ÜLKE TANITIMI: AFGANİSTAN

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 131 - 148, 30.06.2022

Resul Şahsi

Öz

Asurlular, Medler, Ahameniş İmparatorluğu, İskitler, Selevkoslar, Partlar, Kuşanlar, Akhunlar, Araplar, Saffâriler, Gazneliler, Selçuklular, Gurlular, Harezmşahlar, Moğollar, Kertler, Timurlular, Babürlüler, Özbekler, Safeviler ve Afşarların idaresine giren Afganistan, XVIII. yüzyılda hem Safevilerin hem de Babürlülerin zayıflaması neticesinde Peştun kabilelerinin hâkimiyet sahası hâline gelmiştir. Nadir Şah’ın ölümünün ardından Kandahar ve çevresinde idareyi ele geçiren Ahmet Şah Dürrânî kısa süre içinde sınırlarını her yöne doğru genişleterek modern Afganistan’ın ana hatlarını oluşturmuştur. Ancak bu sınırlar içinde kalan Hindukuş Dağları’nın kuzeyindeki topraklar, coğrafî ve etnik bakımdan Türkistan’ın parçasıdır. Rusya’nın Türkistan’daki işgalleri ile birlikte Hindistan’ın güvenliği konusunda kaygılanan İngiltere, XIX. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren Afganistan’ın dış politikasını kontrol ederek bu devleti İngiliz Hindistanı ile Rus hâkimiyeti altındaki topraklar arasında tampon devlet konumunda tutmaya çalışmış, bu amacı diplomatik yollardan gerçekleştiremediği durumlarda ülkeyi işgal etmiştir. Coğrafî ve etnik bakımdan Türkistan’ın doğal parçası olan Güney Türkistan da XIX. yüzyılın ikinci yarısı boyunca devam eden İngiltere ile Rusya’nın bilek güreşi sürecinde Afganların idaresine bırakılmıştır. Peştun nüfusunun Hindukuş Dağları’nın güneyinde bulunması, Peştunların Güney Türkistan’la etnik ve siyasî bağlarının oldukça sınırlı olması bakımından son derece gayritabii olan bu durumun bölgede neden olduğu sorunlar ilgili tarihten günümüze kadar devam edegelmektedir.

Anahtar Kelimeler

Afganistan, Güney Türkistan, Dost Muhammed Han, Abdurrahman Han, Peştun

Kaynakça

• Arunova, M. R. (1982). “Afghanistan in The Middle Ages”, A History of Afghanistan, Gangovskiy, Yu. V.- Arunova, M. R., Korgun, V. G.- Masson, V. M.- Muradov, G. A., Polyakov, G. A., V. Romodin, A., Rusçadan Çeviren: Vitali Baskakov, Progresss Publishers, Moskova, s. 59-108.
• Ayan, Ergin. (2007). Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nda Oğuz İsyanı, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Barfield, Thomas. (2010). Afghanistan: A Cultural and Political History, Princeton-Oxford.
• Baumer, Christoph. (2018). The History of Central Asia, C. IV., I. B. Taurus, Londra - Nev York.
• Bosworth, C.E.; Clauson, Sir Gerard. (2007). “al-Kwarazmi on the Peoples of Central Asa”, The Turks in the Early Islamic World, C. IX., Editör: C. Edmund Bosworth, Ashgate Variorum, Aldershot-Burlington. s. 167-179.
• Bregel, Yuri. (2009). "The New Uzbek States: Bukhara. Khiva and Khoqand: c. 1750 1886", The Cambridge History of Inner Asia: The Chinggisid Age, Editörler: Nicola Di Cosmo - Allen J. Frank - Peter B. Golden, Cambridge University Press, New York, s. 392-411.
• Burton, Audrey. (1997). The Bukharans: A Dynastic, Diplomatic and Commercial History 1550-1702, Curzon Press, Londra.
• CIA’s World Factbook: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/afghanistan/ Erişim Tarihi: 13.5.2022.
• Congressional Research Service, "U.S. Military Withdrawal and Taliban Takeover in Afghanistan: Frequently Asked Questions", , Koordinatör: Clayton Thomas, 17 Eylül 2021.
• Davletov, C; İlyasov, A. (1972). Prisoedineniye Turkmenii K Rossii, Edt. : A. K. Karrıyev - H. A. Halfin, İlim Yayınları, Aşkabat.
• Dobson, George. (2021). Türkistan’ın Kalbine Örülen Ağlar: St. Petersburg’dan Semerkant’a Trenle Seyahat Notları, Çev.: Resul Şahsi, Selenge Yayınları, İstanbul.
• Fitzhardinge, H. V. (1968). The Establishment of the North-west Frontier of Afghanistan, 1884-1888, The Australian National University Yayımlanmamış Doktora Tezi, Canberra.
• Forbes, Archibald. (1896). The Afghan Wars 1839-42 and 1878-80, Seeley and Co. Limited, 3. Baskı, Londra.
• Fraser-Tytler; W. K. (1953). Afghanistan: A Study of Political Developments in Central and Southern Asia, Oxford University Press, 2. Baskı, Londra-New York- Toronto.
• Gömeç, Saadettin. (1999). Kök Türk Tarihi, Akçağ Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
• Grousset, Rene. (2011). Stepler İmparatorluğu: Attilâ, Cengiz Han, Timur, Çev. : Hahil İnalcık, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Ibrahimi, Niamatullah. (2017). The Hazaras and the Afghan State: Rebellion, Exlusion and the Strugle for Recognition, Hurst & Company, Londra.
• Jarring, Gunnar. (1939). On the Distribution of Turk Tribes in Afghanistan: An Attempt at a Preliminary Classification, Leipzig.
• Johnson, Thomas H.; Adamec, Ludwig W. (2021). Historical Dictionary of Afghanistan, Rowman & Littlefield, Londra - New York - Lanham- Boulder.
• Kafalı, Mustafa, Çağatay Hanlığı (1227-1345), Berikan Yayınevi, 1. Baskı, Ankara.
• Kafesoğlu, İbrahim. (1992). Harezmşahlar Devleti Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kakar, M. Hassan. (2006). A Political and Diplomatic History of Afghanistan, 1863-1901, Brill, Leiden-Boston.
• Kazemzadeh, Firuz. (2013). Russia and Britain in Persia: Imperial Ambitions in Qajar Iran, I. B. Tauris, Londra - New York.
• Konukçu, Enver. (1973). Kuşan ve Akhunlar Tarihi, Sevinç Matbaası, Ankara.
• Köymen, Mehmet Altan. (1993). Selçuklu Devri Türk Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
• Kuropatkin, A. N. (1899). Zavoyevaniye Turkmenii Pohod v Ahal-Teke v 1880-1881 gg., St Petersburg.
• Lee, Jonathan L. (2018). Afghanistan: A History from 1260 to the Present, Reaktion Books, Londra.
• Levi, Scott C. (2017). The Rise and Fall of Khoqand 1709-1876: Central Asia in Global Age, University of Pittsburgh Press, Pittsburgh.
• Ligeti, Lajos. (2008). Tarihte Türk Yurtları, Çev.: S. Karatay-T. Andaç- N. Uğurlu, Örgün Yayınevi, 1. Baskı, İstanbul.
• Lockhart, B. A. (1938). Nadir Shah: A Critical Study Based Mainly upon Contemporary Sources, Luzac & Co., Londra.
• Manz, Beatrice Forbes. (2009). "Temür and Early Timurids to c. 1450", The Cambridge History of Inner Asia: The Chinggisid Age, Editörler: Nicola Di Cosmo - Allen J. Frank - Peter B. Golden, Cambridge University Press, New York, s. 182-199.
• Masson, V. M. (1982). "Ancient Afghanistan", A History of Afghanistan, Gangovskiy, Yu. V.- Arunova, M. R., Korgun, V. G.- Masson, V. M.- Muradov, G. A., Polyakov, G. A., V. Romodin, A., Rusçadan Çeviren: Vitali Baskakov, Progresss Publishers, Moskova.
• McChesney, R. D. (2009). "The Chinggisid Restoration in Central Asia: 1500- 1785", The Cambridge History of Inner Asia: The Chinggisid Age, Editörler: Nicola Di Cosmo - Allen J. Frank - Peter B. Golden, Cambridge University Press, New York, s. 277-302.
• Mousavi, S. A. (1998). The Hazaras of Afghanistan An Historical, Cultural, Economic and Political Study, Curzon Press, Richmondi.
• Mukminova, R. G.; Mukhtarov, A. (2003). “The Khanate (Emirate) of Bukhara”, History of Civilizations of Central Asia, C. V., Editörler: Chahryar Adle - İrfan Habib - Karl M. Baipakov, Fontenoy, s. 33- 63.
• Noelle, Christine. (2008). State and Tribe in Nineteenth-Century Afghanistan: The Reign of Amir Dost Muhammad Khan (1826-1863) , Routledge, 2. Baskı, Londra-New York.
• Rasanayagam, Angelo. (2005). Afghanistan: A Modern History, I. B. Tauris, Londra-New York.
• Rubin, Barnett R. (2002). The Fragmentation of Afghanistan: State Formation and Collapse in International System, Yale University Press, Connecticut.
• Runion, Meredith L. (2007). The History of Afghanistan, Greenwood Press, Londra.
• Sarila, Narendra Singh. (2009). The Shadow of the Great Game: The Untold Story of India’s Partition, Thomson Press, Noida.
• Schofield, Victoria. (2003). Afghan Frontier: Feuding and Fighting in Central Asia, Taurisparke Paperbacks, Londra.
• Sivrioğlu, Töre; Türkoğlu, Ahmed Jawid. (2017). Başlangıçtan Günümüze Afganistan Tarihi, Kalkedon Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
• Skrine, Francis Henry; Ross, Edward Denison. (1899). The Heart of Asia: A History of Russian Turkestan and Central Asian Khanates from the Earliest Times, Methuen & Co., Londra.
• Spuler, Bertold. (2011). İran Moğolları: Siyaset, İdare ve Kültür, İlhanlılar Devri, 1220-1350, Çev.: Cemal Köprülü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 3. Baskı, Ankara.
• Stewart, Jules. (2011). On Afghanistan's Plains: The Story of Britain's Afghan Wars, I. B. Tauris, Londra-New York.
• Tanner, Stephan. (2003). Afghanistan: A Military History from Alexander the Great to the Fall of the Taliban, Da Capo Press, 2. Baskı, Cambridge.
• Togan, Zeki Velidi. (1947). Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi, Arkadaş, İbrahim Horoz ve Güven Basımevleri, İstanbul.
• Vambery, Arminius. (2022). Türkistan'a Seyahat: Bir Sahte Dervişin İstanbul'dan Semerkant'a Yolculuğu, Çev.: Resul Şahsi, Divan Kitap, İstanbul.
• Wahab, Shaista; Youngerman, Barry. (2007). A Brief History of Afghanistan, Facts on File Inc., New York.
• Wyatt, Christopher M. (2011). Afghanistan and the Defence of Empire: Diplomacy and Strategy durring the Great Game, I. B. Tauris, Londra-New York.
• Yate, Arthur Campbell. (2022). Asya’da İngiltere ve Rusya Karşı Karşıya: Afgan Sınır Komisyonu ile Seyahatler, Çev. : Resul Şahsi, Selenge Yayınları, İstanbul.
• Yate, Charles Edward. (1900). Khorasan and Sistan, William Blackwood and Sons, Londra-Edinburg.
• Yate, Charles Edward. (2021). Afgan Türkistanı’nda Rus -İngiliz Rekabeti: Afgan Sınır Komisyonu’ndan Mektuplar, Çev. : Resul Şahsi, Selenge Yayınları, İstanbul.
• Yazıcı, Orhan. (2011). Modern Afganistan'ın Kuruluşu (1834-1892), Mengüeli Yayınları, Malatya.