Kadın ve Yiyecek Sembolizmi Üzerinden Kültürel ve İdeolojik Bir Çözümleme

Year 2025, Volume: 11 Issue: 2, 157 - 176, 18.10.2025

Aynur Koçak , Selma Çolak

Abstract

Yiyecek ile insan arasındaki ilişki, başlangıçta temel bir fiziksel ihtiyacın karşılanmasına dayansa da zamanla simgesel bir boyut kazanmış, yiyeceklere çeşitli kültürel anlamlar yüklenmiştir. Bu anlamlar; kültürel olarak uzlaşılmış, aktarılmaya değer bulunmuş, toplumsal değerlerin temsiline hizmet etmiştir. Kadın ve yiyecekler arasında kurulan sembolik ilişkiler ise “kültür kadın hakkında nasıl bir uzlaşıya varmıştır?” sorusu üzerinden okunduğunda toplumun kadınlık algısını, kadınlık deneyimlerine dair beklentilerini ve kadına atfettiği anlamları görünür kılar. Bu bağlamda yiyecek sembolleri saflık, doğurganlık ve ev içi üretkenlik gibi kadınlığa atfedilen değerlerin ifadesine dönüşür. Bu özdeşleştirmelerin temelinde kültürün ideolojik işleyişe alan açan yapısı ve ataerkil kültürel sistemin kadınlık deneyimini belirli normlar içinde tanımlama çabası yer alır.

Keywords

kültür , ideoloji , kadın , yiyecek sembolizmi

Cultural and Ideological Reading of Women-Food Symbolism

Abstract

The relationship between food and humans initially centered on fulfilling basic physical needs, but over time, food acquired symbolic significance and various cultural meanings. These meanings have been culturally negotiated, regarded as worth transmitting and have come to serve as representations of social values. The symbolic associations between women and food, when examined through the lens of “what kind of consensus does culture form about women?” reveal cultural perceptions of femininity, expectations surrounding women’s experiences and the meanings imposed upon them. Within this framework, food-related symbols come to express values commonly attributed to femininity, such as purity, fertility and domestic productivity. At the root of these associations lies the ideological functioning of culture and the patriarchal cultural system’s effort to define womanhood within specific norms.

Keywords

culture , ideology , women , food symbolism

References

• Abalı, İ. (2021). Türk Halk Düşüncesinde Bekâret Sembolü Olarak Bal, Millî Folklor 17(131): 62–74.
• Aça, M. (2008). Türk İnanış ve Düşünüş Sistemlerinde Meyve, Turkish Studies 3(5): 239–261. http://dx.doi. org/10.7827/TurkishStudies.423
• Aça, M. (2023). Anadolu Türk Halk Kültüründe ve Mutfağında Maya, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (37): 554–568. https://doi.org/10.29000/rumelide.1405767
• Allen, J. S. (2018). Obur Zihin: Yiyeceklerle İlişkimizin Evrimi, İstanbul:Yapı Kredi Yayınları.
• Blank, H. (2008). Bekaretin El Değmemiş Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çakır, E. (2024). Toplumsal Uygulama ve Ritüellerde Negatif Bir Rit Olarak Kadınlık Hâli: Menstrüel Döngü, Millî Folklor 36(144): 28–39. https://doi.org/10.58242/millifolklor. 1343805
• Doğer, L. ve Borstlap, C. (2021). Kutsal Bal: İkonografisi ile Bizans Sanatında Arı ve Bal. Sanat Tarihi Dergisi 30(2): 1335–1387. https://doi.org/10.29135/std.953230
• Douglas, M. (1972). Deciphering A Meal, Daedalus 101(1): 61–81.
• Eagleton, T. (2015). İdeoloji, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ergun, P. (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Geertz, C. (2010). Kültürlerin Yorumlanması, Ankara: Dost Kitabevi.
• Gezgin, D. (2007). Bitki Mitosları, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Kalafat, Y. (2011). Türk Kültür Coğrafyasında Dul Karı Kültü, Lokman Hekim Journal 1(3): 7–10.
• Karakaş, R. (2021). Türk Halk Kültürü Geçiş Dönemi Ritüellerinde Yumurta, Folklor/Edebiyat 27(2): 357–377. https:// doi.org/10.22559/folklor.1607
• Karaman, H. (t.y.). Bulûğ. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/bulug (17.07.2025).
• Kayalıoğlu, S. (2023). İkonolojik Bir Biçim Olarak Nar ve Sanatsal Temsillerde Kadın-Nar Alegorisi, Sanat Ve Tasarım Dergisi (31): 167–191.
• Koçak, A. (2011). Bilgelik, Varlık, Bereket Sembolü İncirin Serüveni. Bilge Seyidoğlu Kitabı, ed. Düzgün, D. ve Atnur, G. İstanbul: Dergâh Yayınları, s. 277–289.
• Koçak, A., ve Otyakmaz Aydın, H. (2023). Madde ve Mana Kabı Olarak Yumurtanın Sembolik Yorumları Üzerine Bir İnceleme, Kültür Araştırmaları Dergisi (18): 222–241. https://doi.org/10.46250/kulturder.1323094
• Koçak, N., ve Yalçın, H. (2013). Gebelikle İlgili Geleneksel İnanç ve Uygulamalar ve Karaman Örneği, Kent Akademi Dergisi 6(1): 18–34.
• Kur’an-ı Kerim. (t.y.). Tîn Suresi, 1. Ayet. Diyanet İşleri Başkanlığı. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/sure/95-tin-suresi (17.07.2025)
• Mardin, Ş. (1976). İdeoloji. Ankara: Sosyal Bilimler Derneği Yayınları.
• Okuşluk Şenesen, R. (2011). Türk Halk Kültüründe Bolluk ve Bereketle İlgili İnanç ve Uygulamalarda Eski Türk Kültürü İzleri, Folklor/Edebiyat 17(66): 209–228.
• Özgen, M. (2023). Toplumsal İşleviyle Ankara Elmadağ’da Tandır Ekmeği Kültürü, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 16(43): 934–957. https://doi.org/10.12981/mahder. 1315362
• Şenocak, E. (2016). Halk Anlatı ve İnanışlarında Mitolojik Bir Meyve: Nar, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 4(8): 228–251. https://doi.org/10.33692/avrasyad.509344
• Williams, R. (2018). Anahtar Sözcükler: Kültür ve Toplumun Sözvarlığı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldız, N. (2018). Kız-Kadın Kimliğinin Oluşumu ve Kadına Bakış Bağlamında Toplumsal Algıya Yön Veren Atasözleri, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (SEFAD) (39): 169–180. https://doi.org/10.21497/sefad.443454