Göbekli Tepe'den Hayvan Tasvirleri

Year 2023, , 81 - 111, 30.09.2023

Yusuf Albayrak

https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1267083

Cited By: 1

Abstract

Şanlıurfa ilinin 20 km. kuzeydoğusunda, Karaharabe (Örencik) köyü yakınında yer alan Göbekli Tepe yaklaşık 200-300 m yüksekliğinde ve kireçtaşı kayalıklardan oluşan bir höyüğün üzerine inşa edilen megalit yapıdır. Göbekli Tepe tapınaklarının belli bir dönem kullanıldıktan sonra tamamen toprakla kapatıldığı görülmektedir. Devam eden kazılarda üç tabaka tespit edilmiştir ve bu tabakalar; Tabaka I, II, III olarak adlandırılmıştır. Bu tabakalarda görülen ve tapınak ismi verilen en az 20 anıtsal yuvarlak yapı, çapları 10 ila 30 metre arasında değişen ve çevresi taş ile örülmüş duvarla çevrelenmiş dairesel bir plandadırlar. Göbekli Tepe’nin iki katmanında da tapınaklarda “T” şeklinde payeler vardır. Göbekli Tepe tapınaklarında bulunan “T” payeler üzerinde onlarca hayvan tasviri yer almaktadır. Payelerin üzerinde kabartma tekniği ile yapılmış 40’ın üzerinde hayvan türü görülmektedir. Genelini memeli hayvanların oluşturduğu türler yanında kuş türleri ve balık da tespit edilmiştir. En fazla görülen yılan, tilki, yaban domuzu ve kuş (ördek, turna, akbaba vb.) gibi hayvanların tasvirleridir. Bunların dışında boğa, boğa başı, aslan, eşek, koyun veya keçi, böcek ve örümcek gibi hayvanların tasvirleri de bulunmaktadır.

Keywords

Göbekli Tepe, Tapınak, Paye, Yılan

Animal Depictionns From Gobekli Tepe

Abstract

Gobekli Tepe, located near the village of Karaharabe (Orencik), 20 km northeast of Sanlıurfa, is a megalithic structure built on a mound of limestone rocks about 200-300 m high. It is seen that the temples of Gobekli Tepe were completely covered with soil after a certain period of use. Three layers were identified during the ongoing excavations and these layers were named as layer 1, layer 2 and layer 3. At least 20 monumental circular structures, called temples, seen in these layers have a circular plan ranging from 10 to 30 meters in diameter and surrounded by a stone-built wall. In the center of these structures and embedded in the walls are upright pillars. In both layers of Gobekli Tepe, there are "T" shaped pillars in the temples. There are dozens of animal depictions on the "T" pillars found in Gobekli Tepe temples. There are more than 40 animal species depicted in relief on the pillars. In addition to mammals, bird species and fish were also found. The most common depictions are of animals such as snakes, foxes, wild boars and birds (ducks, cranes, vultures, etc.). There are also depictions of animals such as bulls, bull heads, lions, donkeys, sheep or goats, insects and spiders.

Keywords

Gobekli Tepe, Temple, Stake, Snake, Fox

References

• Aktan, G. (2018). “ÇatalHöyük’te Çıkarılan Boğa Boynuzlarını Anlamdırmada, Antik Dönem Mitolojilerindeki Boğa Figürü”, İdil, Vol.7, Sayı 50: 1221-1228.
• Alp, S. (2002). Hitit Güneşi, Tübitak Yayınları, Ankara.
• Armutak, A. (2002). “Doğu ve Batı Mitolojilerinde Hayvan Motifi”. İstanbul Üniversitesi Vetenir Fak. Dergisi 28, 2002, 411-427
• Benz, M. & Bauer, J. (2015). “On Scorpions, Birds and Snakes—Evidence for Shamanism in Northern Mesopotamia duringthe Early Holocene”, Journal of Ritual Studies, Vol. 29, No. 2: 1-23.
• Black, J. & Green, A. (1992), Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia, The British Museum Press, London.
• Black, J. & Green, A. (2003). Mezopotamya Mitolojisi Sözlüğü Tanrılar, İfritler, Semboller, Aram Yayıncılık, İstanbul.
• Braidwood, R. J. (2008) Tarihöncesi İnsanları, (Çev. B. Altınok), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Campbell, S. (1995). İlkel Mitolojisi, Tanrı’nın Maskeleri, Çev. Kudret Emiroğlu, İmge Kitapevi, İstanbul.
• Cirlot, J. E. (1971). A Dictionary of Symbols, (Çev. Jack Sage), Routledge & Kegan Paul Publisher, London.
• Cline, E. H. (2015). “Göbekli Tepe: Genesis of the Gods”, The Temple of the Watchers and the Discovery of Eden by ANDREW COLLINS, American Antiquity, Vol. 80, No. 3,2015, 620-621.
• Collins, A. (2017). Göbekli Tepe ve Tanrıların Doğuşu, Çev. Leyla Tonguç Basmacı, Alfa Yayınları, İstanbul.
• Curry, A. (2008). “Seeking the roots of ritual”, Science, 319: 278-280
• Çambel, H. & Braidwood, J. R. (1980). “İstanbul ve Chicago Üniversiteleri Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları Karma Projesi: 1963-1972 Çalışmalarına Toplu Bakış”, Prehistoric Research in Southeastern Anatolia, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1-64.
• Çelik, B. (2000). “A New Early Neolithic Settlement: Karahan Tepe”, Neo-Lithics 2-3/00: 6-8.
• Çelik, B. (2011). “Karahan Tepe: A New Cultural Centre İn The Urfa Area İn Turkey”, Documenta Praehistorica (38), 2011, 241-253
• Çelik, B. (2016). “Yeni Buluntular Işığında Seramiksiz Neolitik Dönem Erkek Figürleri”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 17: 3-16.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Demirci, K. (2013). Eski Mezopotamya Dinlerine Giriş, Ayışığı Kitapları, İstanbul.
• Dietrich, O. & Notroff, J. (2016). “A Decorated Bone ‘Spatula’ from Göbekli Tepe. On the Pitfalls of Iconographic Interpretations of Ea rly Neolithic Art”, Neo-Lithics 2: 22-31.
• Doğan, İ. B. (2008). Tarih Öncesinde Ticaret ve Değiş Tokuş, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Drury, N. (1996). Şamanizm (çev. Erkan Şimşek), Okyanus Yayıncılık, İstanbul.
• Eğinli, A. T. & Nazlı, A. K. (2018). “Kültürün Koruyucu Gücü: Kültürel Semboller”, Egemia 2: 56-74
• El-Hannawy, H. K. (2011). “Scorpions in Ancient Egypt”, Euscorpius, Occasional Publications in Scorpiology, No.119, (Ed.) V. Fet, Marshall University, Huntington, 1-12
• Eliade, M. (2003). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi: Taş Devrinden Eleusis Mysteria’larına, (Çev. A. Berkay), Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Eliade, M. (2005), Dinler Tarihi, (Çev. Mustafa Ünal), Serhat Kitapevi, Konya.
• Eliade, M. (2009), Dinler Tarihine Giriş, (Çev. Lale Arslan), Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Erhat, A. (1993). Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul,
• Ertem, H. (1965). Boğazköy Metinlerine Göre Hititler Devri Anadolu’sunun Faunası, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• Eyuboğlu, İ. Z. (1981). Anadolu Uygarlığı, Der Yayınları. İstanbul
• Florioti, H. H. D. (2013). “Eski Mezopotamya’da Kehanet Olgusuna Genel Bir Bakış”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl 6, S. XV: 23-42.
• Foster, B. R. (2007), Mesopotamia”, A Handbook of Ancient Religions, (Ed. John R. Hinnells ), Cambridge University Press, Cambridge.
• Gabriel, R. A. (2012). Man and Wound in the Ancient World, A History of Military Medicine from Sumer to the Fall of Constantinople, Potomac Books, Wahington, D. C.
• Gabriel, R. A. & Metz, K. S. (1992). A Short History The Evolution of Warfare and Weapons, Strategic Studies institute U.S. Army War College Carlisle Barracks, Pennsylvania.
• Göler, M. E. (2016). Anadolu’nun ilk tapınağı: Göbekli Tepe, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Grimal, P. (1997). Mitoloji Sözlüğü, (Çev. S. Tamgüç), Sosyal Yayınlar, İstanbul.
• Hançerlioğlu, O. (1975). Dünya İnançları Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Hauptmann, H. (1999). “Urfa Bölgesi”, M. Ozdoğan (ed. ) Türkiye’de Neoltik Dönem, Arkeoloji ve Sanat, 65–86.
• Hauptmann, H. (1999a). “The Urfa region. In The Neolithic in Turkey: the cradle of civilization, new dis coveries”, M. Özdoğan and N. Başgelen, eds. Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Istanbul, 65-86.
• Himmetoğlu, M. F. (2018). “Neolitik Dönem ve Eski Çağ Anadolu’sunda Kutsal Boğa ve Fırtına Tanrısı İlişkisinin Kökeni Hakkında Yeni Değerlendirmeler”, Tarih Okulu Dergisi, Sayı XXXIII: 1-21.
• Karakaş, M. (2009). Urfa’nın Kültür ve İnançlar Serüveni, Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Karul, N. (2021). “Buried Buildings at Pre-Pottery Neolithic Karahantepe”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, Yıl: 2021, Sayı 82: 21-31.
• Karul, N. (2022). “Karahantepe Çalışmalarına Genel Bir Bakış”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 169: 1-8.
• Kılıç, Y. & Turgut, M, (2016). “Eski Anadolu’da Bucrania Kültü ve Bu Kültün Günümüz Bozkırına Yansımaları”, Selçuk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Uluslararası Sempozyum Geçmişten Günümüze Bozkır Bildiri Kitabı, Selçuk Üniversitesi, Konya, 773-790.
• Kınal, F. (1987). Eski Mezopotamya Tarihi, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Kınal, F. (1998). Eski Anadolu Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Köksal Schmidt, Ç. & Schmidt, K. (2010). “The Göbekli Tepe: Totem Pole“, A First Discussion of an Autumn 2010 Discovery (PPN, Southeastern Turkey)”, NEO-LITHICS 1/10 The Newsletter of Southwest Asian Neolithic Research Special Topic on Conlict and Warfare in the Near Eastern Neolithic, 74-76.
• Kramer, S. N. (1990). Tarih Sümer’de Başlar (Çev. Muazzez İlmiye Çığ). Türk Tarih Kurumu Yayınları. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Kromer, B. & K. Schmidt, K. (1998). “Two Radicarbon Dates from Göbekli Tepe, South Eastern Turkey.” Neo-Lithics: A News Letter of Southwestern Asian Lithics Research, 3/98: 8-9.
• Kuzuoğlu, R. (2016). “Eski Asur Kaynaklarında Tanrıça İšhara ve Akrep Sembolü”, Archivum Anatolicum, 10/1: 29-5.
• Lang, C. & Peters, J.- Pöllath, N.- Schmidt, K. and Grupe, G. (2013). “Gazelle behaviour and human presence at early Neolithic Göbekli Tepe, south-east Anatolia”, World Archaeology, Vol. 45, No. 3: 410-429.
• Lichter, C. (2007). “Vor 12000 Jahren in Anatolien”, Archaologie in Deutschland, No. 1: 60-61.
• Mann, C. C. (2019). “The Birth of Religion”, National Geographic 219. 6: 34-59.
• Menez, A. (2003). The Subtle Beats, Snakes from Myth to Medicine, V 4, Taylor-Francis, New York.
• Nemet, N. & Rhea, K. (1998). Daily Lifge in Ancient Mesopotamia, Greenwood Press, London.
• Notroff, J. (2017). “İntroducing: Enclosure H – Welcoming a new memeber to the Göbekli Tepe-family”, TAG: Report.
• Notroff, J. & Dietrich, O. (2019). “But what is it good for? –Experiences in Public Outreachof the Göbekli Tepe Project (DAI)”, Projects: Göbekli Tepe, Hashtag Scicomm: Communicating Archaeology and Cultural Heritage in a post-factual Age, 1-14.
• Notroff, J. & Dietrich, O.- Peters, J.- Pöllath, N.- Köksal-Schmidt, Ç. (2015). “Göbekli Tepe Uygarlığın Doğuşunda Neolitik Şölenlerin İzleri”, Aktüel Arkeoloji Dergisi, Sayı 46: 52-69.
• Örnek, S. V. (1988). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, Gerçek Yayınları, İstanbul. Özcan, E. S. (2014). “Göbekli Tepe”, Bilim Teknik Dergisi 560: 30-39.
• Özdoğan, M. (2015). “Göbekli Tepe’yi Anlamak”, Aktüel Arkeoloji Dergisi 46: 38-51
• Piotrovskiy, B. B. (1965). “Urartu Dini,” Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt. 23, S. 1-2: 37-48
• Sarıkçıoğlu, E. (2011). Din Fenomenolojisi (Dinlerin Mahiyeti ve Tezahür Şekilleri), Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 2. Baskı, Fakülte Kitabevi, Isparta.
• Schmidt, K. (1995). “İnvestigations in the Upper Mesopotamian early Neolithic Göbekli Tepe and Gürcütepe.” Neo-Lithics, 2/95: 9-10.
• Schmidt, K. (1999). K. Schmidt, “Frühe Tier-und Menschenbilder vom Göbekli Tepe-Kampagnen 1995-1998. Ein kommentierter Katalog der Grossplastik und der Reliefs”, İstanbuler Mitteilungen 49: 5-25.
• Schmidt, K. (2000). “Göbekli Tepe, Souheastern Turkey: A Priliminary Report on the 1995-1999 Excavations.” Poleorient, Vol. 26, No.1: 45-54.
• Schmidt, K. (2000a). “Zuerst kam der Tempel, dann die Stadr. Vorlaufiger Bericht zu den Grabungen am Göbekli Tepe und am Gürcütepe 1995-1999.” İstanbuler Mitteliungen, 50: 7-41.
• Schmidt, K. (2002b). “Göbekli Tepe.” ArkeoAtlas1, Yazısız Zamanlar, 24-34.
• Schmidt, K. (2004). “FrühNeolitische Zeichen Von Göbekli Tepe.” TÜBAAR, VII: 93-119.
• Schmidt, K. (2007). Taş Çağı Avcılarının Gizemli Kutsal Alanı Göbekli Tepe, En Eski Tapınağı Yapanlar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Schmidt, K. (2007a). “Göbekli Tepe”, (Eds: M. Özdoğan-N. Başgelen). Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı-Türkiye’de Neolitik Dönem-Yeni Kazılar, Yeni Bulgular, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 115-129.
• Schmidt, K. (2007b). “Göbekli Tepe Kazısı 2006 Yılı Raporu”, 29. Kazı Sonuçları Toplantısı, Kocaeli, 417-428. Schmidt, k. (2007c). Göbekli Tepe, 12.000 Yıl Önce Uygarlığın Anadolu’dan Avrupa’ya Yolculuğunun Başlangıcı, Neolitik Dönem, YKY, İstanbul.
• Schmidt, K. (2009). “Göbekli Tepe Kazısı 2008 Yılı Raporu”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı, Denizli, 241-264.
• Schmidt, K. (2010). “Göbekli Tepe-the Stone Age Sanctuaries. New results of ongoing excavations with a special focus on sculptures and high reliefs”. Documenta Praehistorica XXXVII: 239-256.
• Schmidt, K. (2011). “Göbekli Tepe Kazısı 2010 Yılı Raporu”, 32. Kazı Sonuçları Toplantısı, Malatya, 319-340.
• Schmidt, K. (2012a). “Göbekli Tepe Kazısı 2011 Yılı Raporu”, 34. Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Cilt, 79-90.
• Sepici, L. (2013). Anadolu’da Keşfedilen Dünya’nın İlk Mabedi Göbekli Tepe, Sınır Ötesi Yayınları.
• Solecki, R. L. (1977). “Predatory Bird Rituals at Zawi Chemi Shanidar”, Sumer 33 (1-2): 42-47.
• Strbon, Antik Anadolu Coğrafyası, (Geographia: XIIXIII-XIV) Çev. Adnan Pekman, İstanbul, 1993
• Wilkinson, K. (2011). Kökenleri ve Anlamlarıyla Semboller ve İşaretler Binlerce Yıllık Görsel bir Yolculuk, Alfa Yayınları, İstanbul.
• Werness, H. B. (2006). The Continuum Encyclopedia of Animal Symbolism in Art, The Continuum International Publishing Group, New York.
• Wossink, A. (2009). Challenging climate change, Competition and cooperation among pastoralists and agriculturalists in northern Mesopotamia (c. 3000-1600 bc), Leiden University, the Netherlands.
• van Buren, E. D. (1939). The Fauna of Ancient Mesopotamia as Represented in Art, Analecta Orientalia, Commentationes Scientificae De Rebus Orientis Antiqui-18, Roma.
• Yalçın, T. (2011). Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem’de Yukarı Mezopotamya’da Küçük Taş Eserler, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Konya.
• Yılmaz, O. & Ertuğrul, E. (2011). “Eşeğin (Equus asinus) Evcilleştirilmesi”, Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Dergisi, 1 (3): 111-115.