ENDÜLÜS TEFSİR GELENEĞİ VE MÜFESSİR İBN EBÎ ZEMENÎN (324-399/935-1008)

Year 2013, Issue: 40, 295 - 318, 31.12.2013

Ali Karataş

Abstract

Bu makele ilk dönem âlimlerinden olan İbn Ebî Zemenîn ve tefsiri hakkında
bilgi vermektedir. İbn Ebî Zemenîn Endülüs İslam dünyasının önemli müfessirlerinden
birisidir. Hakkında Arap dünyasında bazı araştırmalar yapılmış; ancak
ülkemizde bir kaç çalışmada ismine yer verilmiş, tefsirciliği ve tefsiri üzerine
bildiğimiz kadarı ile herhangi bir araştırma yapılmamıştır. Müfessir, Yahya b.
Sellâm’ın tefsirinin muhtasarını yapmış; Yahya’nın tefsir etmediği ayetleri kendisi
açıklamış ve tefsirinde rivayetlere bolca yer vermiştir. Kolay anlaşılması, ayetleri
Arap diline uygun bir şekilde tefsir etmesi ve israiliyyat konusunda problemli olması
tefsirinin öne çıkan bazı yönleridir.

Keywords

İbn Ebî Zemenîn, Tefsir, Endülüs Tefsiri

References

• li-tefsîri Yahya bin Sellâm (Yüksek Lisans Tezi), Câmiâtü’l-Hartûm, Ümmü Dermân 2009.
• Amrî, Ali Said Muhammed, el-İhtisar fi’t-tefsir: dirâsetün nazariyyetün ve dirâsetün tadbiygıyyetün alâ muhtesar ibn ebî Zemeniyn li tefsîri Yahya b. Sellâm ve el-Begaviyyü li tefsîri es-Sa’lebiyyî (Yüksek Lisans Tezi), Câmiâtü Ümmü’l-Kurâ, Suudi Arabistan 1425.
• Atçeken, İsmail Hakkı, Endülüs’ün Fethi ve Mûsâ b. Nusayr, Araştırma Yayınları, Ankara 2002.
• Atik, Kemal, “Endülüs ve Kur’an İlimlerindeki Yeri”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1985, sayı: 2.
• Aydemir, Abdullah, Tefsirde İsrailiyyat, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1979.
• Bal, Faruk, Endülüs Emevî Devleti Sosyo-Ekonomik Yapısı (756–1031) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2008.
• Baltacı, Cahit, İslâm Medeniyeti Tarihi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınevi, İstanbul 2007.
• Câbirî, Muhammed Âbid, Arap Aklının Oluşumu, İz Yayıncılık, İstanbul 1997.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1988.
• Çelik, Hüseyin Avni, “Ebû Hayyân el-Endelüsî ve Tefsirdeki Metodu”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Erzurum 1991, sayı: 10.
• Dabiyyi, Ebû Ca’fer, Beğıyyetü’l-mültemis fî târîhi ricâli ehli’l-Endelüs, Dâru’l-Kitâbi’lArabiyyi, Kahire 1967.
• Ebû Saîd, Târîhu ibn Yûnûs el-Mısriyyi, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyyi, Beyrut 1421.
• Ekin, Yunus, “Endülüs’te Tefsir Geleneği”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2001, sayı: 3.
• Endelûsî, Ebû Hayyân, el-Bahru’l-muhît, tahk. Âdil Ahmet, Dâru’l-Mektebi’l-İlmiyye, Beyrut 1993.
• Estal, Abdü’l-Cevvâd Muhammed, Menhecü’l-imâmü’l-Muhammed b. Ebî Zemenîn fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîz (Yüksek Lisans Tezi), el-Câmiâtü’l-İslâmiyye, Gazze 2006.
• Hizmetli, Mustafa, Endülüs’te Hisbe Teşkilatı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2011.
• İbn Atiyye, Fihrisü ibn Atiyye, tahk. Muhammed Ebû’l-Ecfân-Muhammed ez-Zâhî, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut 1983.
• İbn Beşkuvâl, es-Sılatü fî târîhi’l-eimmeti’l-Endelüs, neşr. Es-Seyyid İzzet el-Attâr elHüseynî, Mektebetü el-Hânecî, 1955.
• İbn EbîZemenîn, Usûlü’s-sün ne,tahk.Abdurrahimb. Hüseyin el-Buhârî, Mektebetü’l- Ğurabâi’l-Eseriyyeti, b.y.y. 1415.
• ______________,Tefsîru’l-Kur’ân’il-azîz, tahk. Hüseyin b. Ukkâşe, Muhammed Mustafa el-Kenz, Kâhire 2002.
