Mother Goddes Cult in Mythology; Comparative Analysis of Representations of Umay Mother and Gaia and Their Reflections on

Year 2025, Issue: 9, 43 - 48, 25.09.2025

Talya Gençoğlu

https://doi.org/10.62425/at.1744764

Abstract

This study examines the representations of Umay Ana in Turkish mythology and Gaia in Greek mythology through a comparative approach. The primary aim of the research is to understand the cultural and societal impacts of these figures, to reveal the universal and local dimensions of mythology, and to evaluate the reflections of these figures in art.

The study focuses on the symbolic values of the Great Mother Goddess figures, their functions in human history, and their influence on the belief systems of societies. Gaia is regarded as the mother of nature and the universe, representing universal order, while Umay Ana is considered a protective and fertility-bringing figure in Turkish society. In this context, the shared characteristics, cultural differences, and societal roles of these two figures are detailed.

The research employs a literature review method to address the historical, cultural, and artistic contexts of mythological figures. Comparative analyses of Greek and Turkish mythology have been conducted in depth. Additionally, the study aims to understand how these mythological figures are reflected in art.

The findings indicate that Gaia and Umay Ana share similar functions across different cultures; however, these functions are shaped by variations in societal structures and belief systems. It is concluded that these figures influence not only the past but also contemporary social and artistic structures.

This study aims to contribute to scholars, art historians, and researchers interested in the cultural, artistic, and societal impacts of mythology. Additionally, it seeks to offer a different perspective to readers interested in mythology, helping them understand the reflections of myths in universal and local cultures.

Keywords

Myth , Mythology , Mother Goddess , Gaia , Umay Mother , Archetype

Mitolojide Ana Tanrıça Kültü; Umay Ana ve Gaia Temsillerinin Karşılaştırmalı Analizi ve Sanata Yansımaları

Abstract

Bu çalışmada, Türk mitolojisinde Umay Ana ile Yunan mitolojisinde Gaia temsilleri karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Araştırmanın temel amacı, bu figürlerin toplumsal ve kültürel farklılıklar içerisindeki etkilerini anlamak, mitolojinin evrensel ve yerel boyutlarını ortaya koymak ve bu figürlerin sanattaki yansımalarını değerlendirmektir.

Çalışma, ana tanrıça figürlerinin sembolik değerlerine, insanlık tarihindeki işlevine ve toplumların inanç sistemleri üzerinde ki etkilerine odaklanmıştır. Gaia, doğanın ve evrenin annesi olarak evrensel düzenin temsilcisi kabul edilirken, Umay Ana, Türk toplumunda koruyucu ve bereket sağlayıcı bir figür olarak değerlendirilmektedir. Bu bağlamda, her iki figürün ortak yönleri, kültürel farklılıkları ve toplumsal işlevleri detaylandırılmıştır.

Araştırma kapsamında, literatür taraması yöntemi kullanılarak mitolojik figürlerin tarihsel, kültürel ve sanatsal bağlamları ele alınmıştır. Yunan ve Türk mitolojisinde ki karşılaştırmaları detaylı olarak incelenmiştir. Çalışma, mitolojik figürlerin sanata olan yansımalarını anlamayı hedeflemiştir.

Ulaşılan sonuçlar arasında, Gaia ve Umay Ana figürlerinin, farklı kültürlerde benzer işlevlere sahip olduğu, ancak bu işlevlerin toplumsal ve inanç sistemlerindeki farklılıklara göre biçimlendiği görülmektedir. Bu figürlerin, sadece geçmişte değil, günümüzde de toplumsal ve sanatsal yapılar üzerinde etkili olduğu sonucuna varılmıştır.

Bu araştırma, mitolojinin kültürel, sanatsal ve toplumsal gelişmelere etkilerini araştırmak isteyen akademisyen, sanat tarihçi ve kültürel çalışmalarla ilgilenen araştırmacılara fayda sağlamayı hedeflemektedir. Mitoloji alanına ilgi duyan okuyuculara farklı bir bakış açısı sunarak, mitlerin evrensel ve yerel kültürlerdeki yansımalarını anlamalarına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.

