ENVÂRU’L-ÂŞİKÎN’DE BULUNAN BAZI HADİSLERİN MÜSLÜMANLARIN DİNÎ ANLAYIŞLARINA ETKİLERİ ÜZERİNE

Year 2013, Issue: 39, 159 - 196, 11.07.2013

Ahmet Emin Seyhan

Abstract

Bu çalışmada “Envâru’l-Âşikîn”de bulunan bazı hadislerin Müslüman
Türk halkının dinî anlayışlarına etkileri konusu ele alınmıştır. Eserde yer alan
bazı zayıf ve mevzû hadislerin Müslümanların algı dünyalarına çok yanlış mesajlar
verdiği, İslâm’ın özüne aykırı anlayışlara neden olduğu ve toplumun din
algısını olumsuz yönde etkilediği görülmektedir. Bu tür rivâyetler geçmişte
olduğu gibi günümüzde de Müslümanların dinî anlayışlarını olumsuz anlamda
etkilemektedir. Dolayısıyla yüzyıllardır insanların zihinlerine yerleştirilen
yanlış anlayışların düzeltilebilmesi için Kur’an ve Sünnet bütünlüğü içerisinde
meselelere yaklaşılması ve bu rivâyetlerin tarafsız bir gözle değerlendirilip gerçek değerlerinin ilmî çalışmalarla ortaya konulması şarttır. Bu nedenle hadis
tenkid metodolojisinin objektif kriterlerine bağlı kalınarak kritiği yapılan ve
güvenilirliği kanıtlanan hadislere itibar edilmesi, güvenilir olmayanlarının ise
terk edilmesi uygun olacaktır

Keywords

Envâru’l-Âşikîn, din, kader, cin, zulüm, kadın

References

• Abdurezzâk, Ebû Bekr es-San’ânî, el-Musannef, Thk., Habîbu’r-Rahman el-Â’zamî, Mektebetü’l-İslâmiyye, Beyrut, 1403.
• Aclûnî, İsmail b. Muhammed, (ö. 1162/1652), Keşfu’l-Hafâ ve Muzîlü’l-İlbâs amme’ş- tehera mine’l-Ehâdîsi alâ Elsineti’n-Nâs, (I-II), Thk., Ahmet Kalaş, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1405.
• Aktepe, Orhan, “Kaza-Kader’in Mahiyeti ve Değişip Değişmemesi Problemi”, Kelam Araştırmaları, 2012, C. 10, S., 2, (s. 69-90)
• Aliyyü’l-Kârî, Nureddin Ali b. Muhammed b. Sultan, (ö. 1014/1605), el-Esrâru’lMerfûa fi’l-Ahbâri’l-Mevdûa, Thk., M. Lütfi es-Sebbâğ, Beyrut, 1971.
• ----------, Şerhu Kitâbi’l-Fıkhi’l-Ekber, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1997.
• ----------, Aliyyü’l-Kârî Mevzûâtı (Zayıf Hadisleri Öğrenme Metodu), (Trc., Ahmet Serdaroğlu), İlim Yay., İstanbul, 1986.
• Atay, Hüseyin, Kur’an’a Göre İman Esasları, Ankara, 1961.
• Ateş, Süleyman, “Kader”, Kur’an Mesajı İlmi Araştırmalar Dergisi, Eylül, Ekim, Kasım, 1999, S., 19, 20, 21, (s. 42-53).
• Aydemir, Abdullah, Tefsirde İsrâiliyyât, DİB Yay., Ankara, ts.
• Aydın, Ömer, “Kur’an’da Kader ve Özgürlük”, Kur’an Mesajı İlmi Araştırmalar Dergisi, Şubat, 1998, S., 4, (s. 76-80).
• Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, Timaş Yay., İstanbul, 1987.
• A’zamî, Muhammed Mustafa, Hadis Metodolojisi ve Edebiyatı, Trc., Recep Çetintaş, Usül Yay., Kayseri, 1998.
• Azimâbâdî, Muhammed Şemsü’l-Hak, (ö. 1382/1911), Avnu’l-Ma’bûd Şerhu Süneni Ebî Dâvud, (I-X), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1415.
• Bağcı, Hacı Musa, “el-Buhârî’nin Kader Konusunda Mu’tezile ile Münakaşaları”, AÜİFD, Ankara, 2005, S., 1, (s. 21-42).
• ----------, Hadislere Göre Kader Problemi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), AÜSBE, Ankara, 1993.
• ----------, “Kader İnancının Siyasetle İlişkisi ve Bu İlişkinin Hadis Uydurmadaki Rolü”, DÜİFD, Diyarbakır, 2000, C. 2, (s. 106-130).
• Başaran, Selman, Hadislerin Türk Atasözlerine Tesiri, Uludağ Üniversitesi Basımevi, Bursa, 1994.
• Bayyiğit, Mehmet, “Gençliğin Dini İnanç, İbadet ve Problemlerine Boylamsal Bir Bakış”, Gençlik Dönemi ve Eğitimi-II, Tartışmalı İlmi Toplantı (Tebliğler), 18-20 Nisan 2003, Bursa, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2003, (s. 221-241).
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, (ö. 256/870), Sahîhu’l-Buhârî, (I-VIII), Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
• Cevad, Ali, el-Mufassal fî Tarîhî’l-Arab Kable’l-İslâm, (I-X), Beyrut, 1976.
• Cirit, Hasan, Halkın İslâm Anlayışının Kaynakları Vaaz ve Kıssacılık, Çamlıca Yay., İstanbul, 2002. Çağrıcı, Mustafa, “Fitne”, DİA, İstanbul, 1996, XIII, 156
• Çelebi, İlyas, “Fiten ve Melâhim”, DİA, İstanbul, 1996, XIII, 149.
• ----------, Uzak ve Yakın Gelecekle İlgili Haberler, (Fiten-Melâhim-Kıyâmet Alâmetleri), Kitabevi, İstanbul, 2000.
• ----------, İslâm’da İnanç Esasları, (Bekir Topaloğlu ve Y. Şevki Yavuz ile birlikte), Çamlıca Yay., İstanbul, 2002.
• ------------, “Kur’an-ı Kerim’de İnsan-Cin Münasebeti”, MÜİFD, İstanbul, 1997, S., 13-14-15. (s. 167-198).
• Çelik, Ali, (Anadolu’da) Halkın Hadis Bilgisi ve Bilgi Kaynakları (Ahmediyye Örneği), Osmangâzi Üniversitesi Yay., Eskişehir, 2000.
• -----------, “XVIII. yy. Müelliflerinden Ahmed Mürşidî’nin “Ahmediyye” İsimli Eseri”, Akademik Araştırmalar Dergisi, Osmanlı Özel Sayısı, (Şubat-Temmuz) 2000, Yıl 2, S., (s. 4-5).
• Çelik, Hüseyin, “İslâm Öncesi Mekke’de Ruh ve Cin İnancı”, Kur’an’ın Anlaşılmasına Katkı Açısından Kur’an Öncesi Mekke Toplumu Sempozyumu, İstanbul, 1-3 Temmuz 2011, (s. 315-332).
• Dârimî, Abdullah b. Abdirrahman es-Semarkandî, (ö. 255/868), Sünenü’d-Dârimî, (I-II), Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
• Dümeynî, Misfir b. Gurmullah, Mekâyisu Nakdi Mütûni’s-Sünne (Hadis’te Metin Tenkîdi Metodları), Çev., İlyas Çelebi/Adil Bebek/Ahmet Yücel, Kitabevi Yay., İstanbul, 1997.
• Düşgün, Feyza Şule, “İslâm Hukuku Açısından Töre Cinayetleri”, KSÜİFD, Kahramanmaraş, 2006, C. 4, S., 7, (s. 149-175).
• Düzgün, Şaban Ali, “Dinsel ve Mitolojik Yönleriyle Cin ve Şeytan Algımız”, Kelam Araştırmaları, Yıl 2012, C. 10, S., 2. (s. 11-30).