• İbn Haldun, Mukaddime, haz. Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstanbul 2008. İşbilî, İbn Hayr, Fehrese (haş. Muhammed Fuad Mansûr), Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyyi, Beyrut 1998.
• Kâdî İyâz, Ebû’l-Fadl, Tertîbü’l-medârik ve tagrîbü’l-mesâlik, tahk. Saîd Ahmed A’râb, Matbaatü el-Muhammedî, Mağrib 1973. Kandemir, Yaşar, “Bakî b. Mahled”, DİA, c. IV.
• Kenûnî, Abdu’s-Selam Ahmed, el-Medresetü’l-Kur’âniyye fi’l-Mağrib, Rabat 1981. Koç, Mehmet Akif, “Endülüs Tefsirciliği Üzerine Bir Giriş Denemesi”, İslâmiyât, cilt: 7, sayı: 3. Köse, Saffet, “İbn Ebî Zemenîn”, DİA, c. IXX.
• Kurtubî, Ebû’l-Arab, Tabakâtü ulemâi İfrîkıyye, Dâru’l-Kitâbi’l-Lübnâniyyi, Lübnan t.y. Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ferh, el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân, tah. Ahmet elBerdunî-İbrahim Itfıyyeş, Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyyi, Kahire 1963.
• Kutlu, Enise, İbn Atiyye’nin el-Muharrerü’l-veciz İsimli Eserinde Kur’an İlimlerine Yaklaşımı (Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Eenstitüsü, İzmir 2007.
• Md. Raisuddin, Abu Nayeem, “Bakî b. Mahled el-Kurtubî (ve Endülüs’teki Hadis Çalışmalarına Katkısı”, çev. Murat Gökalp, Dinî Araştırmalar, 2005, cilt: VII, sayı: 21.
• Meşînî, Mustafa İbrahim, Medresetü’t-tefsir fi’l-Endelüs, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1986.
• Mukrî, Şihâbü’ddîn Ahmed bin Muhammed, Nefhu’t-tayyib, tahk. İhsan Abbâs, Dâru Sâdır, Beyrut 1990–1997.
• Mustafa, Şakir, el-Endelüs fi’t-târîh, Menşûrâtü Vezâreti’s-Segâfeti, Şam 199 Özdemir, Mehmet Turhan, “İslamiyet’in Dünya Kültürüne Hizmetleri” Diyanet İlmi Dergi [Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi], 1973, cilt: XII, sayı: 2.
• Özdemir, Mehmet, “IX. Yüzyıl Endülüsü’nde Zındıklık Suçlamaları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1998, cilt: XXXVIII.
• ______________,Endülüs Müslümanları Siyasi Tarih, TDV Yayınları, Ankara 2012.
• ______________,Endülüs Müslümanları Kültür ve Medeniyet, TDV Yayınları, Ankara 2012.
• Rûmî, Fehd ibn Abdurrahman b. Süleyman Menhecü’l-medreseti’l-Endelüsiyyeti fi’ttefsîr, Mektebetü’t-Tevbe, Suudi Arabistan 1997.
• Sâlim, Seyyid Abdü’l-Aziz, Kurtubâ hadâratü’l-hilâfe fi’l-Endelüs, Müessesetü Şebâbi’lCâmia, İskenderiye 1997.
• Sammoud, Hamid, “Kuzey Afrika’da Şarklı Bir Müfessir: Yahyâ İbn Sellâm”, çev. Salih Akdemir, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1992, cilt: XXXII.
• Sezgin, Fuad, Târîhu’t-türâsi’l-Arabiyyi, çev. Mahmud Fehmi Hıcâzî, Riyâd 1991.
• Süleyman, Mukâtil b., Tefsîru Mukâtil b. Süleyman, tahk. Mahmûd Şahâtâ, Dâru İhyâi’t-Türâs, Beyrut 1423
• Süyûtî, Celâlüddin Abdurrahman, Tabakâtü’l-müfessirîn, tahk. Ali Muhammed Ömer, Mektebetü Vehbe, Kahire 1976.
• Ukkâşe, Muhammed b., Ebû Abdillah, el-Kenz, Muhammed b. Mustafa, “Mukaddimetü’-Tahkîk”, Tefsîru’l-Kur’ân’il azîz li-ibni ebî Zemenîn içinde.
• Üçok, Bahriye, İslam Tarihi Emeviler–Abbasiler, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1968.
• Ünver, Mustafa, Tefsirde Öteki Celâleyn’de İsrailiyyat, Sidre Yayınları, Samsun 2008.
• Watt, Montgomary, fî târîhi’l-İspanya’l-İslâmî, terc. Muhammed Rıza el-Mısrıyyi, Beyrut 1998.
• Zehebî, Şemseddin, Siyeru A’lâmi’n-nübelâ, Dâru’l-hadîs, Kahire 2006.
• Zirikli, Hayreddîn, el-A’lâm, Dâru’l-İlmi’l-Melâyîn, Beyrut 2006