Chapters Regarding “Geriatrics” and “Gerontology” in Qanun Al-iIlac ve Shifa Al-Amrad Li-Kulli Mizaj, the 16th Century Turkish Translation of Esmail Jorjani’s Famous Work the Treasure of Khwarazm Shah

Year 2014, Volume: 67 Issue: 3, 99 - 108, 25.08.2015

Ahmet Acıduman

Abstract

Objective: Evaluation and presentation of discourse on “Treatment of Old People” covered in Esmail Jorjani’s
Zakhireh Khwarazmshahi (The Treasure of Khwarazm Shah).

Material and Method: The Turkish translation of Zakhireh Khwarazmshahi named Q􀄆n􀄿n al-􀓅Il􀄆c wa Shif􀄆􀓄 al-Amr􀄆􀛂
li-Kulli Miz􀄆j preserved in 􀄝stanbul Süleymaniye Manuscript Library, Nuruosmaniye Collection no: 3574 and Persian
version present in Edirne Selimiye Library no: 4721 were scrutinized. Relevant discourse of the Turkish manuscript
transliterated to Turkish alphabet. Afterwards a contemporary Turkish version prepared in comparison with the
Persian text and shared in results section.

Results: “Treatment of Old People” discourse is comprised of five chapters and located in the 2nd section of the 3rd
book of Zakhireh Khwarazmshahi. As written in accordance with humoral theory and concepts, temperament of old
people is cold and dry and treatment should be warming and moisturising. Explanations on eating foods piece by
piece, refraining eating nutrients increasing black bile and phlegm, refraining phlebotomy if not inevitable, also
avoiding white and thin wine, using theriac for obstructions of liver and lungs, body massage with oils in bath were
included.

Conclusion: Discourse on “Treatment of Old People” covered in Esmail Jorjani’s Zakhireh Khwarazmshahi has significant
concordance with the part dealing with same subject in Avicenna’s work Canon of Medicine. Before the complete
translation of Zakhireh to Turkish in the 16th century, the discourse examined in this study can be observed in
Ishak bin Murad’s Edviye-i Mufrede with its Turkish translation written in the 14th century.

Keywords

Esmail Jorjani , Zakhireh Khwarazmshahi , Elderly , Geriatrics , Gerontology , History of Medicine , History of Turkish Medicine

Project Number

-

Chapters Regarding “Geriatrics” and “Gerontology” in Qanun Al-iIlac ve Shifa Al-Amrad Li-Kulli Mizaj, the 16th Century Turkish Translation of Esmail Jorjani’s Famous Work the Treasure of Khwarazm Shah

Abstract

Amaç: 􀄝sm􀄆􀞏􀄚l Cürc􀄆n􀄚’nin 􀝃a􀛠􀄚re-i 􀛟’􀄆rezm􀄹􀄆h􀄚 adl􀃖 eserinde yer alan “ya􀄹l􀃖lar􀃖n tedbiri” üzerine yaz􀃖lm􀃖􀄹 bölümün
sunulmas􀃖 ve de􀃾erlendirilmesi.

Gereç ve Yöntem: Bu çal􀃖􀄹mada 􀝃a􀛠􀄚re-i 􀛟’􀄆rezm􀄹􀄆h􀄚’nin 􀄝stanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Nuruosmaniye

Koleksiyonu No: 3574’de (34 Nk 3574) bulunan 􀛧an􀄿nu’l-􀓅􀄝l􀄆c ve 􀄸if􀄆􀓄u’l-Emr􀄆􀅉 li-Külli Miz􀄆c adl􀃖 Türkçe çeviri
nüshas􀃖 ile Edirne Selimiye Kütüphanesi No: 4721’de (22 Sel 4721) bulunan Farsça nüshas􀃖 incelenmi􀄹tir. Türkçe çeviri
metnin, ça􀃾da􀄹 Türkçe abeceye çevriyaz􀃖s􀃖 yap􀃖lm􀃖􀄹; çevriyaz􀃖s􀃖 yap􀃖lan bu metin, eserin Farsça nüshas􀃖 ile kar􀄹􀃖la􀄹t􀃖r􀃖-
larak, ça􀃾da􀄹 Türkçe bir metin haz􀃖rlanm􀃖􀄹 ve yaz􀃖n􀃖n bulgular k􀃖sm􀃖nda sunulmu􀄹tur.

Bulgular: “Ya􀄹l􀃖lar􀃖n tedbiri” ile ilgili bölüm 􀝃a􀛠􀄚re-i 􀛟’􀄆rezm􀄹􀄆h􀄚’nin 3. kitab􀃖n􀃖n 2. k􀃖sm􀃖n􀃖n 6. makalesi olup, 5 bölümden
olu􀄹maktad􀃖r. Burada, humoral paradigman􀃖n kavramlar􀃖yla, ya􀄹l􀃖l􀃖k mizac􀃖n􀃖n so􀃾uk ve kuru oldu􀃾u ve
al􀃖nacak tedbirlerin ise ya􀄹l􀃖l􀃖􀃾􀃖n mizac􀃖n􀃖n tersine s􀃖cakl􀃖k verici ve rutubet artt􀃖r􀃖c􀃖 olmas􀃖; ya􀄹l􀃖 ki􀄹ilerin g􀃖day􀃖 bölüm
bölüm yemeleri; sevda ve balgam h􀃖ltlar􀃖n􀃖 art􀃖r􀃖c􀃖 g􀃖da yememeleri; zorunlu olmad􀃖kça damardan kan al􀃖nmamas􀃖;
beyaz ve ince 􀄹araptan uzak durulmas􀃖 gerekti􀃾i; karaci􀃾er ve akci􀃾er gibi organlarda ortaya ç􀃖kan t􀃖kan􀃖kl􀃖klar için
tiryak kullan􀃖lmas􀃖 ve vücudun hamamda ya􀃾la ovulmas􀃖 gibi aç􀃖klamalar yer almaktad􀃖r.

Sonuç: Cürc􀄆n􀄚’nin 􀝃a􀛠􀄚re-i 􀛟’􀄆rezm􀄹􀄆h􀄚 adl􀃖 eserinde eserin ya􀄹l􀃖lar􀃖n tedbiri hakk􀃖ndaki bölüm 􀄝bn S􀄚n􀄆’n􀃖n el-
􀛧􀄆n􀄿n f􀄚’􀜢-􀜡􀃖bb adl􀃖 eserinde yer alan bilgilerle ko􀄹utluk göstermektedir. Eserin XVI. yüzy􀃖lda Türkçeye tam çevirisinin
gerçekle􀄹tirilmesinden önce, bu bölüm XIV. yüzy􀃖lda da Türkçeye çevrilerek 􀄝s􀦤􀄆􀦲 bin Mur􀄆d’􀃖n Edviye-i Müfrede adl􀃖
eserinde kendisine yer bulmu􀄹tur.

Keywords

􀄝smail Cürcani , Zahire-i H’arezm􀄹ahi , Ya􀄹l􀃖 , Geriatri , Gerontoloji , T􀃖p Tarihi , Türk T􀃖p Tarihi

Ethical Statement

-

Supporting Institution

-

Project Number

-

Thanks

-

References

• 1. Doğruyol H. Cürcânî, 􀃹smâil b. Hasan. In: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 8. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; 1993. p. 133–4.
• 2. Jorjani, Zayn-al-din Esmail [Internet]. Encyclopedia Iranica. Available from http://www.iranicaonline.org/articles/jor jani-zayn-al-din-esmail [Accessed 2013 Feb 26].
• 3.Yazdchi M, Hosseini SF, Ghabili K, et al. Neonatal care and breastfeeding in medieval Persian literature: Hakim Esmail Jorjani (1042-1137AD) and the Treasure of King Khwarazm: A Review. Life Sci J 2013;10:115-120.
• 4.Browne GE. Arabian Medicine, Being The Fitzpatrick Lectures Delivered at the College of Physicians in November 1919 and November 1920. London: Cambridge University Press; 1921. p. 98-99.
• 5.Moattar F, Shams Ardekani MR, Ghannadi A. The life of Jorjani: One of th Persian pioneers of medical encyclopedia compiling: On the occasion of his 1000th birthday anniversary (434, A.H. - 1434, A.H.). Iran Red Crescent Med J. 2013;15:763-766.
• 6.Shoja MM, Tubbs RS, Khalili M, et al. Esmail Jorjani (1042–1137) and his descriptions of trigeminal neuralgia, hemifacial spasm, and Bell􀞌s palsy: Neurosurgery. 2010;67:431–434.
• 7. Tadjbakhsh H. Sayyed Esma‘il Jorjani, founder of Persian medicine. J Vet Res 2007;62:131–140
• 8. Shoja MM, Tubbs RS. The history ofanatomy in Persia. J Anat 2007; 210:359– 378.
• 9. Uzluk FN. Edirne kitaplarındaki tıp yazmaları. In: Edirne: Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı, 2. Baskı. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları; 1993. p. 321-336.
• 10.İhsanoğlu E (ed). Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi, I. Cilt, Hazırlayanlar: İhsanoğlu E, Şeşen R, Bekar MS, Gündüz G, Bulut V. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA); 2008. p. 144-145.
• 11. Ünver AS. XV’inci asırda Türkiye’de tecrübi tababete ait iki misal. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 1949;12:359-362.
• 12. Cürcani, Seyyid İsmail b. Huseyn. Kanu nu’l-İlac ve Şifa u’l-Emraz li-Kulli Mizac, Türkçeye çeviren: Ebu’l-Fazl Muhammed b. İdris ed-Defteri. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Nuruosmaniye Koleksiyonu, No. 3574 (34 Nk 3574) [Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Kütüphanesi’nde bulunan ve anabilim dalına Prof. Dr. Feridun Nafiz Uzluk tarafından kazandırılan fotoğraf baskı].
• 13. Cürcan􀄩i Seyyid İsmail b. Huseyn. Zahire-i Harezmşahi. Edirne: Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi, No. 4721 (22 Sel 4721) [Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Kütüphanesi’nde bulunan ve anabilim dalına Prof. Dr. Feridun Nafiz Uzluk tarafından kazandırılan fotoğraf baskı].
• 14. Devellioğlu F. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Eski ve Yeni Harflerle, Hazırlayan: Güneyçal AS, 18. baskı, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2001.
• 15, Redhouse JW. A Turkish and English Lexicon, New impression. Beirut: Librairie du Liban, 1996,
• 16.İngilizce-Türkçe Redhouse Sözlüğü / Redhouse English-Turkish Dictionary, The seventh edition. 􀃹stanbul: Redhouse Yayınevi, 1980.
• 17. Steingass F. A Comprehensive Persian- English Dictionary, Including The Arabic Words And Phrases To Be Met With In Persian Literature, Being Johnson and Richardson’s Persian, Arabic, and English Dictionary, Revised, Enlarged, And Entirely Reconstructed, First Published in İstanbul. İstanbul: Çağrı Yayınları; 2005.
• 18. Mütercim Âsım Efendi. Burhân-ı Katı, Hazırlayanlar: Öztürk M, Örs D, ikincibaskı İstanbul: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları; 2009.
• 19.Acıduman A, ilgili Ö. İbn Sînâ’nın El- Kânûn fî’t-Tıbb adlı eserinde “geriatri” ile ilgili bölümler. Ank Üni Tıp Fak Mecm 2010;63:41-47
• 20. Acıduman A, Şems Ş. İsmâ‘îl Cürcânî’nin ünlü eseri Zahîre-i H’arezm􀃻âhî’nin XVI. yüzyIl Türkçe çevirisi Kânûn el-‘İlac ve Şifâ’ el-Emrâz li-Külli Mizâc’da çocuk sağlığı ve hastalıkları üzerine. Çocuk Sağlığıve Hastalıkları Dergisi 2014;57:141-160.
• 21.Bayat AH. Tıp Tarihi. İzmir: Sade Matbaa; 2003. p.242.
• 22.Hekim Bereket. Tuhfe-i Mübarizi Metin- Sözlük, Hazırlayan: Erdağı-Doğuer B. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yay Yayınları; 2013. p. 21-23.
• 23.İshâk bin Murâd. Edviye-i Müfrede, (Metin, Sözlük), Hazırlayanlar: Canpolat M, Önler Z. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları; 2007. p. 72-76.