KAZAK HALKININ SÖZEL OLMAYAN İLETİŞİM MODELİNİN ÖZELLİKLERİ

Yıl 2021, Sayı: 106, 44 - 57, 30.06.2021

рамиля бердалиева

Öz

Bu makalede Kazaklar’a ait sözsüz iletişim modelinin unsurları incelenmiştir. Kazak Türkçesinin mantalitesi, ahlak kuralları, yasak im ve işaretleriyle birlikte yalnız Kazak kültürüne has “lakuna”(ses boşluğu) im ve işaretler gibi başlıca özellikleri kapsayan bir sözsüz iletişim modeli verilmiştir. Rusça ve Kazak Türkçesindeki sözsüz araçların araştırılması sonucunda bir uluslararası işaret dilinin bulunmadığı; sözsüz iletişimde millî özelliklerin her zaman sözlü iletişimle beraber aktarılabildiği belirtilmiştir. Makalede sadece Kazak Türkçesine ait bazı sözsüz unsurlar izah edilmiştir. Sözsüz araçların araştırılması sonucunda başka kültürlerde alternatif yasak im ve işaretlerin mevcut olmadığı ispat edilmiştir. Sözsüz iletişimde, belirli işaretler veya hareketler, ahlak kuralları çerçevesinde yasak olarak kabul edilir. Millî unsurları taşıyan birkaç im ve işaret, yalnızca Kazak kültürüne has bir anlama sahiptir. Kazak Türkçesinde bulunan im ile işaretler birikiminin sosyal yaşam tarafından belirlendiği ve sadece Kazak Türkçesi konuşan topluluğa ait olduğu kinetik bir olgu halinde açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sözel olmayan model, Lakunize bileşen, Jestler-gerçekler, Jestler - tabu, Ulusal Kültür, Sözel olmayan araçların sözlüğü, Zihniyet

FEATURES OF NON-VERBAL COMMUNICATION MODEL OF THE KAZAKH PEOPLE

Öz

The article examines the components of the non-verbal communication model of the Kazakh people. The author has established a non-verbal model of the Kazakh language, the main feature of which is the presence of a lacunated component containing etiquette norms of behavior, taboo gestures, as well as gestures-realities that take place only in the Kazakh language culture. Based on the analysis of the non-verbal means of the Russian and Kazakh languages included in the dictionaries of non-verbal means, it was revealed that there is no "international" sign language, the non-verbal language is always national as verbal speech. The article describes a number of non-verbal components that are inherent only in the Kazakh language. The results of the analysis of non-verbal means showed that there are no alternative substitution options for taboo gestures. The etiquette norm of nonverbal behavior is the knowledge of cultural prohibitions on the use of a particular gesture, i.e. gestures-taboos. National specifics are more clearly expressed in ritual gestures-taboos that make sense only in this culture. As for the system of gestures in the Kazakh language, it is socially determined and is inherent only in this language community, i.e. the sign language is given as the kinesics of people of a particular nation.

Anahtar Kelimeler

Non-verbal model, Lacunated component, Gestures-realities, Gestures-taboos, National culture, Vocabulary of non-verbal means

ОСОБЕННОСТИ НЕВЕРБАЛЬНОЙ МОДЕЛИ ОБЩЕНИЯ КАЗАХСКОГО НАРОДА

Öz

В статье рассматриваются компоненты невербальной модели общения казахского народа. Автором установлена невербальная модель казахского языка, главной особенностью которой является наличие лакунизированного компонента, содержащего в себе этикетные нормы поведения, жесты-табу, а также жесты-реалии, имеющие место только в казахской языковой культуре. На основе анализа невербальных средств русского и казахского языков, включенных в словари невербальных средств, выявлено, что не существует «международного» языка жестов, невербальный язык всегда национален как и вербальная речь. В статье описан целый ряд невербальных компонентов, которые присущи только казахскому языку. Результаты проведенного анализа невербальных средств показали, что в отношении жестов-табу не существуют альтернативных вариантов замены. Этикетной нормой невербального поведения является знание налагаемых культурой запретов на использование того или иного жеста, т.е. жестов-табу. Национальная специфика ярче выражена в ритуальных жестах-табу, которые имеют смысл только лишь в данной культуре. Что касается системы жестов в казахском языке, то она социально обусловлена и присуща лишь данному языковому сообществу, т.е. язык жестов дается как кинесика людей конкретной нации.

Anahtar Kelimeler

Невербальная модель, Лакунизированный компонент, Жесты-реалии, Жесты- табу, Национальная культура, Словарь невербальных средств, Менталитет

ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ВЕРБАЛЬДЫ ЕМЕС ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС МОДЕЛІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Öz

Мақалада қазақ халқының бейвербалды қарым-қатынас моделінің компоненттері қарастырылған. Қазақ тілінің бейвербалды коммуникация моделінің басты ерекшелігі – ұлттық мінез-құлық, этикет нормалары, тыйым салынған ым-ишараларды, сондай-ақ тек қазақ мәдениетіне тән ым-ишараттарды қамтитын лакунатталған компоненттің болуы. Бейвербалды құралдардың сөздіктеріне енген қазақ және орыс тілдерінің бейвербалды құралдарын талдау негізінде «халықаралық» ымдау тілі жоқ екендігі, бейвербалды коммуникация әрқашан вербалды коммуникациямен бірге ұлттық ерекшеліктер жайында ақпарат беретіні анықталды. Мақалада тек қазақ тіліне ғана тән бірқатар бейвербалды компоненттер сипатталған. Бейвербалды құралдарды талдау нәтижесінде тыйым салынған ым-ишаралардың басқа халықтардың мәдениетінде балама нұсқалары жоқ екендігі дәлелденген. Бейвербалды мінез-құлықтың этикет нормасы белгілі бір ым-ишараны немесе қимылды қолдануға тыйым салу болып табылады. Бірнеше ұлттық ерекшеліктері бар ым-ишаралар тек қазақ мәдениетіне тән мағынаға ие. Қазақ тіліндегі ым-ишара жүйесі әлеуметтік тұрғыдан анықталған және тек қазақ тілді қауымдастыққа тән кинесикасы ретінде беріледі.

Anahtar Kelimeler

Бейвербалды коммуникация моделі, Лакунатталған компонент, Ым, Ишара, Тыйым салу, Ұлттық мәдениет, Бейвербалды құралдар, Қазақ менталитеті

Kaynakça

• 1. Самовар П.А. Невербальная интеракция. Инокультурная коммуникация. –Бельмонт, 1985. –312 с.
• 2. Hall E. T. Cultural Misunderstandings: The French, Germans, and Americans. N.Y.: Anchor, 1984. –S.256
• 3. Галичев А.И. Кинесический и проксемический компоненты речевого общения// Дисс. канд…фил.наук. – М., 1987. –189 с.
• 4. Крейдлин Г.Е. Невербальная семиотика: Язык тела и естественный язык. ‒ М.: Новое литературное обозрение, 2004. ‒ 584 с.
• 5. Колесов В.В. Концепт культуры: образ-понятие-символ // Вестник СПбГУ, Серия 2, История, языкознание, литературоведение. –СПб.: 1992. №3. –с. 30–40.
• 6. Туманова А.Б. Языковая картина мира в художественном дискурсе писателя-билингва. Дисс. докт. филол. наук, –Алматы, 2008. –248 с.
• 7. Капанадзе Л.А., Красильникова Е.В. Роль жеста в разговорной речи// См. прилож. в кн.: Русская разговорная речь. –М.: Наука, 1973. –257 с.
• 8. Воробьева Е.И. Содержание и структура понятия «лингвострановедческая компетенция учителя иностранного языка». – Л., 1999. –65 с.
• 9. Момынова Б., Бейсембаева С. Казахско-русский толковый словарь мимики и жестов в казахском языке. –Алматы: Қазақ университеті, 2003. –136 с.
• 10. Момынова Б.К. Лидерлер имиджін қалыптастырудағы бейвербалды элементтер мен бағалауыштың лексикалық рөлі// Тілтаным. – Алматы, 2003. –№ 1. – 14–20 б.
• References 1. Samovar P.A. Neverbal'naya interaktsiya. Inokul'turnaya kommunikatsiya. Bel'mont, 1985. –312 s.
• 2. Hall E. T. Cultural Misunderstandings: The French, Germans, and Americans. N.Y.: Anchor, 1984. –S.256
• 3. Galichev A.I. Kinesicheskiy i proksemicheskiy komponenty rechevogo obshcheniya// Diss. kand. fil.nauk. –M., 1987. –189 s.
• 4. Kreydlin G.Ye. Neverbal'naya semiotika: Yazyk tela i yestestvennyy yazyk. ‒M.: Novoye literaturnoye obozreniye, 2004. ‒ 584 s.
• 5. Kolesov V.V. Kontsept kul'tury: obraz-ponyatiye-simvol // Vestnik SPbGU, Seriya 2, Istoriya, yazykoznaniye, literaturovedeniye. –SPb.: 1992. – №3. –s. 30–40.
• 6. Tumanova A.B. YAzykovaya kartina mira v khudozhestvennom diskurse pisatelya-bilingva. Diss. dokt. filol. nauk, –Almaty, 2008. – 248 s.
• 7. Kapanadze L.A., Krasil'nikova Ye.V. Rol' zhesta v razgovornoy rechi// Sm. prilozh. v kn.: Russkaya razgovornaya rech'. – M.: Nauka, 1973. –257 s.
• 8. Vorob'yeva Ye.I. Soderzhaniye i struktura ponyatiya «lingvostranovedcheskaya kompetentsiya uchitelya inostrannogo yazyka». –L., 1999. –65 s.
• 9. Momynova B., Beysembayeva S. Kazakhsko-russkiy tolkovyy slovar' mimiki i zhestov na kazakhskom yazyke. –Almaty: Kazakˌ universitetí, 2003. –136 s.
• 10. Momynova B.K. Liderler imidzhíníң kˌalyptastyrudaġy beyverbaldy elementter men baġalauyshtyң leksikalykˌ rolí // Tíltanym. –Almaty, 2003. № 1. –14–20 b.