Keywords

Mit , Mitoloji , Ana Tanrıça , Gaia , Umay Ana , Arketip

References

• Aliyev, R. (2020). Türk mitolojisi. Astana Yayınları.
• Azar, B. (2018). Ulu Ana’dan Albastı’ya dönüşüm sürecinde: Umay. Türkbilig, 36, 1–10. https://dergipark.org.tr/tr/pub/turkbilig/issue/40534/489249
• Bayat, F. (2007). Türk mitolojisi: Mitler, efsaneler, destanlar. Ötüken Neşriyat.
• Berkli, Y., & Gültepe, G. (2020). Eski Türk inançlarında tabiat kültü: Erzurum Kazancı örneği. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 67, 443–454. https://doi.org/10.14222/Turkiyat4166
• Berkli, Y., & Gültepe, G. (2016). Sanat metafor ve dönüşüm. GSF Sanat Dergisi, 46, 44–49. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gsfsanatdergisi/issue/31061/308578
• Bozdemir, O., & Özçelik, H. (2019). Şamanist ritüeller kapsamında şaman davulunda bulunan sembollerin değerlendirilmesi üzerine bir araştırma. Akademik Sanat, 7, 105–109.
• https://dergipark.org.tr/tr/pub/akademiksanat/issue/45244/565777
• Burkert, W. (1985). Greek religion: Archaic and classical. Harvard University Press.
• Campbell, J. (1949). The hero with a thousand faces. Princeton University Press.
• Çolak, S. (2023). Türk mitolojisi 101. Say Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2011). Türk mitolojisinin ana hatları. Kabalcı Yayınevi.
• Erhat, A. (2007). Mitoloji sözlüğü. Remzi Kitabevi.
• Gimbutas, M. (1989). The language of the goddess. Harper & Row.
• Hesiodos. (2016). Theogonia: Tanrıların doğuşu (F. Akderin, Çev.). Alfa Yayınları. (Orijinal eser M.Ö. 8. yüzyılda yazılmıştır.)
• Hesiodos. (2016). Theogonia: Tanrıların doğuşu (A. Erhat & A. Kadir, Çev.). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Jung, C. G. (1951). Arketipler ve kolektif bilinçdışı (E. Gürol, Çev.). Metis Yayınları.
• Kaşgarlı Mahmud. (2005). Divanü Lügati’t-Türk (B. Atalay, Çev.). TDK Yayınları.
• Lévi-Strauss, C. (1963). Structural anthropology. Basic Books.
• Lovelock, J. (1979). Gaia: A new look at life on Earth. Oxford University Press.
• Malinowski, B. (1990). Büyü, bilim ve din (Ş. Özkal, Çev.). Kabalcı Yayınları.
• Mascetti, M. D. (2000). İçimizdeki tanrıça: Kadınlığın mitolojisi (B. Çorakçı, Çev.). Doğan Kitapçılık.
• Ögel, B. (2003). Türk mitolojisi (Cilt 1). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özgenç, N., Karaalioğlu, O., & Ömür, İ. (2020). Kadın ve doğa ilişkisi bağlamında ekofeminizmin sanata yansıması. Sanat Dergisi, 36, 37–54. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunigsfd/issue/52391/683702
• Roller, L. E. (2004). Tanrıçanın izinde: Anadolu Kybele kültü (B. Avuç, Çev.). Homer Kitabevi.
• Sharma, R., & Sharma, N. (2025). From ancient myth to modern message: The timeless relevance of Gaia in Imogen Greenberg’s Gaia: Goddess of Earth. New Literaria, 1, 12–25. https://doi.org/10.48189/nl2025.1.2
• Umar, B. (1999). Türkiye halkının ilkçağ tarihi (Cilt 1). İnkılap Kitabevi.