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as, (ö. 275/888), Sünenu Ebî Dâvud, (I-V), Çağrı Yay., 1992. Ebû Gudde, Abdulfettah b. Muhammed, Sened ve Metin Yönüyle Mevzû Hadisler, (Trc., Enbiyâ Yıldırım), İnsan Yay., İstanbul, 1995.
• Ebû Reyye, Mahmud, (ö. 1390/1970), el-Edva’ ale’s-Sünneti’l-Muhammediyye ev Difa’ ani’l-Hadîs, Müessesetü’l-Âlemi li’l-Matbûât, Beyrut, ts.
• Ebû Tâlib el-Mekkî, Muhammed b. Ebi’l-Hasan Ali b. Atiyye el-Hârisî, (ö. 386/1006), Kûtü’l-Kulûb fî Muameleti’l-Mahbûb ve Vasfu Tarîki’l-Mürîd ilâ Makâmi’tTevhîd, Kalplerin Azığı, (I-IV), (Trc., Muharrem Tan), İz Yay., İstanbul, 1999.
• Efe, Ahmet, “İslâm Hukukunda Ceza İnfaz Yetkisi Açısından Töre Cinayetleri”, SÜİFD, Sakarya, 2011, C. 13, S., 24, (s. 105-119).
• Esed, Muhammed, (ö. 1413/1992), Kur’an Mesajı Meal-Tefsir, (Çev., Cahit KoytakAhmet Ertürk), İşaret Yay., İstanbul, 2000.
• Güler, İlhami, “Allah-İnsan İlişkisinin Ahlâkî Boyutu (Allah’ın “kulları” mıyız?)”, İslâmî Araştırmalar, Ankara, 1991, C. 5, S., 3, (s. 201). ---------, Allah’ın Ahlâkîliği Sorunu, Ehl-i Sünnet’in Allah Tasavvuruna Ahlâkî Açıdan Eleştirel Bir Yaklaşım, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2000.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed, (ö. 395/1004), Mu’cemu Mekâyisi’l-Luga, (I-VI), Beyrut, 1991.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali, (ö. 852/1448), Fethu’l-Bâri bi Şerh-i Sahîhî’lBuhârî, (I-XIII+Muk), Thk., Abdurrahman Muhammed, Dâru İhyâi’t-Türas, Beyrut, 1988.
• İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed, (ö. 809/1406), Mukaddime, (I-III), (Çev., Z. Kadiri Ugan), MEB Yay., İstanbul, 1989.
• İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed, (ö. 241/855), el-Müsned, (I-VI), Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed ed-Dineverî, (ö. 276/889), Tevilü Muhtelifi’l-Hadis, Thk., Şeyh İsmail el-Esardî, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1985.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, (ö. 275/888), Sünenu İbn Mâce, (I-II), Thk., Muhammed Fuad Abdulbâkî, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
• İbn Manzûr, Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem, (ö. 711/1311), Lisânu’l-Arab, (I-XV), Beyrut, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman (ö. 597/1201), Kitâbu’l-Kussâs ve’l-Müzekkirîn, Thk., M. Lütfi es-Sebbâğ, Beyrut,1988.
• ------------, Kitâbu’l-Mevzûât, (I-III), Thk., Abdullah Muhammed Osman, Beyrut, 1983.
• ------------, Kitâbu’l-Mevzûât, (I-III), Kahire, 1987.
• İbnü’l-Kayyım el-Cevziyye, Ebu Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr, (ö. 751/1350), el-Menâru’l-Münîf fi’s-Sahîhi ve’d-Daîf, Thk., Abdülfettah Ebû Gudde, Mektebetü’lMatbûâti’l-İslâmiyye, Halep, 1403.
• ------------, Zâdü’l-Meâd, Mısır, 1973.
