebi', to give comprehensive information about the general characteristics of the education (system) in the lands under the domination of the Ottoman Empire, within the context of Evliya Çelebi's Seyahatname. In this study, 17th century Ottoman education is analyzed and analyzed under the headings of Masjids-Mosques, Primary Schools, Madrasas, Darü'l-Kurras (Quran Course), Darü'l-Hadiths (Hadith Course), Darü't-Medicines (Hospitals), Enderun, Conversation Councils, Dervish Houses, Coffeehouses, Financing Education-Foundations, Scholars of the Age-The Wise of the People, the Wisdom Book Culture of the Ottoman Rulers. In Evliya Çelebi's Seyahatname, it is seen that mosques come first in the classification of the promotion of the towns, and then madrasahs, Darü'l-Kurras, Darü'l-Hadiths, Darü'l-Medicals, primary schools, dervish lodges and other centers of knowledge come. From this situation, data can be obtained about the perspectives of people at that time, including Evliya Çelebi. In the light of these data, it is concluded that 17th century-Ottoman education was at an extremely advanced level. Establishment of educational institutions all over the Ottoman lands from Anatolia to the Balkans, from Crimea to the Caucasus, from Iraq to Egypt, the interest of the people and administrators in education and wisdom, and the support of these institutions by the foundations support this idea.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Evliya Çelebi’s Seyahatname, Education.

EVLİYA ÇELEBİNİN GÖZLEMLERİYLE XVII. YÜZYILDA OSMANLI EĞİTİMİ

Öz

Evliya Çelebi’nin gözlemleriyle XVII. Yüzyılda Osmanlı eğitimi başlıklı bu çalışmada ortaya konulmak istenen, Evliya Çelebi Seyahatnamesi bağlamında XVII. Yüzyıldaki Osmanlı Devleti’nin hakimiyeti altında bulunan topraklardaki eğitimin genel karakteristiği hakkında derli toplu bilgiler vermektir. Bu çalışmada XVII. Yüzyıl Osmanlı eğitimi, Mescitler-Camiler, Sıbyan Mektepleri, Medreseler, Darü’l-Hadisler, Darü’l Kurralar,Darü’tTıplar, Enderun, Sohbet Meclisleri, Tekkeler, Kahvehaneler, Eğitimin Finansmanı-Vakıflar, Devrin Bilginleri-Halkın İrfanı, Osmanlı Yöneticilerinin İrfanı-Kitap Kültürü başlıkları halinde irdelenip analiz edilmektedir. Evliya Çelebi’nin seyahatnamesinde beldelerin tanıtımıyla ilgili vasıflandırmasında ilk sırada camiler akabinde medreseler, Darü’l-Hadisler, Darü’l-Kurralar, Darü’tTıblar, sıbyan mektepleri ile tekkeler ve diğer irfan merkezlerinin geldiği görülmektedir. Bu durumdan Evliya Çelebi de dahil o zamanki insanların eğitime bakış açılarıyla ilgili veriler elde edilebilmektedir. Bu veriler ışığında XVII. Yüzyıl Osmanlı
eğitiminin son derece ileri düzeyde olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Anadolu’dan Balkanlara, Kırım’dan Kafkaslara, Irak’dan Mısır’a kadar Osmanlı topraklarının her yerinde eğitime yönelik müesseselerin tesisi, halkın ve yöneticilerin eğitime, irfana ilgisi, bu kurumların vakıflarca desteklenmesi bu düşünceyi desteklemektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Eğitim, Evliya Çelebi Seyahatnamesi

Kaynakça

• Adıvar, A. (1991). Osmanlı Türklerinde İlim. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Akalın, Ş. H. (2011).Seyyah-ı Alem Evliya Çelebi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Akkutay, Ü.(1984).Enderun Mektebi, Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
• Akyüz, Y. (1993). Türk Eğitim Tarihi, İstanbul: Kültür Koleji Yayınları.
• Algar, H. ve-Alparslan, A. (1998) “Hüseyin Baykara”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi(DİA), XVIII, İstanbul, 530-532.
• Altıkulaç, T. (1999).İbn Kesir, Ebu Ma’bed. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi(DİA), XX. İstanbul. s. 131-132.
• Atsız, H. N. (2001). Evliya Çelebi’den Seçmeler I, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Baltacı, C. (1976). 15-16. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İrfan Matbaası.
• Baykal, İ. H. (1953). Enderun Mektebi Tarihi, İstanbul: Halk Basımevi.
• Baysun, M. C. (1997).Evliya Çelebi, Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, Eskişehir: Eskişehir Anadolu Güzel Sanatlar Fakültesi IV. s. 400-406.
• Bostan, İ. (2001).Kahve. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi(DİA), XXIV. İstanbul. s. 203-205.
• Bozkurt, N. (1993). Dârülhadis. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi(DİA), VIII. İstanbul. s. 527-534.
• Bozkurt, N. (1993). Dârülkurrâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi(DİA), VIII. İstanbul. s. 543-548.
• Cevger, G. (2019).“Türk Eğitim Tarihinde Vakıfların Yeri ve Önemi”, Türk Eğitim Tarihi, Ed. Mustafa Kılınç-Songül Keçeci Kurt, Ankara: Pegem Akademi.
• Çollak, F. (2010).eş-Şatibiyye, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi(DİA), XXXVIII. İstanbul. s. 377-379.
• Dankoff, R. (2008). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüğü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dankoff, R. (2012). Seyyah-ı Âlem Evliya Çelebi’nin Dünyaya Bakışı(Çev. Müfit Günay), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Deniş, H.E. (2011).Osmanlı ve Cumhuriyet Döneminde Kahvehaneler: Sosyal ve Siyasal Yaşamın İncelenmesi. Akademik Bakış Dergisi, 27, s. 335-344.
• Develioğlu, F. (1995). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Ergin, O. (1977).Türk Maarif Tarihi, İstanbul: Eser Kültür Yayınları.
• Gökdemir, A. (2018).Evliya Çelebi’nin Gözüyle Osmanlı’da Kuran Kültürü, Tedrisat/Tilavet/Örf-Adet, İstanbul: Kitabi Yayınevi.
• İlgürel, M. (1995). Evliya Çelebi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi(DİA), XI. s. 529-533.
• İnalcık, H. (2013). “Evliya Çelebi: Bir Musahibin Anıları ve Seyahat Notları”, Evliya Çelebi’nin Dünyası, Ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul: Medam Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi.
• Kodaman, B. (1991).II. Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kurşun, Z. (2013).“Seyyah-ı Alem Evliya Çelebi”. Evliya Çelebi’nin Dünyası, Ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul: Medam Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi.
• Kütükoğlu, M.(2000). 20. Asra Erişen İstanbul Medreseleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mehmed Zıllî oğlu Evliya Çelebi. (1969-1971) Evliya Çelebi Seyahatnamesi(Türkçeleştiren Zuhuri Danışman). İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi. I-II-III-IV-V-VI-VII-VIII-IX-X-XI-XII-XIII-XIV-XV. Kitaplar.
• Miller, B. (1941).The Palace School of the Mohammed the Congueror. Cambridge: Harvard University Press.
• Ministry of Tourism and İnformation. (Tarihsiz) Evliya Çelebi, Ankara: Ministry of Tourism and İnformation.
• Önkal, A. ve Bozkurt, N. (1993). Cami. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi(DİA), VII. s.46-92.
• Parmaksızoğlu, İ. (1983). Evliya Çelebi Seyahatname(Giriş), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı..
• Ranke, L.V. (1827). Dıe Osmanen und Dıe Spanıche Monarchie Im 16. Und 17. Jahrhunderti Viertei erweiterte Auflage des Werkes: “Fürsten und Völker von Südeurope” .Band I.
• Sakaoğlu, N. (1993). Osmanlı Eğitim Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tezcan, N. (2009).“17. Yüzyıl Osmanlı Türk Edebiyatı ve Seyahatname”, Çağının Sıradışı Yazarı Evliya Çelebi(Hazırlayan Nuran Tezcan), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Triton, A.S. (1957). Materials on Muslim Education in the Middle Age, London.
• Turan, O. (1980). Selçuklu Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Uzun, M. (2005). Muhammediyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi(DİA), XXX. s. 586-587.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1965). Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ürer, H. (2010).Osmanlı’da Kahvehane, Kahvehane Kültürü ve Salihli’den Bir Kahvehane Örneği Himaye-i Etfal, Sanat Tarihi Dergisi, XIX/2. s. 1-26.
• Yaşar, A. (2019). Kahvehane. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Ek II. s. 3-5.
• Yılmaz, C. (2013).“Evliya Çelebi’nin Şifahaneleri”, Evliya Çelebi’nin Dünyası, Ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul: Medam Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi.