GAZNELİLERDE DİNİ MERASİM VE ŞENLİKLERDE HEDİYE

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 13, 79 - 110, 28.06.2023

Saliha Bilginci Ahmet Yılmaz

Öz

Tarihsel süreç içerisinde kültür bir milletin mevcudiyetini
göstermektedir. Kültürün doğuşunda coğrafyanın yanı sıra örf ve
adetler de önemli bir rol oynamaktadır. Bu minval üzere Türk
milleti asırlarca dili, töresi ve hukuk anlayışı ile kendisine has milli
bir kültür ortaya çıkarmıştır. Türkler, farklı coğrafyalarda
muhtelif milletler arasında yaşamalarına rağmen kendi
kültürlerini muhafaza etmişlerdir. Bu kültür muhtevasında yer
alan hediye adetini de yaygın bir biçimde sürdürmüşlerdir. Türk
Devletlerinde hediye kavramı genellikle gönül alma, bağış,
yardımlaşma ve dayanışma manalarında kullanılmıştır. Bu amaçla
Türkler çeşitli vesilelerle birbirlerine armağanlar vermişlerdir.
Hediye, özellikle de devletler arası münasebetlerde mühim bir yer
edinmiş ve devletlerin gücünü sembolize etmiştir. Bu mahiyette
güçlü Türk Devletlerinden biri olan Gazneliler zamanında da
hediye geleneği ön planda tutulmuştur. Bilhassa Gaznelilerin;
Sâmânîler, Karahanlılar, Selçuklular, Abbâsîler, Büveyhîler ile olan
ilişkilerinde, dini merasim ve şenlikleriyle beraber birçok alanda
hediyeleşme adetine rastlanılmaktadır. Bu çalışmada Türk
kültüründe müstesna bir yere sahip olan hediyeleşmenin
Gazneliler zamanındaki önemi ile uygulanışına dair örnekler
üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Gazneliler, Gelenek, Hediye, Kültür, Türk

