Sûfîlerin Yol Âdâbından Âdâb-ı Muâşeret’e Bir Yolculuk Denemesi (Marmaravî’nin Hurde-i tarikat Adlı Eseri Örneği)

Year 2023, Issue: TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI, 1 - 21, 30.10.2023

Mahmut Ulu

https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1328533

Abstract

Bu çalışma, Ahmed Şemseddin Marmaravî’nin Hurde-i tarîkat adlı eseri temel alınmak suretiyle tasavvufî çevrelerin yol âdâplarının toplumsal düzlemde bir karşılığının olması gerektiği düşüncesine dayanmaktadır. Daha açık bir ifadeyle tarikatların dışa dönük usul ve esaslarının toplum hayatında uygulanabilirliğini irdelemek amacına dönüktür. İslam’ın düşünce, anlayış ve yaşayış yönleri bakımından derûnî tarafını ifade eden tasavvufun usul ve esasları itibarıyla sadece tarikat ve tekke çevrelerine ait bir husus olarak kalmaması gerektiği bu düşünceyi somut davranışlara dönüştürmeyi gerekli kılmaktadır. Asıl gayesi iyi insan (insan-ı kâmil) ve bu insanlardan müteşekkil ahlaklı toplum meydana getirmek olan tasavvuf, sadece geçmişte ya da belli zümrelerin elinde kalmış bir düşünce ve amel sistemi olarak görülmemelidir. Böyle bir bakış, tasavvufun gerek çıkış gerekse süreç boyunca öncelediği amaçlarını heder etmek anlamına gelecektir. Bu anlamda tasavvufun maksadına uygun olan hedeflerinin günümüze taşınması ve günlük hayatın içinde etkin olması bu kadim geleneğin amacına hizmet etmesi bakımından önem arzetmektedir. İşte bu çalışma bir görevi de ahaliyi irşad etmek suretiyle topluma nizam vermek olan sûfîlerin ortaya koydukları ve yaşadıkları dönemde pratik hayata aksettirdikleri günlük hayatın bir parçası olan usul ve esasların tarihin geride bıraktığı zamanlarında kalan bir ütopya olarak algılanmasının bir nebze önüne geçmek için yapılmış bir yollar yakınlaştırması denemesidir.

Keywords

Tasvvuf, Sufi, Ahmed Şemseddin Marmaravî, Hurde-i tarîkat, Âdâb-ı muâşeret

An Essay on a Journey from the Way of the Sufis to the Manners of the Way (Example of Marmaravi’s Hurda al-tarikat)

Abstract

This study is based on the idea that the road manners of sufi circles should have a social equivalent, based on Ahmed Sams al-din Marmaravi’s work Hurda al-tarikat. To put it more clearly, it is aimed at examining the applicability of the outward looking methods and principles of the sects in the life of society. Sufism, whose main purpose is to create a good human being and a moral society composed of these people, should not be seen as a system of thought and action that remained only in the past or in the hands of certain groups. Such a view would mean destroying the aims of sufism that were prioritized both in the beginning and throughout the process. In this sense, it is important that the goals of sufism, which are suitable for its purpose, are carried to the present day and that it is effective in daily life, in terms of serving the purpose of this ancient tradition. Here, this study is a way of preventing the perception of the principles and procedures, which are a part of daily life, which are a part of daily life, which the sufis, whose duty is to give order to the society by guiding the people, were perceived as a utopia left behind in the times of history zoom experiment.

Keywords

Sufizm, Sufi, Ahmed Sams al-din Marmaravi, Hurda al-tarikat, Social manners.

References

• Arpaguş, S., & Baydar, K. B. (2017). Tasavvuf’ta Âdâb ve Erkân Risâleleri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 15(30), 285-315.
• Bandırmalızâde, A. M. (1306). Mir’atü‘t-Turuk. Celil Efendi Matbaası.
• Bursalı, M. N. (2013). Adâb-ı Muaşeret. Çelik Yayınevi.
• Bursalı, M. T. E. (t.y.). Osmanlı Müellifleri (A. F. Yavuz & İ. Özen, Çev.; 1-2). Meral Yayınları.
• Çağrıcı, M. (1994). Edep. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 10, ss. 412-414). TDV Yayınları.
• Çelik, C. (2010). Değişim Sürecinde Türk Aile Yapısı ve Din Paradigmatik Anlam ve İşlev Farklılaşması. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 8, 25-35.
• Ebşihî, Ş. M. b. A. (1992). Mustatraf fi Külli Fenn Mustazraf (1-2). el-Mektebetü’l-Âlemî.
• Eraydın, S. (2001). Tasavvuf ve Tarikatler. İFAV.
• Eren, S. (2007). Toplumsal Norm, Ahlak ve Din. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11(2), 289-316.
• Gudde, A. E. (2015). İslam’da Âdâb-ı Muâşeret (H. Atalay, Çev.). Muallim Neşriyat.
• Güler, S. (2010). Türk Mutfak Kültürü ve Yeme İçme Alışkanlıkları. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26, 24-30.
• Harîrîzâde, M. K. (t.y.). Tibyânü Vesâʾili’l-Hakâik fî Beyâni Selâsili’t-Tarâ’ik (İbrahim Efendi). Süleymaniye Kütüphanesi.
• Hucvirî, A. B. O. C. (2020). Keşfü’l-Mahcûb (Hakikat Bilgisi) (S. Uludağ, Çev.; 7. bs). Dergâh Yayınları. İbn Manzûr, E.-F. C. M. b. M. b. A. E. (1994). Lisânu’l-Arab (1-15). Dâr-ı Sâdır.
• İmam Gazzâlî. (1989). İhyâu’ Ulûmi'd-Dîn (A. Serdaroğlu, Çev.; C. 2). Bedir Yayınevi.
• Kuşeyrî, A. (2014). Er-Risâle (Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi) (S. Uludağ, Çev.; 7. bs). Dergâh Yayınları. Marmaravî, A. Ş. (t.y.-a). Câmiu’l-Esrâr (Hacı Mahmud Efendi). Süleymaniye Kütüphanesi.
• Marmaravî, A. Ş. (t.y.-b). El-Mukaddimetü’s-Sâliha (Hacı Mahmud Efendi). Süleymaniye Kütüphanesi.
• Marmaravî, A. Ş. (t.y.-c). Hurde-i Tarîkat (Hekimoğlu Ali Paşa). Süleymaniye Kütüphanesi.
• Mâverdî, E.-H. A. b. M. b. H. el-Basrî. (2006). Edebü’d-Dünyâ ve’d-Dîn (Din ve Dünya Edebi) (S. Kip, Çev.). İlkadım Yayınları.
• Muhâsibî, H. (2020). Er-Riâye (H. Küçük & Ş. Filiz, Çev.; 6. bs). İnsan Yayınları.
• Ögke, A. (2016). Yiğitbaşı Velî Ahmed Şemseddîn-i Marmaravî Hz.’ne Göre Davranış Usûlü, Âdâb ve Erkânı. Bakü’den Balkanlar’a Halvetîlik Sempozyumu II -Ohrid- 2016.
• Öngören, R. (2012). Osmanlılar’da Tasavvuf Anadolu’da Sufîler Devlet ve Ulema XV. Yüzyıl (3. bs). İz Yayıncılık. Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Sâmi, Ş. (2021). Kâmûs-ı Türkî. Yeditepe Yayınevi.
• Serrâc, E. N. et-Tûsî. (2016). El-Lüma’ (İslâm Tasavvufu) (H. K. Yılmaz, Çev.). Erkam Yayınları.
• Sühreverdî, E. H. Ş. Ö. (1990). Avârifu’l-Maârif (Tasavvufun Esasları) (H. K. Yılmaz & İ. Gündüz, Çev.). Vefa Yayıncılık.
• Sühreverdî, E.-N. (2014). Âdâbü’l-Mürîdîn (Yol Ahlâkı) (S. Gökbulut, Çev.). Büyüyen Ay Yayınları.
• Sülemî, E. A. (2021). Cevâmiu Âdâbi’s-Sûfiyye (Sûfîlerin Edepleri) (C. Aydın, Çev.; 3. bs). Sufî Kitap.
• Sünbülî, M. S. (1312). Esmâr-ı Esrâr. Cemal Efendi Matbaası.
• Şeker, M. (1981). Hz. Muhammed’in Adâb-ı Muâşereti. Diyanet Dergisi, Hicret Özel Sayısı.
• Taşköprülüzâde, İ. E.-H. A. (2007). Eş-Şakâiku’n-Nu’maniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye (Osmanlı Bilginleri) (M. Tan, Çev.). İz Yayıncılık.
• Toprak, A. (2019). Türk Kültüründe Misafirperverlik ve Sofra Açmak/Sofra Çekmek (Samsun Örneği). Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 4/7, 74-81.
• Ulu, M. (2022). Osmanlı Toplumunda Halvetîlik ve Halvetîler IX/XV. Asır. Berikan Yayınları.
• Ulu, M. (2023). Er-Riâye li-Hukûkillâh Bağlamında Bir Mütekebbir Âlim Portresi. Türkiye İlahiyat Araştırmalar Dergisi, 7(1), 77-97.
• Uludağ, S. (1994). Edep. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 10, ss. 414-415). TDV Yayınları.
• Vassâf, O. H. (2006). Sefîne-i Evliyâ (M. Akkuş & A. Yılmaz, Çev.; 1-5). Kitabevi Yayınları.
• Vicdâni, S. (1995). Tomâr-ı Turûk-u ‘Aliyye (İ. Gündüz, Çev.). Enderun Kitabevi.
• Yücel, E., & Arslantürk, G. (2019). “Kendini Unutmak”: Psikoloji Araştırmalarında Tevazu. Psikoloji Çalışmaları - Studies in Psychology, 39(1), 209-243.