A Comparative Examination of the Consonant /n/ in Some Word-ends and Affix-ends in Sonqur Dialect

Yıl 2020, Sayı: 104, 9 - 31, 25.12.2020

A. Atıcı

Öz

Iranian geography, which hosted various Turk states in the historical period, is an important geography where the Turks continue to live as a fundamental element today. Kazakk, Khorasan, Turkoman, Qashqai, Sonqur, Khalaj and others. Aforementioned Turkish groups are scattered all over Iran. In this distribution, the region where the Turkish population is densest appears to be the northwest of Iran. The Sonqur dialect, which is the subject of the study, is located at the southwestern end of the mentioned region. Since the Sonqur dialect is located in a region where different ethnic groups intersect, it has its own grammatical features. In this study, the Sonqur dialect will be taken into the center and the situation of some word and suffix suffix /n/ consonant will be compared with other neighboring Turkish dialects. Thus, the characteristics that the Sonqur dialect, which shares the same dialect, and other neighboring Turkish dialects are similar and differentiated will be revealed.

Anahtar Kelimeler

Iranian, Iranian Turks, Iran Turkish dialects, Sonqur dialect, Consonant /n/ in word-ends and affix-ends

Сравнительный анализ согласного / н / в конце некоторых слов и окончаний в сунгурском диалекте

Öz

Территория Ирана, где в исторические периоды были созданы различные тюркские государства, по-прежнему остается одной из важнейших территорий, населенных тюркскими народами. Казахи, хорасанские тюрки, туркмены, кашкайцы, сунгуры, халаджи и др. так называемые тюркские народы разбросаны по всей территории Ирана. С точки зрения распространения тюрков северо-запад Ирана является самым густонаселенным регионом. Сунгурский диалект, который является предметом данного исследования, также расположен на юго-западной части упомянутого региона. Поскольку сунгурский диалект расположен в регионе, где пересекаются различные этнические группы, он проявляет свои грамматические особенности. В данном исследовании, взяв сунгурский диалект за основу, будет сравниваться положение согласного /н/ в конце некоторых слов и окончаний с другими соседними тюркскими диалектами. Таким образом, рассматриваются сходства и различия между сунгурским диалектом и другими соседними тюркскими диалектами, проживающими на той же территории.

Anahtar Kelimeler

Иран, Иранские тюрки, Иранские тюркские диалекты, Сунгурский диалект, Согласный /н/ в конце слова и окончания

Сунгур диалектісіндегі кейбір сөздер мен қосымшалардың соңындағы /н/ дауыссыздарының көрінісі

Öz

Тарихи кезеңдерде әртүрлі түркі мемлекеттері құрылған Иран жері – қазіргі таңда да түркі халықтары өмір сүріп жатқан маңызды территориялардың бірі. Қазақ, хорасан, түркімен, қашқай, сунгур, халач, т.б. түркі қауымдары Иранның әртүрлі аймағына таралған. Таралу кеңістігі бойынша Иранның солтүстік-батысы түркілердің ең көп мекен еткен аймағы саналады. Мақаланың тақырыбына айналып отырған сунгур диалектісі де аталған аймақтың оңтүстік-батысына тән. Сунгур диалектісі әртүрлі этникалық топтардың араласып отырған аймағында орналасқандықтан өзіне тән тілдік ерекшеліктері бар. Бұл мақалада сунгур диалектісі орталық ретінде алынып, кейбір сөздер мен қосымшалардың соңындағы /н/ дауыстысына қатысты құбылыстар көрші түркі диалектілеріндегі ерекшеліктермен салыстырылады. Осылайша бір территорияда мекен ететін сунгур диалектілері мен басқа да көрші диалектілердің ұқсастықтары, өзіндік ерекшеліктері қарастырылады.

Anahtar Kelimeler

Иран, Иран түркілері, Ирандағы түркі диалектілері, Сунгур диалектісі, Сөз және қосымша соңындағы /н/ дауыссызы

SUNGUR DİYALEKTİNDE BAZI KELİME VE EKLERİN SONUNDAKİ /N/ ÜNSÜZÜ ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME

Öz

Tarihsel dönemde çeşitli Türk devletlerine ev sahipliği yapmış olan İran coğrafyası günümüzde de Türklerin yaygın olarak yaşamaya devam ettiği önemli bir coğrafyadır. Kazak, Horasan, Türkmen, Kaşkay, Sungur, Halaç vd. olarak adlandırılan Türk grupları İran’ın dört bir yanına dağılmış durumdadır. Bu dağılımda Türk nüfusunun en yoğun olduğu bölge İran’ın kuzeybatısı olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmaya konu olan Sungur diyalekti de zikredilen bölgenin güneybatı ucunda yer almaktadır. Sungur diyalekti farklı etnik grupların kesiştiği bir bölgede yer alması sebebiyle de kendine has dil bilgisel özellikler göstermektedir. Bu çalışmada da Sungur diyalekti merkeze alınarak bazı kelime ve ek sonu /n/ ünsüzünün durumu diğer komşu Türk diyalektleriyle karşılaştırılacaktır. Böylece aynı ağız coğrafyasını paylaşan Sungur diyalekti ile diğer komşu Türk diyalektlerinin benzeştiği ve farklılaştığı özellikler ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İran, İran Türkleri, İran Türk Diyalektleri, Sungur Diyalekti

Kaynakça

• 1. Şahit, B., "İran'da Resmi Bir Araştırmaya Göre İran Türkleri'nin Nüfus Dağılımı", https://www.turkyurduhaber.org/kose-yazisi/201/iranda-resmi-bir-arastirmaya-gore-iran-turklerinin-nufus-dagilimi.html (Erişim Tarihi: 19.03.2017).
• 2. Blaga, R., İran Halkları El Kitabı, Yeni Zamanlar Dağıtım. 1997.
• 3. Saray, M., Türk-İran İlişkileri, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. 1999.
• 4. Sarrafi, A., R., "İran Türklerinin Dili ve Fokloru", Varlık (114-3). 1999.
• 5. Sarrafi, A., R., "İran'da Türklerin Coğrafya ve Ahali Sayısı", Dilmaç (2). 2005
• 6. Albayrak, R., Türklerin İranı -Yakın Gelecek-, Ankara: Berikan Yayınevi. 2013
• 7. Güldiken, K., "İran'da Yaşayan 33 Milyon Türkü Düşününüz", Azerbaycan (322). 1998
• 8. Çehregani, M., A., "Hedefimiz Milli Kültürümüze Sahip Çıkmak", 2023 (14). 2002
• 9. Atıcı, A., Sungur Türkçesi, Konya: Eğitim Yayınevi. 2015
• 10. Doğan, T., Urmiye Ağızları, Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. 2010
• 11. Rezaeı, M., İran-Zencan Bölgesi, Kaydar ve Yöresi Ağızları, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. 2015
• 12. Atıcı, A., Lalecin Türkçesi, Çanakkale: Paradigma Akademi. 2018
• 13. Doğan, T., Tilimhan Divanı (Orta İran Türk Ağzı) Giriş-İnceleme-Metin-Dizin, Ankara: Akçağ Yayınları. 2020
• 14. Karini, J., Erdebil İli ve Ağızları, Ankara: Gazi Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi. 2009