KLASIK TÜRK ŞIIRINDE DEĞERLER EĞITIMI BAĞLAMINDA “DEDIKODU”: HAYRIYYE VE LUTFIYYE ÖRNEKLERI

Yıl 2020, Sayı: 102, 59 - 77, 26.08.2020

D. Özder

Öz

Değer, bir toplumun büyük bir kısmı tarafından benimsenen her türlü duygu, düşünce, ilke ve inançlar bütünüdür. Bir milleti diğerlerinden farklı kılan en temel unsur, o milletin sahip olduğu değerlerdir. Milletler, kendi varlıklarını idame ettirebilmek için sahip olduğu değerleri korumak ve nesilden nesile aktarmak mecburiyetindedir. Ancak küreselleşme ile günümüz toplumlarının maddi ve manevi değerlerinde tahribatlar oluşmuştur. Değerlerde meydana gelen tahribatı ve toplumsal çözülmeyi engelleme isteği değerler eğitimine olan ihtiyacı doğurmuş, değerlerin nasıl korunacağı ve aktarılacağına yönelik çalışmalar yapılmıştır. Yapılan çalışmalar neticesinde, edebî eserlerin öğretici üslubundan ve zengin içeriğinden yararlanmak, değerlerin korunması ve aktarılmasında etkili bir yöntem olarak kabul görmüştür. Nâbî’nin Hayriyye’si ile Sümbülzâde Vehbî’nin Lutfiyye’si Türk kültür tarihinin çocuk eğitimi ve edebiyatı alanındaki ilk eserlerinden sayılmaktadır. Bu çalışmada yaygınlaşması durumunda toplumu ayakta tutan manevi değerlerde yıkıma yol açan “dedikodu/gıybet” kavramının Hayriyye ve Lutfiyye’de hangi görüş ve telkinlerle ele alındığı değerler eğitimi açısından incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Değerler Eğitimi, Klasik Türk Şiiri, Dedikodu, Hayriyye, Lutfiyye.

“RUMOUR” IN TERMS OF VALUES EDUCATION IN CLASSICAL TURKISH POETRY: SAMPLES OF HAYRIYYE AND LUTFIYYE

Öz

Value is a whole of emotions, ideas, principles and cults which are adopted by the community. Values are the most fundemental factor of being a nation and the nation’s values make it unique. Nations have to convey the values to the future generations in order to continue their existence. However, globalization causes some material and non-material damage on nations’ values. The communities need to prevent this damage; therefore they have to study on how they can save and transmit their values. As a consequence of these studies, literary works are approved as an educational element due to their didactic quality and rich content in order to conserve and transfer the values. Hayriyye by Nabi and Lutfiyye by Sümbülzade Vehbi are counted as the first pieces of child education and literature in Turkısh cultural history. In this study “rumour” which is very devastating for community’s non-material values, and how Hayriyye and Lutfiyye discuss rumour, is analysed in terms of value education.

Anahtar Kelimeler

Values Education, Classical Turkish Poetry, Rumour, Hayriyye, Lutfiyye.

"СПЛЕТНИ-ЗЛОСЛОВИЯ” С ТОЧКИ ЗРЕНИЯ ВОСПИТАНИЯ ЦЕННОСТЕЙ В КЛАССИЧЕСКОЙ ТУРЕЦКОЙ ПОЭЗИИ: НА ПРИМЕРЕ ХАЙРИЕ И ЛЮТФИЕ

Öz

Ценность – это совокупность эмоций, идей, принципов и культов, которые принимаются обществом. Ценности – это самый фундаментальный фактор существования нации, а также делают ее уникальной. Нации должны передать эти ценности будущим поколениям, чтобы продолжить свое существование. Однако глобализация нанесла ущерб материальным и моральным ценностям сегодняшних обществ. Стремление предотвратить разрушение и социальное растворение ценностей создало потребность в воспитании ценностей, и были проведены исследования о том, как защитить и передать ценности. В результате проведенных исследований литературные произведения утверждаются в качестве образовательного элемента благодаря своему дидактическому качеству и богатому содержанию с целью сохранения и передачи ценностей. «Хайрие» Наби и «Лютфие» Сумбулзаде Вехби считаются одними из первых произведений по истории турецкой культуры в области детского образования и литературы. В данном исследовании в контексте воспитания ценностей обсуждаются взгляды и предложения относительно концепции «сплетен / злословия», которая, если она получит широкое распространение, приведет к разрушению моральных ценностей, поддерживающих жизнь общества, на примере таких произведений как Хайрие и Лютфие.

Anahtar Kelimeler

Ценности, Воспитание Ценностей, Классическая турецкая поэзия, Сплетни / злословия, Хайрие

КЛАССИКАЛЫҚ ТҮРІК ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ ҚҰНДЫЛЫҚТАР ТӘРБИЕСІ АЯСЫНДА ҒАЙБАТ-ӨСЕК: ХАЙРИЕ ЖӘНЕ ЛҮТФИЕ ҮЛГІЛЕРІ НЕГІЗІНДЕ

Öz

Құндылықтар – бұл қоғамның үлкен бөлігі қабылдаған барлық эмоциялардың, ойлардың, принциптер мен сенімдердің жиынтығы. Әр қандай ұлтты басқалардан ерекшелендіретін ең негізгі элемент – сол ұлттың құндылықтары. Кез келген ұлт өзінің құндылықтарын қорғауға және олардың тіршілігін сақтауға әрі оны ұрпақтан-ұрпаққа жеткізуге міндетті. Алайда қазіргі жаһандану кезеңі қоғамдағы материалдық және моральдық құндылықтарға нұқсан келтіруде. Сондықтан құндылықтардың жойылуына және әлеуметтік тұрғыдағы кедергілерге жол бермес үшін құндылықтарға деген қажеттілікті арттырып, оларды қорғап, кейінгі ұрпаққа жеткізу жолдары бойынша зерттеулер жүргізілуде. Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде әдеби шығармалардың тағылымдық сипатын сақтап, оның мазмұнынан пайдаланып, кейінгі ұрпаққа жеткізу мақсатында тиімді әдіс-тәсілдер қабылдануда. Бұл мақалада қоғамда кең өріс алған әрі адамгершілік құндылықтардың жойылуына себеп болған ғайбат-өсек ұғымы тәрбиелік тұрғыда қарастырылып, балалар әдебиеті мен білім беру саласындағы алғашқы еңбектердің бірі ретінде саналатын Хайрие мен Лүтфиедегі көзқарастар мен ұсыныстар аясында талқылаған.

Anahtar Kelimeler

Құндылық, Құндылықтар тәрбиесі, Классикалық түрік поэзиясы, Өсек, Хайрие, Лүтфие.

Kaynakça

• 1. Şener, H., “Hayriyye-i Nâbî’de Aktarılan Değerler”, Turkish Studies, 2013, Volume 8/1 Winter, pp. 2501–2524.
• 2. Hökelekli, H., “Modern Eğitimde Yeni Bir Paradigma: Değerler Eğitimi”, Eğitime Bakış Eğitim-Öğretim ve Bilim Araştırmaları Dergisi, 2010, S. 18, ss. 4–9.
• 3. Uludağ, E., “Lâmi’î Çelebi’nin Salâmân u Absâl Mesnevîsinde Aktarılan Değerler”, ESTAD Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2019, C.2, ss. 250–278.
• 4. Karatay, H., “Karakter Eğitiminde Edebi Eserlerin Kullanımı”, Turkısh Studies, 2011, Volume 6/1 Winter, pp. 1439–1454.
• 5. Bacanlı, H., “Değer, Değer Midir?” Eğitime Bakış Eğitim-Öğretim ve Bilim Araştırmaları Dergisi, 2011, S. 19, ss. 18–21.
• 6. TDK Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 2011.
• 7. Ulusoy, K. ve Dilmaç B., Değerler Eğitimi, Ankara: Pegem Akademi Yayınları. 2016.
• 8. Kaymakcan, R., “Değer Kavramı ve Gençlerin Dini Değerleri”, Eğitime Bakış Eğitim-Öğretim ve Bilim Araştırmaları Dergisi, 2010, S. 18, ss. 10–15.
• 9. Genç, S. Z., “Değerler: Temel Kavramlar”. Karakter ve Değer Eğitimi Farklı Bakışlar- Örnek Etkinlikler, S. Z. Genç, A. Beldağ (Ed.), ss. 3–16, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. 2019.
• 10. Erdem, A. R., “Üniversite Kültüründe Önemli Bir Unsur: Değerler”, Değerler Eğitimi Dergisi, 2003, C. 1, S. 4, ss. 55–72.
• 11. Dilmaç, B. ve Seki T., “Değerler Eğitimi”, Eğitimde Pozitif Psikoloji Uygulamaları, B. Ergüner Tekinalp ve Ş. Işık Terzi (Ed.), ss. 405–427. Ankara: Pegem AkademiYayıncılık. 2015.
• 12. Mahiroğulları, A., “Küreselleşmenin Kültürel Değerler Üzerine Etkisi”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 2005, S. 50, ss. 1275–1288.
• 13. Çapçıoğlu, İ. ve Çapçıoğlu F., “Popüler Kültürün Metalaştırdığı Değerlerimizi Nasıl Yeniden İnşa Edelim”, İnsani Değerlerin Yeniden İnşası Uluslararası Sempozyumu, 19-21 Haziran 2014, Erzurum, C. III, ss. 21–29.
• 14. Güneş, F., “Değerler Eğitiminde Yaklaşım ve Modeller”, Eğitimde Gelecek Arayışları: Dünden Bugüne Türkiye’de Beceri, Ahlak Ve Değerler Eğitimi Uluslararası Sempozyumu, 16-18 Nisan 2015, Bartın, ss.1–20.
• 15. Ersoy, F., “Türk Eğitim ve Kültür Tarihinde Değer Eğitimi”, Karakter ve Değer Eğitimi Farklı Bakışlar- Örnek Etkinlikler, S. Z. Genç ve A. Beldağ (Ed.), ss. 172–188, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. 2019.
• 16. Bayram, Y., “Değerler Eğitiminde Unutulmuş Bir Değer: Divan Şiiri ve Kültürü”, II. Uluslararası Değerler ve Eğitimi Sempozyumu, İstanbul: Dem Yayınları, 2012, ss. 1–28.
• 17. Tuğlacı, P., Okyanus Ansiklopedik Sözlük, C. II. İstanbul: Cem Yayınevi. 1971.
• 18. Mehmed Bahâeddin, Yeni Türkçe Lûgat, Abdülkadir Hayber (Haz.), Ankara: Akçağ Yayınları. 2011.
• 19. Çağbayır, Y., Ötüken Türkçe Sözlük, C. I, İstanbul: Ötüken Neşriyat. 2007.
• 20. Çağırıcı, M., “Gıybet”, İslâm Ansiklopedisi, C. 14, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996, ss. 63–64.
• 21. Çağırıcı, M., “Nemîme”, İslâm Ansiklopedisi, C. 32, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006, s. 553.
• 22. Çaylı, E. “Popüler Bir Tecrübe / Tahakküm ve Direnişin Aracı Olarak Dedikodu: Türkiye Televizyonlarında Dedikodunun Söylemsel Analizi”, Hacettepe Üniversitesi Dergisi, 2008, S. 11/2, ss. 9–40.
• 23. Kırkkılıç, A., “Oğullara Öğütler Nâbî’nin Hayriyesi ve Sümbülzâde Vehbî’nin Lütfiyesi”, Şair Nâbî Sempozyumu, 13-15 Kasım 2009, Şanlıurfa, ss. 395–430.
• 24. Bilkan, A. F., “Hayriyye”, İslâm Ansiklopedisi, C. 17, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998, ss. 65–66.
• 25. Bilgin, A., “Lutfiyye”, İslâm Ansiklopedisi, C. 27, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003, ss. 236–237.
• 26. Şimşek, A.,“Hümeze Suresi’nde Ahlâkî Yozlaşma Unsurları”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015, S. 43, ss. 240–258.
• 27. Kasapoğlu, A. “Kur’an’da “Gıybet” Olgusu- Bir Davranım Bozukluğu Olarak Dedikodu ve Korunma Yolları”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2006, C. XI, S. 2, ss. 51–70.
• 28. Aydeniz, N., Şair Nâbî’den Öğütler (Hayriyye Üzerine Bir Değerlendirme), İstanbul: Hiperlink Yayınları. 2018.
• 29. Yazır, Elmalılı M. H., Hak Dini Kur’an Dili Tefsiri, Ankara: Akçağ Yayınları. 2018.
• 30. Canan, İ., Hadis Ansiklopedisi Kütüb-i Sitte ve Şerhi, C. XII, Ankara: Akçağ Yayınları. 2009.
• 31. Beyzadeoğlu S. A., Sünbülzâde Vehbî Lutfiyye, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. 2004.
• 32. İmam Gazali, Dil Belası, M. H. Öner (Terc.), İstanbul: Semerkand Yayınları. 2010.
• İnternet Kaynakları 1. Kaplan, M., Nâbî Hayriyye, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı web sitesinden 15.05.2020 tarihinde https://ekitap.ktb.gov.tr/ adresinden erişildi.
• 2. Kur’an-ı Kerim, Diyanet İşleri Başkanlığı web sitesinden 20.05.2020 tarihinde https://kuran.diyanet.gov.tr/ adresinden erişildi.