EMEVİLER ZAMANINDA ERMENİSTAN TOPRAKLARINA YÖNELİK İSLAM FETİHLERİ VE ERMENİSTAN’DA ARAP İDARE SİSTEMİNİN KURULMASI

Year 2013, Issue: 50, 115 - 141, 22.04.2014

Erol Kürkçüoğlu

Abstract

Yüzyıllar boyunca birçok devletin ve medeniyetin buluşma noktası olan Ermenistan toprakları gerek siyasi gerekse iktisadi anlamda önemli bir noktada yer alır. Bu coğrafyanın kuzey-güney, doğu-batı endeksli yolların üzerinde yer alması da medeniyetler arası etkileşimin kapısını aralamıştır. Ermenistan topraklarında Arap varlığının görülmeye başlaması, uzun bir süre Doğu Roma ve Sasanilerin zulümleri altında kalan Ermeniler için umut ışığı olmuştur. Zira onların yaşamış oldukları kimlik karmaşası Arapların onlara tanımış oldukları hoşgörülü politikaları sayesinde ortadan kalkmış bu durum Ermenilerin Arap yönetimini kolaylıkla kabullenmelerini sağlamıştır. Emevilerin topraklarını genişletme siyasetleri doğrultusunda Ermenistan topraklarını ele geçirmeleri bu coğrafyada Muaviye döneminden Abdülmelik dönemine kadar Arap etkisinin belirgin olarak yaşanmasına neden olmuştur. Bu makale Müslüman Arapların Ermenilere verdikleri değer ve onlar üzerinden izledikleri siyaset sonucu kimliksel varlıklarına duyulan saygıyı konu edinmektedir.

