BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI YILLARINDA TÜRK-AFGAN İLİŞKİLERİ BAĞLAMINDA SEBİLÜRREŞAD’DA YAYIMLANAN YEDİ BÖLÜMLÜK BİR SERİ VE DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 115 - 130, 30.06.2022

Hasan Çakmak

Öz

Afganistan coğrafyasına Türklerin ilgisi Türk tarihi kadar eskidir. Ancak bu çalışmanın amacı söz konusu uzun geçmişin hikayesini detaylandırmak değildir. Bu çalışmada, I. Dünya savaşı yıllarında Türkistan, Afganistan ve Hindistan Müslümanlarının Osmanlı Devleti (halifesi) ve Türkiye Türkleri ile olan gönül bağlarının, yerinde gerçekleştirilen gözlemlere dayalı olarak bir dergi sütununa yansımaları paylaşılacaktır. Savaşın arifesinde ve başlamasından sonra Osmanlı hükümetinin izlediği politikanın da bir yansıması olarak Osmanlı basınında Asya Müslümanlarına ilgi ziyadesiyle artmış ve çeşitli gazetelerde birçok yazı kaleme alınmıştır. Bu bağlamda dönemin önemli yayın organlarından biri olan Sebîlürreşâd’da Afganistan ve Asya Müslümanları ile ilgili pek çok yazı kaleme alınmıştır. Bunlardan biri de Muharriri Türkistanlı Abdürreşid İbrahim olan ve bir seri şeklinde yedi sayı devam eden “Cihad ve Âlem-i İslam” başlıklı yazıdır. Bu yazı serisinde Abdürreşid İbrahim, Türkistan ve Buhâra’dan Afganistan, Hindistan ve Hicaz yoluyla İstanbul’a gelen Hacı Kadir Ali Kutlukyar Oğlu ile gerçekleştirdiği mülakat vasıtasıyla, Türkistan ve özellikle de Afgan halkının, halife tarafından ilan edilen cihada dair düşüncelerini okurlarına aktarmıştır. Bu mülakat, Afgan halkının Osmanlı padişahı ve halifeye muhabbeti bakımından önemli muhtevaya sahip olduğu için derginin “Afganistan Özel Sayısı” bakımından anlamlı olacağı düşüncesiyle metne sadık kalınarak aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Afganistan, Sebîlürreşâd, Halife, Cihad, İslam Dünyası, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• Abdürreşid İbrahim, (1918). “Cihâd ve Âlem-i İslam I”, Sebîlürreşâd, c. 15, sayı: 366, İstanbul
• Abdürreşid İbrahim, (1918). “Cihâd ve Âlem-i İslam II”, Sebîlürreşâd, c. 15, sayı: 367, İstanbul
• Abdürreşid İbrahim, (1918). “Cihâd ve Âlem-i İslam III”, Sebîlürreşâd, c. 15, sayı: 369, İstanbul
• Abdürreşid İbrahim, (1918). “Cihâd ve Âlem-i İslam IV”, Sebîlürreşâd, c. 15, sayı: 371, İstanbul
• Abdürreşid İbrahim, (1918). “Cihâd ve Âlem-i İslam V”, Sebîlürreşâd, c. 15, sayı: 372, İstanbul
• Abdürreşid İbrahim, (1918). “Cihâd ve Âlem-i İslam VI”, Sebîlürreşâd, c. 15, sayı: 373, İstanbul
• Abdürreşid İbrahim, (1918). “Cihâd ve Âlem-i İslam VII”, Sebîlürreşâd, c. 15, sayı: 3376, İstanbul
• Ahmed Hamdi, (1300/1882-83). Hindisitan ve Sıvat, ve Afganistan Seyahatnâmesi, Dersaâdet Mahmut Bey Matbaası, (Dijital Nüsha: İBB Atatürk Kitaplığı, yer no: 915AHM1300 H/1882-1883 k.1/1) İstanbul
• Artunç, Nevzat, (2020). “Mustafa Kemal Paşa’nın Cemal Paşa Ailesine Sahip Çıkması”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 51, Isparta.
• Hocayev, Rahmanhoca, (2002). “Afgan Aydını ve Yazarı Mahmut Tarzî ve Osmanlı-Türkiye”, (Özbek Türkçesinden Aktaran: Osman Mert), Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 20, Erzurum
• Hamşioğlu, Oğuz-Kavaklı Kundakçı, Sibel, (2019). “Afganistan’da Milli Uyanış Dönemi ve Tarafsızlık Politikası (1901-1919): Emir Habibullah Han Devri”, Çankırı Kara Tekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 10, sayı: 1, Çankırı
• Humayun Hakbin, (2009). Afgan Modernleşmesin’de Mahmut Tarzi’nin Rolü ve Türkiye İle İlişkisi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), Konya
• Jamal, Ziyauddin, (2019). Habibullah Han’ın Modernleşme Çabaları Üzerinde Türklerin Etkisi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (190-1919), (Yüksek Lisans Tezi), Sakarya
• Keleş, Vahdet, (2012). “I. Dünya Savaşında Osmanlı Devleti’nin Afganistan’a Yönelik Girişimleri”, 38.ICANAS, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildirileri (10-15 Eylül 2007), C. IV, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara
• Mehmet Fazlı, 1325/1907). Resimli Afgan Seyahati, Matbaa-i Ahmet İhsan, (Dijital Nüsha, İBB Atatürk Kitaplığı, yer no: 915.81 MEH 1325 H/1907 k.1/1) İstanbul
• Saray, Mehmet, (1984). Türk-Afgan Münasebetleri, İstanbul
• Saray, Mehmet, (1995). Atatürk ve Türk Dünyası, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara
• Saray, Mehmet, (1988). “Afganistan”, DİA, c. I, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, İstanbul
• Şimşir, Bilal N., (2019). Atatürk ve Afganistan, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara