NEHCÜ’L-FERÂDÎS’TE HZ. YÛSUF KISSASI

Yıl 2020, Sayı: 101, 21 - 29, 26.06.2020

S. Demirbilek

Öz

Nehcü’l-Ferâdîs Kerderli Mahmut tarafından kaleme alınmıştır. Eser Harezm Türkçesi dönemine aittir. Nehcü’l-Ferâdîs Türk dili tarihi için pek çok yönden önemlidir. Nehcü’l-Ferâdîs, Harezm Türkçesini en iyi yansıtan eser olarak kabul edilmektedir. Onun bir başka özelliği de Türk edebiyatında yazılmış ilk kırk hadis kitabı olmasıdır. Nehcü’l-Ferâdîs’te kısa bir hikâye olarak yer alan Kıssa-i Yûsuf’a akademik çalışmalarda pek değinilmemiştir. Bilindiği üzere Türk edebiyatında yazılmış ilk Kıssa-i Yûsuf, Rabgûzî’ye ait olan Kısasü’l-Enbiyâ adlı eserin içindedir. Bu eser Harezm Türkçesi ile kaleme alınmış ilk eserdir. Nehcü’l-Ferâdîs’te bulunan kısa Kıssa-i Yûsuf ise, aynı zamanda Türk edebiyatında bilinen en eski ikinci Kıssa-i Yûsuf’tur. Bu kıssa, eserin dördüncü bölümünün ikinci faslı olan “Allah’tan uzaklaştıran ameller” faslında geçmektedir. Bu çalışmada Nehcü’l- Ferâdîs’te geçen Kıssa-i Yûsuf tanıtılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Nehcü’l-Ferâdîs, Kıssa-i Yûsuf, Kısasü’l-Enbiyâ, Yûsuf u Züleyha, Zina.

THE STORY OF THE PROPHET YÛSUF IN NEHCÜ'L-FERÂDÎS

Öz

Nehcü'l- Ferâdîs was written by Kerderli Mahmut. The work is one of the works of Harezm Turkish period. The work is important for the history of the Turkish language in many ways. Nehcü'l- Ferâdîs is accepted as the work that reflects Harezm Turkish best. Another feature of it is that it is the first forty hadith book written in Turkish literature. There is a short story named as Kıssa-i Yûsuf in Nehcü'l- Ferâdîs, which is not mentioned much in academic studies. Another important aspect of Nehcü'l- Ferâdîs is that it contains Kıssa-i Yusuf. As it is known, the first piece written in Turkish literature is Kısas-ı Enbiya by Yusuf Rabguzi. This work was also written in Harezm Turkish. This work is the oldest known work written in Harezm Turkish. There is a short Kıssa-i Yûsuf in Nehcü'l- Ferâdîs. This story is the second oldest Kıssa-i Yûsuf known in Turkish literature. It takes places in the second chapter of the fourth part of the work, the deeds that move away from Allah. In this study, we focused on the introduction of Kıssa-I Yusuf in Nehcü'l- Feradis.

Anahtar Kelimeler

Nehcü, Kıssa-i Yusuf, Kısasü’l- Enbiyâ, Yusuf u Züleyha, Adultery.

ИСТОРИЯ ПРОРОКА ЮСУФА НА «НАХЖУЛЬ ФАРАДИСЕ»

Öz

«Нахжул Фарадис» является одним из самых сложных наследий Махмуда Булгари (Махмуд бин Гали, Махмуд Кердери). С точки зрения языка работа восходит к хорезмскому тюркскому периоду. Эта работа очень важна для истории турецкого языка. «Нахжул Фарадис» написанный Махмудом Кердером, является одним из самых красивых произведений с изображением хорезмского турецкого языка. Еще одной особенностью этого является то, что это первые сорок книг хадисов в турецкой литературе. Одним из неисследованных и неоткрытых аспектов «Нахжул Фарадис» является предмет «Кисса-и Юсуфа» (Qissa Yusuf). Общеизвестно, что первый «Кисса-и Юсуф» в турецкой литературе был в произведении Рабгузи «Кисасул-анбия». Эта работа была также написана на хорезмийском турецком языке и была самой старой работой этого языка. Рассказ «Кисса-и Юсуф» в «Нахжул фарадис» является вторым старейшим «Кисса-и Юсуф» в турецкой литературе. В общем, эта тема упоминается во второй главе четвертой части работы «Деяния, отворачивающиеся от Бога». Это исследование посвящено знакомству с коротким «Кисса-и Юсуф» в творчестве «Нахжула Фарадиса» в мире науки.

Anahtar Kelimeler

«Нахжул Фарадис», «Кисса-и Юсуф», «Кисас-и Анбия», «Юсуф у Зулейха», Прелюбодеяния.

«НАХЖУЛ ФАРАДИСТЕГІ» ХАЗІРЕТІ ЖҮСІП ҚЫССАСЫ

Öz

«Нахжул Фарадис» – Махмуд Булғаридің (Махмұд бин Ғали, Махмуд Кердери) аса күрделі мұрасының бірі. Шығарма тілдік ерекшелігі жағынан Хорезм түрікшесі дәуіріне тұспа-тұс келеді. Аталған шығарманың түрік тілінің тарихы үшін маңызы өте зор. Махмуд Кердері жазған «Нахжул Фарадис» Хорезм түрікшесін бейнелейтін ең керемет туындылардың қатарынан орын алады. Оның тағы бір ерекшелігі түрік әдебиетіндегі алғашқы қырық хадис кітап болуында. «Нахжул Фарадис» шығармасында қарастырылмаған және ашылмаған бір тұсы ретінде қысқаша берілген «Қысса-и Юсуф» (Қысса Жүсіп) тақырыбын атауға болады. Ал түрік әдебиетінде жазылған алғашқы «Кысса-и Юсуф» Рабғузиге тиесілі «Қисасул-Әнбия» атты еңбекте екені көпшілікке белгілі. Бұл еңбек те Хорезм түрікшесінде жазылған, сондай-ақ осы тіл ерекшелігіне тиесілі ең көне туынды. «Нахжул Фарадис» шығармасындағы қысқаша берілген «Қысса-и Юсуф» қыссасы түрік әдебиетіндегі екінші көне «Қысса-и Юсуф» болып есептеледі. Аталған тақырып шығарманың төртінші бөлімінің екінші «Алладан алыстататын амалдар» атты тарауында айтылған. Жалпы, зерттеуде «Нахжул Фарадис» шығармасында орын алған қысқаша «Қысса-и Юсуф» тақырыбының ғылым әлеміне танылуына баса назар аударылады.

Anahtar Kelimeler

«Нахжул Фарадис», «Кисса-и Юсуф», «Қисасул-Әнбия», «Юсуф у Зүлейха», Зина.

Kaynakça

• 1. Akar, A. Türk Dili Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları. 2018.
• 2. Köprülü, M. Fuat. Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları. 2004.
• 3. Eckmann, J. Nehcü’l-Ferādīs. Uştmaḫlarnıng Açuq Yolı. (Cennetlerin Açık Yolu). I. Metin. II. Tıpkı Basım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 1998.
• 4. Ata, A. Nehcü’l-Ferādīs. Uştmaḫlarnıng Açuḳ Yolı. Cennetlerin Açık Yolu. III. Dizin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 1998.
• 5. Acar, E. Eski Anadolu Türkçesine ait Bir Nehcü’l-Ferādīs. (Giriş-Metin-Tıpkıbasım) I. Ankara: Gazi Kitapevi Yayınları.
• 6. Yazır, H. Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Meâli. İstanbul: Merve Yayınları. 2002.
• 7. Ata, A. Nāsırü’d-dīn bin Burhānü’d-dīn Rabġūzī. Kısasü’l-Enbiyâ. (Peygamber Kıssaları). I. Giriş-Metin-Tıpkıbasm. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 1997.
• 8. Cin, A. Türk Edebiyatında İlk Yûsuf u Züleyhâ Hikâyesi. Ali’nin Kıssa-yı Yûsuf’u. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 2011.
• 9. Yıldız, O. Yûsuf u Zelîhâ. (Destân-ı Yûsuf). Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler. Ankara: Akçağ Yayınları. 2008.
• 10. Eminoğlu, E. Şeyyâd Hamza. Destân-ı Yûsuf. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. 2008.
• 11. Demirci, Ü. Ö. – Korkmaz, Ş. Şeyyâd Hamza. Yûsuf u Zelîhâ. İstanbul: Kaknüs Yayınları. 2008.
• 12. Taş, İ. Şeyyâd Hamza. Yûsuf u Zelîhâ. [Gramer-Metin-Çeviri-Notlar-Sözlük-Dizin-Tıpkıbaskı]. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 2019.
• 13. Karahan, L. Erzurumlu Darîr. Kıssa-i Yûsuf. Yûsuf u Züleyhâ. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 1994.
• 14. Alper, M. Mehmet bin Pûlâd’ın “Terceme-i Yûsuf u Züleyhâ” Adlı Eserinin Ses ve Biçim Yapısı. Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora tezi. 2011.
• 15. Kuzubaş, M. Kıssa-i Yûsuf u Zelîhâ. Oflu Bilâl Efendi. İstanbul: Karadeniz Dergisi Yayınları. 2010.
• 16. Köktürk, Ş. Halil Oğlu Ali’nin Yusuf ile Züleyha Hikayesi. Ankara: Merdiven Yayınları. 2017.
• 17. Aktan, B. Nehcü’l Ferâdîs. Cennetlerin Açık Yolu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara 2017.