ŞİİRLERİNDEN HAREKETLE ERZURUMLU EMRAH’IN TARİKAT ÇEVRELERİ İLE İRTİBATI VE İLAHÎ AŞK ANLAYIŞI

Year 2014, Issue: 52, 215 - 241, 11.12.2015

Osman Nuri Karadayı

Abstract

Âşık Tarzı Şiir Geleneği’nin XIX. yüzyıldaki önemli simalarından biri olan Erzurumlu Emrah, divan şiirinin etkisinde kalmış olsa da asıl edebî kişiliğini âşık tarzında yazdığı şiirlerle kazanmış, âşıklık geleneğinde yerini almıştır. Bir müddet medrese eğitimi gördü-ğü bilinen Emrah’ın tasavvufî kişiliğinin oluşmasında gerek Erzurum’da iken gerekse gurbette geçirdiği yıllar içerisinde tanıştığı çeşitli tarikat ehli kişilerin etkisi vardır. Âşık kisvesiyle Anadolu’nun çeşitli şehirlerini dolaşmış, tarikat çevreleri ile irtibatı neticesinde âşıklığa dervişlik misyonu yükleyerek âşık kişiliğinin yanında bir de derviş kişiliği elde etmiştir. Bununla beraber onun kişiliğinin temayüz ettiği asıl alan aşk/ilahî aşk olmuştur. Bu hususta en önemli kaynak olan şiirlerinin bir bütün halinde incelenmesiyle Emrah’ın tasavvufî kişiliği hakkında fikir edinmek mümkündür.

Keywords

Aşk, Bâde, Gönül, Gurbet, Tarikat.