Kaynakça

• Akkuş, M. (2019), Gazneli Mahmûd’un Mutasavvıflarla İlişkisi, Sutad, (45), 353-369.
• Armutlu, S. (2015), Erken Dönem Farsça Mesnevilerde Bezm -1-, Doğu Esintileri, (3), 57-132.
• Bardakoğlu, A. (1998), Hediye, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), (C. XXXII, 151-155), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Baykara, T. (2000). Türklerde Şenlikler, Kutlamalar, Toylar ve Eğlenceler, Erdem, 12 (36), 867-898.
• Bayraktar, İ. (1992), Bayram, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), (C. V, 259-261), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bayur, Y. H. (1987), Hindistan Tarihi, I. Cilt, İlk Çağlardan Gurkanlı Devletinin Kuruluşuna Kadar, II. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ebû Bekr Muhammed b. Ca’fer en-Narşahî. (2013), Târîh-i Buhârâ, Erkan Göksu (Farsça Çev.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ebû’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin-i Beyhakî. (2019), Târih-i Beyhak, Necati Lügal (Tercüme.), Hicabi Kırlangıç (Haz.), Ankara: Türk Tarih Kurum Yayınları.
• Erdem, S. (1992), Bayram, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), (C. V, 257-259), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Firdevsî. Şehname I, (1956), Necati Lugal-Kenan Akyüz (Çev). İstanbul: MEB Şark İslâm Klasikleri.
• Gençtürk, C. (2021), İran Büveyhîleri (322-448/934-1056) (Siyaset, İdarî Teşkilât ve Sosyo-Kültürel Hayat), Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Gençtürk, C. (2022), “Kâkûyîler ve Alâüddevle Muhammed Dönemi (1007-1041)”, History Studies, XIV (II), 313-334.
• Güç, A. (2002), Kurban, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), (C. XXVI, 436-400), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hamdullah Müstevfî-yi Kazvînî. (2018), Târihi Güzide, Mürsel Öztürk (Çev.), Ankara: Türk Tarih Kurum Yayınları.
• İbnü’l Esîr. (1991), İslâm Tarihi el-Kâmil Fi’t-Târîh Tercümesi IX.Cilt, Abdülkerim Özaydın (Çev.), İstanbul: Bahar Yayınları.
• Kafkasyalı, A. (2010), Türk Dünyasında Nevrûz Geleneğine Toplu Bakış, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 6 (2), 149-172.
• Kapağan, E. (2019), Gelenekten Geleceğe “Nevrûz”, Karabük Türkoloji Dergisi, 1, (1), 46-60.
• Koca, S. (2002), Eski Türklerde Bayram ve Festivaller, Türkler (İlk Çağ) C. III, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 79-89.
• Kök, B. (1998), Gazneli Mahmûd’la Abbâsî Halifesi el-Kadir Arasındaki İlişkiler, Ekev Akademi Türklük Dergisi, 1 (2), 117-126.
• Merçil, E. (1987), Gazneli Mahmûd, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Merçil, E. (1989), Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Merçil, E. (2014), Afganistan ve Hindistan’da Bir Türk Devleti Gazneliler (Siyaset, Teşkilât, Kültür), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayıncılık.
• Muhammed b. Ali b.Muhammed-i Şebânkâreî. (2021), Mecma’u’lEnsâb (Hanedanlar Tarihi), Fahri Unan (Çev), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Muhammed bin Hâvendşâh bin Mahmûd Mîrhând. (2019), Gazneliler Ravzatu’s-Safâ (Mülük-i Gazneviyye), Erkan Göksu (Çev.), İstanbul: Kronik Yayınları
• Mustafayev, B. (2013), Adriyatik’ten Çin Seddine Uzanan Nevrûz Geleneği, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 2, (3), 61-73.
• Nuhoğlu, G. (1995), Beyhaki Tarihi’ne Göre Gaznelilerde Devlet Teşkilatı ve Kültür, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Önal, S. (2008), Edebi Metinlere Yansıyan Yönüyle Osmanlı Toplumunda Hediyeleşme, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11 (1), 103-113.
• Özen, G. Ç. (2020), Kurban Bayramı İbadeti: İstanbulda Bir Saha Çalışması Örneği, Araştırma Makalesi, 6, (1), 49-69.
• Palabıyık, H. (2002), Valilikten İmparatorluğa Gazneliler Devlet ve Saray Teşkilatı, Ankara: Araştırma Yayınları.
• Piyadeoğlu, C. (2010), Gazneliler ve Selçuklular’da Bayramlar ve Bayram Kutlamaları, Turkish Studies, 5 (4), 1412-1420.
• Şahbaz, M. (2018), Eski Türklerde Hediyeleşme, Uluslararası Medeniyet Araştırmaları Dergisi, 3 (2), 141-155.
• Toraman, A. (2022), Altaylı Ressam Çoros-Gurkin’in Eserlerinde Altay Şamanizmi, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4 (8), 679-696.
• Toraman, A. (2022), Türk Mitolojisinde Ateş Kültü ve Amasya’daki İzleri, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (ASOBİD), Amasya Özel Sayısı, 11-26.
• V, V, Barthold. (1990), Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Hakkı Dursun Yıldız (Haz). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yazıcı, N. (2017). İlk Türk-İslâm Devletleri Tarihi, 17. Baskı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakıfları Yayınları.
• Yıldırım, N. (2008), İran Kültüründe Ateş, Doğu Araştırmaları, 2 (2), 5-20.
• Yıldız, H. D. (1988), Abbâsîler, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), (C. I, 31-48), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yılmaz, A. (2021b), “Ahmed Yınaltegin’in Hindistan Sâlârlığı ve İsyanı”, Adem Kara (Ed), Sosyal Bilimler Alanında Güncel Araştırmalar. Ankara: Duvar Yayınları. s.7-19.
• Yılmaz, A. (2020), Türk Kültüründeki Hediyeleşme Geleneğinin Gazneliler’e Yansıyan Uygulamaları, IV. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu, 277-289.
• Yılmaz, A. (2021), Sultan I. Mesûd Devri Gazneliler Tarihi (1030-1041), Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Zeki, İ. (2019), Gazneli Mahmûd’un Din Politikası, Ankara: Çizgi Kitabevi.