500 Yıl Gizemini Koruyan Türk Kırmızı’sının Sırrı Çözüldü

Year 2025, Volume: 11 Issue: 21, 1 - 7, 26.06.2025

Recep Karadağ

Abstract

Türk Kırmızısı, Türklerin dünya literatürüne kazandırdıkları en önemli kelimelerden biridir. Kökboya (Rubia tinctorum L.) ve mazı gomalağı (Quercus infectoria) kullanılarak pamuklu kumaşlara uygulanan özel bir boyama yöntemidir. 16. yüzyıldan itibaren dünya çapında ün kazanan bu renk, ustalar tarafından titizlikle uygulanan gizli reçeteleriyle bilinir. Ancak, bu boyama yönteminin tam olarak nasıl yapıldığına dair yazılı kaynaklarda şifreli bilgiler bulunmakta olup, hiçbir reçete orijinal Türk Kırmızısı rengini elde edebilmiş değildi. 1746 yılında Avrupa'ya yayılan bu teknik, sanayi casusluğu ve gizli yöntemlerle öğrenilmeye çalışılmıştır. Boyama reçetesini yalnızca boyacı ustalarının bildiği bir sır olarak da süre gitmiştir. Yıllar süren araştırmalar ve analizler sonucunda, Türk Kültür Vakfı'nın desteğiyle, Topkapı Sarayı Müzesi ve Glasgow Üniversitesi arşivlerinde yapılan incelemelerle Türk Kırmızı’sının gerçek reçetesi yeniden keşfedilmiştir. Bu reçete, geleneksel boyama yöntemlerinin yanı sıra endüstriyel boyama uygulamalarına da uyarlanarak Türk Tekstil sektörüne sunulmuştur.

Keywords

Türk Kırmızısı , Tekstil , Patent , Kökboya

"The secret of Turkey Red, which has preserved its mystery for 500 years, has been solved"

Abstract

Turkish Red (Turkey Red) is one of the most important terms that the Turks have contributed to world literature. It is a special dyeing method applied to cotton fabrics using root dye (Rubia tinctorum L.). This color, which gained worldwide fame since the 16th century, is known for its secret recipes meticulously applied by master craftsmen. However, the exact method of this dyeing process remains shrouded in mystery, with written sources containing encrypted information, and no recipe has been able to achieve the original Turkish Red color. In 1746, this technique spread to Europe, and efforts were made to learn it through industrial espionage and secret methods. The recipe for dyeing has remained a secret known only to master dyers. After years of research and analysis, with the support of the Turkish Cultural Foundation, the real recipe for Turkish Red was rediscovered through investigations conducted in the Topkapi Palace Museum and the archives of the University of Glasgow. This recipe has been adapted for industrial dyeing applications in addition to traditional dyeing methods and has been presented to the Turkish textile industry.

Keywords

Turkey Red , Textile , patent , madder

References

• Cardon, D. 2007. Natural Dyes. London, United Kingdom: Archetype Publications Ltd.
• Karadag, R. 2016. A natural dyeing method for obtaining Turkey red color, Dyes in History and Archaeology , 5-8 October 2016, Pisa, İtalya (https://scibec.dcci.unipi. it/archivio/dha35/programme.html )
• Karadag, R. 2007. Doğal boyamacilik. Kültür ve Turizm Bakanligi, Geleneksel El Sanatları ve Magazalar Isletme Müdürlügü Yayınları, ed. T. C. Ankara. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanligi.
• Karadag, R.and Dolen, E. (2007). Reexamination of Turkey red, Annali di Chimica: Journal of Analytical, Environmental and Cultural Heritage Chemistry.
• Wertz J. H., Quye A., France D., Natural or synthetic? The identification of anthraquinone dyes on historical Turkey red by UHPLC-PDA analysis, Dyes in History and Archaeology , 5-8 October 2016, Pisa, İtalya(https://scibec.dcci.unipi.it/archivio/ dha35/programme.html )
• Turkish Cultural Foundation Web Sayfası; http://www.turkishculturalfoundation.org Dr. Yalçın Ayaslı Kişisel Web Sayfası; https:// www.yalcinayasli.net/tr.html
• Kültürel Miras ve Doğal Boya Laboratuvarı Web Sitesi https://www.tcfdatu.org/tr