İnsani Gelişmişlik Endeksine Göre Türkiye’nin Bölgesel Farklılıkları

Year 2008, Volume: 6 Issue: 2, 89 - 113, 01.08.2008

Çiğdem Ünal

https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000087

Cited By: 15

Abstract

1990 yılından beri her yıl yayınlanan İnsani Gelişme Raporları; gelişmekte olan toplumlara yol göstermekle kalmamış, aynı zamanda insani gelişme alanındaki eksiklikleri ve ilerlemeleri tespit etmelerine de yardımcı olmuşlardır. Türkiye’nin İnsani Gelişme Raporları dikkatli incelendiğinde, bu konuda ilerleme kaydedildiği ancak bu ilerlemenin sürekli ve yeterli olmadığı açıktır. Bu çalışmada, İnsani Gelişme Endeksine göre; Türkiye’nin bölgeleri arasındaki farklılıkları ortaya konulmuştur. Günümüzde gelişme göstergesi olarak kabul edilen insani gelişme endeksi değerlerinin bölgeler hatta iller bazında ortaya konulması; nüfus ve ekonomik coğrafya alanında yapılacak bazı çalışmalara da kaynak teşkil edecektir. İnsani Gelişmişlik Endeksinin elde edilmesinde, UNDP’nin geliştirdiği insani gelişim göstergelerini kullanılmıştır. Kişi başına düşen ortalama gelir, ortalama yaşam ve eğitim değişkenlerinden yararlanılarak elde ettiğimiz sonuçlara göre; Türkiye’de bölgeler arasında önemli farklılıklar vardır. Ülkemizin batısında yer alan bölgeler, doğusunda yer alan bölgelere göre daha yüksek endeks değerlerine sahiptirler. En yüksek insani gelişmişlik endeksi değerlerinde; Doğu Marmara, Ege, Batı Marmara Bölgeleri ilk sıralarda yer alırken, Güneydoğu, Ortadoğu ve Kuzeydoğu Anadolu Bölgeleri son sıralarda yer almaktadır. İnsani Gelişme Endeksini oluşturan alt endekslerin dağılımında da bölgeler arasında farklılıklar dikkat çekmektedir. Ortalama yaşam süresinde en yüksek pay, gelişmişlik endeksinde en alt sırada yer alan bölgelerde görülürken; İstanbul, Batı Marmara ve Orta Anadolu eğitim endeksinin en yüksek olduğu bölgeler olarak tespit edilmiştir. İnsani Gelişme Endeksinde, gelir endeksinin payı ise Türkiye’nin bütün bölgelerinde en düşük orana sahiptir. Bölgeler arasındaki bu farklılığı ortadan kaldırmak ve Türkiye’nin İnsani Gelişme Raporlarında daha üst seviyelere ulaşmasını sağlamak için; oluşturulacak gelişme politikalarıyla, BM’nin bu amaçla hazırladığı projelerini desteklemek ve çok yönlü sürdürülebilir insani gelişme yaklaşımını benimsemek şarttır

Keywords

İnsani Gelişme Endeksi, Eğitim - Ortalama Yaşam - Gelir Endeksleri, Bölgesel farklılıklar

Regional differences in Turkey by human development index

Abstract

The Human Development Reports, which have been published annually since 1990, have not only guided the developing societies but also helped them to determine the deficiencies and improvements in the field of human development. When the Human Development Reports are carefully studied, it is clear that some progress has been made in this field but it is not permanent and adequate. In this study, the differences between the regions in Turkey are stated according to the Human Development Index. Today, betraying the values of the human development index, which is accepted as an indicator of development, in the regions even in the cities will organize a source for some studies that will be made in the field of population, economy and geography. In the formulation of the Human Development Index, the human development statistical tables provided by UNDP were used. In Turkey, according to the results we have derived using the variables of GDP per capita, life expectancy and literacy rate; there are considerable differences between regions. Places in the west of our country have higher index values than those in the east. While the East Marmara, the Aegean and the West Marmara are at the top levels of the Highest Human Development Index, the South East Anatolia, the Middle East and the North East Anatolia are at the end. Also in the distribution of the sub-indexes constituting the Human Development Index, the differences among the regions attract attention. The highest rank life expectancy is seen in the regions that are at the end of the list in HDI Index ; whereas, İstanbul, the West Marmara and the Middle Anatolia are defined as the regions with the highest literacy rate. In the Human Development Index, the portion of GDP, however, has the lowest rate in all the regions of Turkey. In order to eliminate these differences among the regions and to make Turkey reach higher levels in Human Development Reports, it is absolutely necessary to back the projects that UN sets up with development policies and to adopt versatile human development approach that can be carried on

Keywords

Human Development Index, Indexes of Literacy- Life Expectancy- Income, Regional Differences

References

• Akder, H. (1992) İnsanca Gelişme Raporu ve Türkiye Profili. İnsanca Gelişme I.Türkiye Konferansı, 7-8 Eylül, UNDP, Ankara.
• Demir, S. (2006) Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı İnsani Gelişme Endeksi ve Türkiye Açısından Değerlendirme. DPT Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü Ankara.
• Dikmen, M.,K. (2004) Büyüme ve İnsani Gelişme Arasındaki Bağlantılar Uluslar Arası Amprik Bir Çalışma. İktisat İşletme ve Finanas Dergisi, Cilt 19, Sayı 222, Bilgesel Yay. (http//www.iif.com.tr/index, 30.12.2008).
• Günsoy, G. (2005) İnsani Gelişme Kavramı ve Sağlıklı Yaşam Hakkı. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, Zonguldak.
• Hick, A., D. (1997) The Inequality-Adjusted Human Development Index. A Constructive Proposal, World Development, Vol: 25, No: 8
• Devlet Planlama Teşkilatı (2003) İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması. Yayın No: 2671, Ankara.
• Bölgesel Göstergeler (2006 ) T.C.Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu İl Göstergeleri (1989-2003) T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü http//www.tuik.gov.tr.
• UNDP (United Natıons Development Programme), (1998) İnsani Gelişme Raporu, Türkiye, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, Ankara.
• UNDP, (2000) Human Development Report. Publıshed fort he United Nations Development Programme. Oxford University Pres.
• UNDP, (2003) Human Development Report. Publıshed fort he United Nations Development Programme. Oxford University Pres.
• UNDP, (2006) Human Development Report. Publıshed fort he United Nations Development Programme. Oxford University Pres.
• UNDP, (2007) Human Development Report. Publıshed fort he United Nations Development Programme. Oxford University Pres.
• Yumuşak, İ. G.; Tuna, Y. (2002) Kalkınmışlık Göstergesi Olarak Beşeri Kalkınma İndeksi ve Türkiye Üzerine Bir Değerlendirme. İstanbul Üniv. İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt 52, Sayı 1, İstanbul.