Keywords

Emeviler, İslam Fetihleri, Ermenistan, Arap idare sistemi

References

• ABDÜLHÜSEYN, Zerrin Kub, Şafak-ı İslâm, Tahran, 1385 Ş.
• ADONTZ, Nikolas, Armenia in the Period of Justinian, Çev: Nina G. Garsiyan, Lizbon, 1970.
• AĞARI, Murat, İslam Coğrafyacılığı ve Müslüman Coğrafyacılar (Doğuşu, Gelişimi ve Temsilcileri), İstanbul, 2002.
• AKSU, Ali, Mervan b. Muhammed ve Emevi Devleti’nin Yıkılışı, İstanbul, 2007.
• AKTAN, Ali, İslam Tarihi, Başlangıcından Emevilerin Sonuna Kadar, Ankara, 2011. APAK, Adem, ‚Emeviler Dönemi Türk-Arap İlişkileri ve Türklerin İslâmlaşma Sürecinin Başlangıcı‛, Türkler, IV, Ankara, 2002, s.324-335.
• ARNOLD, T. W, İntişar-ı İslâm Tarihi, Ankara, 1982.
• ARPEE, Leon, A History of Armenian Christianity, New York, 1946.
• ASLAN, Kevork, Armenia and the Armenians, Translated, Pierre Crabıtes, New York, 1920.
• AVCI, Cesim, İslâm-Bizans İlişkileri, İstanbul, 2003.
• AYCAN, İrfan-Sarıçam, İbrahim, Emeviler, Ankara, 1993.
• BALA, Mirza, Ermeniler ve İran, Haz: Yavuz Ercan, Ankara, 1994.
• BALCI, İsrafil, İlk İslâm Fetihleri Savaş-Barış İlişkisi İstanbul, 2011.
• BARTHOLD, V.V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Haz: Hakkı Dursun Yıldız, Ankara, 1990.
• BARTHOLD, V.V., Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, Yay Haz; Kâzım Yaşar Kopraman-İsmail Aka, Ankara, 1975.
• BARTHOLD, W, ‚Azerbaycan ve Ermenistan‛, Çev: İsmail Aka, Tarih Araştırmaları Dergisi, 1970-1974 VIII-XII/14-23, Ankara, 1975, s.83-88.
• BARTHOLD, W, ‚Berza’a, ‚İslâm Ansiklopedisi, 2, İstanbul, 1986, s. 565-566.
• BARTHOLD, W. İslâm Medeniyeti Tarihi, M. Fuad Köprülü, Ankara, 1963.
• BODMER, Jean-Pierre, ‚Selçuklular Anadolu’da‛, Çev, Ali Osman Öztürk, Cogito Selçuklular, Sayı 29, İstanbul, 2001, s. 33-47.
• BOURNOUTİON, A. George, Ermeni Tarihi, Çev. Ender Abadoğlu-Ohannes Kılıçdağı, İstanbul, 2011.
• BOYUNAĞA, Ahmet Yılmaz, Hz Muhammed (S.A.V)’in Tebliğinden Günümüze İslâm Tarihi, İstanbul, 1993.
• BRATİANU, I. Georges, La Mer Noire Des Origines a la Conquete Otomane Acta Historica, IX, Monachii, 1969.
• Brockelmann, Carl, İslâm Ulusları ve Devletleri Tarihi, Çev: Neşet Çağatay, Ankara, 1992.
• BÜNYADOV, Ziya, VII-IX. Asırlarda Azerbaycan, Bakü, 1989.
• CAHEN, Claude Türkler Nasıl Müslüman Oldular? Çev: T. Andaç-N. Uğurlu, İstanbul, 2011.
• CANBEK, Ahmet Kafkasya’nın Ticaret Tarihi, İstanbul, 1978.
• CHEYNET, Jean Claude, Bizans Tarihi, Çev. İsmail Yerguz, Ankara, 2008.
• CRONE, Patricia, Ortaçağ İslâm Dünyasında Siyasi Düşünce, Çev: Hakan Köni, İstanbul, 2007.
• ÇAKMAKLI, Gafar, ‚Ermeni Meselesi‛ Tarihin İzi İle, Bakü, 2008.
• ÇIVGIN, İzzet, Ortaçağ Tarihi, Ankara, 2008.
• ÇUBUKÇU, İbrahim Agâh, ‚Müslümanların Hristiyanlara Bakış Açıları‛, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi,‛ XXXII, Ankara, 1992, s.221-232.
• DEMİRCİ Mustafa, ‚Muaviyenin Liderlik Sırları‛, Derin Tarih Sayı:4, İstanbul, Temmuz 2012, s.58-61.
• Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, II, İlmi Müşavir ve Redaktör: Hakkı Dursun Yıldız, İstanbul, 1986.
• DUNLOP, D. M., Hazar Yahudi Tarihi, Çev: Zahide Ay, İstanbul, 2008.
• DUNLOP, D.M. The History of the Jewish Khazars, New Jersey, 1954.
• Ebû Hanife Dineveri, İslâm Tarihi, ‚el-Ahbar et-Tıvâl‛, Çev: Nusrettin Bolleliİbrahim Tüfekçi, İstanbul, 2007.
• El Cheikh, Nadia Maria, Arapların Gözüyle Bizans, Çev: Mehmet Moralı, İstanbul 20 El-Belâzuri, Fütuhu’l-Buldan, Çev. Mustafa Fayda, Ankara, 1987.
• Eliade Mircea-Couliane Loan, Dinler Tarihi Sözlüğü, Çev: Ali Erbaş, İstanbul, 19 FILŞTINSKIH, I.M., İstoriya Arabov i Halifata (750-1517 gg) Moskova, 1999.
• GARTHWAİTE, Gene R., İran Tarihi, Pers İmparatorluğundan Günümüze, Çev: Fethi Aytuna, İstanbul, 2011.
• GEYBULLAYEV, Gıyaseddin, Azerbaycan Türklerinin Teşekkülü Tarihinden, Bakü, 19 GREGORY, Abû’l Farac, Abû’l Farac Tarihi, I, Çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara, 19 GREGORY, E Timothy, Bizans Tarihi, Çev. Esra Ermert, İstanbul, 2008.
• GROUSSET, Rene, Histoıre De L’Armenie, Paris, 1947.
• GÜNAY, Ünver-Güngör, Harun, Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dini Tarihi, Ankara, 1997.
• GÜNDÜZ, Şinasi, ‚Mecûsilik‛, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 28, Ankara 2003, s.279-284.
• GÜNDÜZ, Şinasi, Din ve İnanç Sözlüğü, Ankara, 1998.
• HACİYEV, İsmail, ‚Tarihi Menbeler Elince Kalesi Hakkında‛, Nahçıvan Tarihinin Sahifeleri, Bakü, 1996, s.84-92.
• HAMMAS, Necdet, ‚Emeviler Döneminde Mevâli ve Zımmîlerin İdaredeki Rolü‛ Çev İrfan Aycan, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XXXVII, Ankara, 1987, s. 176-190.
• HİTTİ, K. Philip, Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, Çev: Salih Tuğ, I, İstanbul, 1995.