• İslamoğlu, Mustafa, “Günümüz Kur’an Okumaları Bağlamında Yaygın Kur’an Okuma Modelleri ve ‘Akabe Dersleri’ Örneği”, VII. Kur’an Sempozyumu Kur’an ve Müslümanlar, 15-16 Mayıs 2004, Kayseri, Fecr Yay., Ankara, 2005, (s. 54-55).
• Kâdı Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî, (ö. 416/1024) Şerhu’l-Usuli’l-Hamse, Nşr., Abdülkerim Osman, Kahire, 1965.
• Kitâb-ı Mukaddes, Eski ve Yeni Ahit (Tevrat ve İncil), Kitâb-ı Mukaddes Şirketi, İstanbul, 1988.
• Kardâvî, Yûsuf, Sünneti Anlamada Yöntem, Çev., Bünyamin Erul, Rey Yay., Kayseri, 1998.
• Kasapoğlu, Abdurrahman, “Kur’an Açısından Fatalizm -İnkârcıların Bir Tutumu Olarak Kadercilik-”, Hikmet Yurdu, (Ocak-2008), Yıl, 1, S., 1, (s. 81-107).
• Kırbaşoğlu, M. Hayri, İslâm Düşüncesinde Hadis Metodolojisi, Ankara Okulu Yay. Ankara, 1999.
• ------------, Alternatif Hadis Metodolojisi, Kitâbiyât, Ankara, 2002.
• ------------, “Hz. Peygamber Tasavvurunun Dönüşümü, Paradigma’dan Paragon’a, Paragon’dan Kozmik İlkeye”, IV. Kutlu Doğum Sempozyumu (19-20 Nisan) Isparta, 2001, (s. 129-139).
• Kılavuz, A. Sâim, “Cin”, DİA, İstanbul, 1993, VIII, 9-10.
• Kılıç, Sadık, Fıtratın Dirilişi, Nehir Yay., İstanbul, 1991.
• Koca, Ferhat, “İbadet”, DİA, İstanbul, 1999, XIX, 245.
• Koçyiğit, Talat, Hadis Tarihi, Ankara, 1988.
• -------------, Kelamcılarla Hadisçiler Arasındaki Münakaşalar, Ankara, 1984.
• Mâlik b. Enes, (ö. 179/795), Muvattâ, (I-II), Thk., M. Fuad Abdulbâkî, Çağrı Yay., 1992.
• Mâturidî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed, (ö. 333/944), Kitâbu’t-Tevhîd, Thk., Fethullah Huleyf, Mektebetü’l-İslâmiyye, İstanbul, 1979.
• Münâvî, Muhammed Abdurrauf, (ö. 1031/1622), Feyzu’l-Kadîr, (I-IV), elMektebetü’t-Ticâriyye, Mısır, 1356.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin el-Kuşeyrî, (ö. 261/875), Sahîhu Müslim, (I-III), Thk., Muhammed Fuad Abdulbâkî, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb, (ö. 303/915), Sünenu’n-Nesâî, (I-VIII), Çağrı Yay., İstanbul,1992.
• ----------, es-Sünenu’l-Kübrâ, (I-VI), Thk., Abdulgaffar Süleyman el-Bendâvî/Seyyid Küsrevî Hasan, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1991/1411.
• Okuyan, Mehmet, “Kur’an’da Gizemli Bir Yolculuğun Kıssası”, Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, Yıl 2004, S., 13, (s. 45-109).
• Öztürk, Mustafa, “Egemen Bir Dînî Söylem Tarzı Olarak Ataerkillik”, İslâmiyât, Ankara, 2002, C. 4, S., 4, (s. 111-131).
• Öztürk, Yener, “İslâm’da Kader Akidesi ve İman Esasları Arasına Girmesinin Hikmeti”, HÜİFD, Şanlıurfa, 1997, S., 3, (s. 261-281).
• --------, “Kader’le Alakalı Yeni Yorumlara Eleştirel Bir Bakış”, Ekev Akademi Dergisi, 2003, Yıl 7, S., 14, s. (125-143).
• Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer, (ö. 606/1209), Mefâtîhu’l-Gayb, (I-XXXIIFihrist), Beyrut, 1934.
• Saklan, Bilal, Kûtu’l-Kulûb’daki Tasavvufî Hadislerin Hadis Metodolojisi Açısından Değeri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), SÜSBE, Konya, 1989.
• Sancaklı, Saffet, Hadislerde Fakirlik ve Zenginlik Problemi, Elif Yay., İstanbul, 2004.
• Seyhan, Ahmet Emin, Hadislerde Kıyamet Alametleri, Tuğra Ofset, Isparta, 2006.
• Sıddîkî, Zübeyr, Hadis Edebiyatı Târihi (Menşei, Tekâmülü, Husûsiyetleri ve Tenkîdi), (Trc., Yusuf Ziya Kavakçı), İrfan Yayınevi, İstanbul, 1966.
• Suyûtî, Celâluddin Abdurrahman b. Ebi Bekr, (ö. 911/1505), Tahziru’l-Eykâz min Ekâzîbu’l-Vuâz, (Yayına Haz., Ali Toksarı), Kayseri,1993.
• Şenat, Fatma Asiye, “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Anlayarak Kur’an Okuma Durumları Üzerine Bir Çalışma”, AÜİFD, Ankara, 2011, C. 52, S., 1, (s. 143-164).
• Taberî, Ebû Ca’fer, (ö. 310/922), Târihu’t-Taberî Târihi’r-Rüsûl ve’l-Mülûk, (I-X), Thk., Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim, Dârü’l-Meârife, Kâhire, ts.
• Tahhân, Mahmud, Teysirû Mustalâhi’l-Hadîs, (Yeni Hadis Usûlü), (Trc., Cemal Ağırman), Sivas, 1999.
• Tatlı, Bekir, “Ehl-i Sünnet’in Kadere İman Konusuna Temel Yaptığı Belli Başlı Rivâyetler ve ‘Kader Hadisi’/’Cibril Hadisi’”, Dini Araştırmalar, 2006, C. 8, S., 24, (s. 273- 291).
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ, (ö. 279/892), el-Câmiu’s-Sahîh, (I-IV), Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
• Topaloğlu, Bekir, “İslâm”, DİA, İstanbul, 2001, XXIII, 8.
• Tuksal, Hidayet Şefkatli, Kadın Karşıtı Söylemin İslâm Geleneğindeki İzdüşümleri, Kitâbiyât, Ankara, 2000.
• Uğur, Müctebâ, “Va’z Kıssacılık ve Hadiste Kussâs”, AÜİFD, Ankara, 1986, XXVIII, 315-323.
• Ünal, Yavuz, Hadisin Doğuş ve Gelişim Târihine Yeniden Bakış, Etüt Yay., Samsun, 2001.
• Yazıcıoğlu Ahmed Bîcan, (ö. 871/1466’dan sonra), Envâru’l-Âşikîn, Matbaâ-i Osmâniye, İstanbul, 1885.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, (ö. 1361/1942), Hak Dîni Kur’an Dili, (IIX+Fihrist), Eser Neşriyat, İstanbul, ts.
• Yıldırım, Ahmet, Din, Dünyevîleşme ve Zühd, Araştırma Yay., Ankara, 2005.
• Yiğit, Yaşar, “İslâm ve İnsan Hakları Bağlamında Töre Cinayetlerinin Değerlendirilmesi”, Diyanet İlmî Dergi, (Ocak-Şubat-Mart, 2011), C. 47, S., 1, (s. 53-74).
• Yurdagür, Metin, “Kur’an’da Kader ve İmam Mâturîdî’nin Tevîlâtü’l-Kur’an’ında Kader İle İlgili Bazı Ayet-i Kerimelerin Yorumu”, Ebû Mansûr Semerkandî-Mâturîdî Kongresi Tebliğler, Kayseri, 14 Mart 1986, (s. 135-163).
• Zemahşerî, Cârullah Mahmud b. Ömer, (ö. 538/1143), el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Akvâl fî Vucûhi’t-Te’vîl, Beyrut, ts.