References

• Akman, Eyüp. (2011). Kastamonu Kaynaklarında Erzurumlu Emrah (Münte- habât-ı Eş’ar), Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları.
• Albayrak, Nurettin. (1995). “Erzurumlu Emrah”. DİA. XI. İstanbul: Türkiye Diya- net Vakfı Yayınları.
• Algar, Hamid. (1997). “Halid el-Bağdâdî”. DİA. XV. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Alptekin, Ali Berat. (2004). Palandöken’in Zirvesindeki Âşık Erzurumlu Emrah. 1. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Aras, M. Sıtkı. (2007). Erzurum’un Manevî Mimarları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Artun, Erman. (2008). Âşık Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ------, (2009). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Aslanoğlu, İbrahim. (1987). “Erzurumlu Emrah’ın Yaşamıyla İlgili Belgeler ve Bilgiler”. III. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri. 7-9 Mayıs Eskişehir.
• Aşkun, Vehbi Cem. (1942). Büyük Halk ve Saz Şâiri Emrah/Seçme Şiirler. Sivas: Sivas Kamil Matbaası.
• Ayverdi, İlhan. (2008). Kubbealtı Lügati-Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Bilgili, İsmail. – Çelik, Ahmet. (2013). Muhammed Kudsî el-Bozkırî, Konya: yy.
• Boratav, Pertev Naili. (1991). “Türk Folklorunda Erzurum ve Erzurumlu Emrah”. Folklor ve Edebiyat 2. İstanbul.
• Candan, İlknur. (2007). Muhammed Kudsî Bozkırî Hazretlerinin Hayatı. (Yayın- lanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara.
• Cebecioğlu, Ethem. (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Yayınları.
• Çiftçi, Fazıl. (1995). Kastamonu Camileri, Türbeleri ve Diğer Eserleri. Ankara.
• Memiş, Abdurrahman. (1999). Hâlid-i Bağdâdî ve Anadolu’da Hâlidîlik. MÜSBE, (Nasihat Yayınevi tarafından 2014 yılında yayınlanmıştır). İstanbul.
• Develioğlu, Abdullah. (t.y.). Büyük İnsanlar, yyy.
• Dizdaroğlu, Hikmet. (1969). Halk Şiirinde Türler. Ankara.
• Doğan, D. Mehmet. (2003). Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Vadi Yayınları.
• Düzgün, Dilaver. (2000). “Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Erzurumlu Emrah”. Millî Folklor. (47) Güz.
• Erkal, Abdulkadir. (2014). Erzurumlu Emrah Divanı (İnceleme-Karşılaştırmalı Metin), Ankara: Birleşik Yayınları.
• Erzurumî, Mehmet Abdülaziz. (1932). Dîvân-ı Emrah. Dersaadet, Matbaa-i Şems.
• Fayda, Mustafa. (1992). “Bilal-i Habeşî”. DİA. VI. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Fındıkoğlu, Ziyaeddin Fahri. (2010). Erzurum Şâirleri. (akt. Abdulkerim Dinç). Ankara: Erzurum 2011 Dünya Üniversiteler Kış Oyunları Serisi.
• Gazzâlî, Ahmed. (2004). Sevânihu’l-Uşşâk – Aşkın Halleri. (terc. Turan Koç, Mehmet Çetinkaya). İstanbul: Gelenek Yayınları.
• Göksel, Necati Turgut. (1966). Âşık Emrah/Hayatı-Edebi Şahsiyeti-Eserleri ve Şiirleri. Niğde: yyy.
• Gölpınarlı, Abdulbaki. (2004). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözle- ri. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Gündoğdu, Cengiz. (2007). “Âşık Sümmânî’de Aşkın Metafiziği”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, cilt: VIII, sayı: XVIII.
• Gündüz, İrfan. (1991). “Bâde”. DİA. IV. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Güney, Eflatun Cem. (1928). Erzurumlu Emrah. Sivas: Sivas Türkocağı Basımevi.
• Güney, Eflatun Cem. - Güney, Çetin Eflatun. (MCMLXXV). Erzurumlu Em- rah/Hayatı ve Şiirleri, İstanbul: Maarif Kitaphanesi.
• Has, İbrahim. (2008). Şabaniyye Silsilesi. (haz. Mustafa Tatcı). İstanbul: H Yayın- ları.
• Hüdayî, Aziz Mahmud. (2011). Âlemin Yaratılışı ve Hz. Muhammed’in Zuhûru. (çev. Kerim Kara-Mustafa Özdemir). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Kabaklı, Ahmet. (2008). Âşık Edebiyatı, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Kaçar, Burhan. (2000). “Erzurumlu Emrah’ın Hayatı Hakkında Bazı Düşünceler”. VIII. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri. 7-9 Mayıs 2000. Eskişehir.
• Karadağ, Metin. (1996). Erzurumlu Emrah, Yaşamı-Sanatı-Şiirleri. Balıkesir: Ay- yıldız Matbaası.
• Kasır, Hasan Ali. (1999). Erzurum Şâirleri. İstanbul: Erzurum Kitaplığı.
• Kavak, Abdulcebbar. (2013). Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî ve Hâlidî Tasavvuf Gelene- ğinin Tarihi Gelişim Süreci. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• el-Kayserî, Davud. (2011). Aşk Şarâbı – Kasîde-i Hamriyye Şerhi. (terc. Turan Koç/Mehmet Çetinkaya). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Korkmaz, Esat. (2005). Alevilik ve Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Köprülü, M. Fuat. (2004). Saz Şâirleri I-V, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kuşeyri, Abdulkerim. (2005). Kuşeyri Risalesi. (haz. Dilaver Selvi). İstanbul: Se- merkand Yayınları.
• Onay, Ahmet Talat. (1933). Âşık Tokatlı Nuri. Çankırı: Çankırı Matbaası.
• ------, (2009). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü. (haz. Cemal Kurnaz). İstanbul: H Yayınları.
• Öztürk, Yaşar Nuri. (1989). Kur’ân-ı Kerîm ve Sünnete Göre Tasavvuf. (Genişle- tilmiş 3. baskı). İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Pala, İskender. (2011). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Pürcevâdî, Nasrullah. (1998). Can Esintisi/İslâm’da Şiir Metafiziği. (çev. Hicabi Kırlangıç). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Sakaoğlu, Saim. (1987). Ercişli Emrah. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın- ları.
• Som, Mehmet Nusret. (2005). Tarihçe-i Erzurum. (haz. Ahmet Fidan). İstanbul: Dergah Yayınları.
• Şimşek, Selami. (2009). “Erzurumlu Emrah’ın Şiirlerinde Tasavvufî Neşve”. Ulu- sararası Türklük Bilgisi Sempozyumu. (2007). II. Erzurum.
• Tahir, Bursalı Mehmet. (2009). Osmanlı Müellifleri. (haz. Mustafa Tatcı-Cemal Kurnaz). II. Ankara: Bizim Büro.
• Tarsus Manşet Gazetesi, 20.08.2012.
• Tatcı, Mustafa. (2012). Hazret-i Pîr Şeyh Şabân-ı Veli ve Şabâniyye. İstanbul: H Yayınları.
• Taşyürek, Muzaffer. (2012). Erzurum Türbeleri ve Ziyaret Yerleri. II. Baskı. Erzu- rum: Palandöken Belediyesi Kültür Serisi 8.
• Türk, Abdurrezak. (2014). Erzurum’un Kandilleri. İstanbul: Arı Sanat Yayınevi.
• Uludağ, Süleyman. (1991). “Âşık”. DİA. IV. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın- ları.
• --------, (1999). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Mârifet Yayınları.
• Ural, Orhan. (2000). Erzurumlu Emrah, Hayatı-Şiirleri. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Vassâf, Hüseyin. (2011). Sefîne-i Evliyâ I-V. (haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz) III. İstanbul: Kitabevi.
• Yılmaz, H. Kamil. (2002). Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat.