ТАРИХИ, ТІЛДІК ДЕРЕКТЕР НЕГІЗІНДЕ АЛТЫН ОРДАНЫҢ БҮГІНГІ МҰРАГЕРІН АНЫҚТАУ МӘСЕЛЕСІ

M. Sabyr; T. Akhmetov

Research Article

TARİHİ VE DİLSEL VERİLERE DAYANARAK ALTIN ORDU'NUN MİRASÇISI MESELESİ

Year 2019, Issue: 94, 72 - 82, 25.04.2019

M. Sabyr T. Akhmetov

Abstract

Makale, Altınordu’nun gerçek mirasçısının tespitini ve bu önemli sorunun analizini ele almaktadır. Bilindiği gibi, Altınordu devleti, Kazak etnosunun oluşumunda ve gelişiminde büyük rol oynamıştır. Kazakistan Cumhuriyetinin Cumhurbaşkanı N.A. Nazarbayev, dört yıl önce yapılan bir röportajda, devletin köklerinin Hunlardan, Uysunlara, Türklerden Altınordu’ya kadar uzandığını belirtmişti. Ayrıca, cumhurbaşkanı, Kazak Hanlığının köklerinin Altınordu'dan geldiğini de söylemişti. Yazarlara göre, sadece tarihsel değil, aynı zamanda dilsel ve edebi faktörler bu konunun açıklanmasında önemli bir rol oynamaktadır. Geçmişten günümüze atalarımızın izleri dile yansımıştır. Yazarlar, Kazak Türkçesinin kökenini Altınordu döneminde yazılmış olan eserlerin diline dayandırmaktadırlar. Altınordu dönemine ait yazılı eserlerin incelenmesinin, modern Kazak Türkçesiyle doğrudan ilgili olduğu sonucuna varılmaktadır. Makalede, Altınordu döneminin mirası, modern Kazak Türkçesi ve tarihte değişmeyen etnokültürel sürekliliği analiz edilmiştir. Çağdaş Kazak Türkçesindeki ifadelerin çoğu Altınordu döneminde oluşmuştur. Yazarlar, Kazakların antik Kıpçaklar ve Altınordu'nun gerçek mirasçıları olduğu sonucuna varmaktadırlar.

Keywords

Altın Ordu, Yazılı anıtlar, Kıpçaklar, Kazaklar, Mirasçı, Dil, Edebiyat

References

1. Аджи М. Полынь Половецкого поля. –М.: Новости, 2000. –210 с.
2. Аджи М. Кипчаки. Древняя история тюрков и Великой степи. ¬-М.: Новости, 1999. –230 с.
3. Малов С. Е. Памятники древнетюркской письменности Монголии и Киргизии. – М.-Л.: Изд. АН СССР, 1995. –260 с.
4. Кумеков Б.Е. Арабские и персидские источники по историй кыпчаков VІІІ-XІV в.в. –Алма-Ата: Наука, 1987. –160 с.
5. Агаджанов С.Т. К этнической истории огузов Средней Азии и Казахстана // Проблемы современной тюркологии. –Алма-Ата, 1980. –С. 35-37.
6. Кляшторный С.Т. Кыпчаки в рунических памятниках // Сб. Тюркология. –Л.: Наука, 1986. –С. 53-60.
7. Ахинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекого Казахстана. –Алматы: Гылым, 1995. –294 с.
8. Наджип Э.Н. Тюркоязычный памятник XІV века “Гулистан” Сейфа Сараи и его язык. – Алматы: Наука, 1975. –Ч. 1. –208 с.
9. Мелиоранский П.М. Араб филолог о турецком языке. –СПб., 1900. –200 с.
10. Қайдаров А.Т. Қазақ тілінің өзекті мәселелері. –Алматы, 1998. –303 б.
11. Зайончковский А. К изучению средневековых памятников тюркской письменности (XІ-XVІ вв) // Вопросы языкознания. –1967. –N 6. –С. 10-14.
12. Құрышжанов Ә., Ибатов А. Ежелгі түркі жазба ескерткіштері жайында // Қазақ әдеби тілінің қалыптасу тарихы мен даму жолдары. –Алматы: Ғылым, 1981. – 97-124 бб.

ТАРИХИ, ТІЛДІК ДЕРЕКТЕР НЕГІЗІНДЕ АЛТЫН ОРДАНЫҢ БҮГІНГІ МҰРАГЕРІН АНЫҚТАУ МӘСЕЛЕСІ

Year 2019, Issue: 94, 72 - 82, 25.04.2019

M. Sabyr T. Akhmetov

Abstract

Мақала қазіргі таңда өзекті мәселенің бірі Алтын Орданың бүгінгі мұрагері кім деген сұрақты талқылауға арналған. Қазақтың біртұтас этнос болып қалыптасуында, өсіп-жетіліп, өркендеуінде Алтын Орда мемлекеті зор рөл атқарғаны белгілі. ҚР тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев мемлекетіміздің түп-тамыры сонау ғұн-үйсін, Түркі дәуірінен бастау алып, Алтын Орда мемлекетіне ұласқанын айта келіп, Қазақ хандығы өз еншісін осы мемлекеттен алғанын ашып айтқан еді. Авторлар осы бір күрделі сұраққа жауап іздеу үшін тек тарихи деректер ғана емес, тілдік және әдеби деректерге де жүгіну керектігін айтып, ұлттың тарихы тілінде сақталады деген тұжырымды ұсынады. Қыпшақ тілдерін, оның ішінде қазақ тілінің тағдырын сөз еткенде орта ғасырларда, Алтын Орда дәуірінде дүниеге келген жазба ескерткіштер тіліне жүгінеді. Қазақ әдебиетінің басты қайнар көзі Алтын Орда дәуірінің жазба мұралары екендігі нақты мысалдармен талданған. Тарихтың қойнауынан үзілмей келе жатқан этномәдени сабақтастық та көрсетілген. Қазіргі қазақ тіліндегі тұрақты тіркестердің дені орта ғасырларда, Алтын Орда дәуірінде қалыптасқан. Байырғы қыпшақтардың, Алтын Орданың мұрагері қазақ жұрты деген пікір толық дәлелденген.

Keywords

Қыпшақ, Қазақ, Мұрагер, Тіл, Алтын Орда, Жазба ескерткіштер

References

1. Аджи М. Полынь Половецкого поля. –М.: Новости, 2000. –210 с.
2. Аджи М. Кипчаки. Древняя история тюрков и Великой степи. ¬-М.: Новости, 1999. –230 с.
3. Малов С. Е. Памятники древнетюркской письменности Монголии и Киргизии. – М.-Л.: Изд. АН СССР, 1995. –260 с.
4. Кумеков Б.Е. Арабские и персидские источники по историй кыпчаков VІІІ-XІV в.в. –Алма-Ата: Наука, 1987. –160 с.
5. Агаджанов С.Т. К этнической истории огузов Средней Азии и Казахстана // Проблемы современной тюркологии. –Алма-Ата, 1980. –С. 35-37.
6. Кляшторный С.Т. Кыпчаки в рунических памятниках // Сб. Тюркология. –Л.: Наука, 1986. –С. 53-60.
7. Ахинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекого Казахстана. –Алматы: Гылым, 1995. –294 с.
8. Наджип Э.Н. Тюркоязычный памятник XІV века “Гулистан” Сейфа Сараи и его язык. – Алматы: Наука, 1975. –Ч. 1. –208 с.
9. Мелиоранский П.М. Араб филолог о турецком языке. –СПб., 1900. –200 с.
10. Қайдаров А.Т. Қазақ тілінің өзекті мәселелері. –Алматы, 1998. –303 б.
11. Зайончковский А. К изучению средневековых памятников тюркской письменности (XІ-XVІ вв) // Вопросы языкознания. –1967. –N 6. –С. 10-14.
12. Құрышжанов Ә., Ибатов А. Ежелгі түркі жазба ескерткіштері жайында // Қазақ әдеби тілінің қалыптасу тарихы мен даму жолдары. –Алматы: Ғылым, 1981. – 97-124 бб.

THE ISSUE OF DETERMINING THE INHERITOR OF THE GOLDEN HORDE BASED ON HISTORICAL AND LINGUISTIC FACTS

Year 2019, Issue: 94, 72 - 82, 25.04.2019

M. Sabyr T. Akhmetov

Abstract

The article is devoted to the analysis of the question of the inheritor of the Golden Horde. According to the authors, the state of the Golden Horde has played a huge role in the development, dawn, and the formation of the Kazakhs as a single ethnos. The first president of Kazakhstan N.Nazarbayev in his speech at Ulytau said that the basis of our statehood originates from the Hun era, later the ancient Turks and the state of the Golden Horde. It is the Kazakh Khanate originates from the state of the Golden Horde. According to the authors of the article, in the disclosure of this issue, not only historical, but also linguistic and literary factors play an important role. The main source of Kazakh literature is written monuments of the Golden Horde era. The article also shows the historical ethnocultural relationship. The study of written monuments of the era of the Golden Horde makes it possible to conclude that they are directly related to the modern Kazakh language. The legacy of the era of the Golden Horde was analyzed in relation to the modern Kazakh language. The authors came to the main conclusion that the Kazakhs are the true heirs of the ancient Kipchaks and the Golden Horde.

Keywords

Golden Horde, Written monuments, Kipchaks, Kazakhs, Inheritor, Language, Literature

References

1. Аджи М. Полынь Половецкого поля. –М.: Новости, 2000. –210 с.
2. Аджи М. Кипчаки. Древняя история тюрков и Великой степи. ¬-М.: Новости, 1999. –230 с.
3. Малов С. Е. Памятники древнетюркской письменности Монголии и Киргизии. – М.-Л.: Изд. АН СССР, 1995. –260 с.
4. Кумеков Б.Е. Арабские и персидские источники по историй кыпчаков VІІІ-XІV в.в. –Алма-Ата: Наука, 1987. –160 с.
5. Агаджанов С.Т. К этнической истории огузов Средней Азии и Казахстана // Проблемы современной тюркологии. –Алма-Ата, 1980. –С. 35-37.
6. Кляшторный С.Т. Кыпчаки в рунических памятниках // Сб. Тюркология. –Л.: Наука, 1986. –С. 53-60.
7. Ахинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекого Казахстана. –Алматы: Гылым, 1995. –294 с.
8. Наджип Э.Н. Тюркоязычный памятник XІV века “Гулистан” Сейфа Сараи и его язык. – Алматы: Наука, 1975. –Ч. 1. –208 с.
9. Мелиоранский П.М. Араб филолог о турецком языке. –СПб., 1900. –200 с.
10. Қайдаров А.Т. Қазақ тілінің өзекті мәселелері. –Алматы, 1998. –303 б.
11. Зайончковский А. К изучению средневековых памятников тюркской письменности (XІ-XVІ вв) // Вопросы языкознания. –1967. –N 6. –С. 10-14.
12. Құрышжанов Ә., Ибатов А. Ежелгі түркі жазба ескерткіштері жайында // Қазақ әдеби тілінің қалыптасу тарихы мен даму жолдары. –Алматы: Ғылым, 1981. – 97-124 бб.

ВОПРОС О ПРЕЕМНИКЕ ЗОЛОТОЙ ОРДЫ НА ОСНОВЕ ИСТОРИЧЕСКИХ И ЯЗЫКОВЫХ ДАННЫХ

Year 2019, Issue: 94, 72 - 82, 25.04.2019

M. Sabyr T. Akhmetov

Abstract

Статья посвящена анализу актуальной проблемы - выявлению истинных наследников Золотой Орды. Как известно, большую роль в становлении и развитии казахского этноса сыграло государство Алтын Орда. Четыре года назад Президент РК Н.А. Назарбаев в интервью у подножия Улытау отметил, что государство берет свои корни с гуннов и уйсуней, начиная с тюркской эпохи до процветания Золотой Орды. Также президент отметил, что Казахское ханство берет свое начало с Золотой Орды. По мнению авторов, в раскрытии данного вопроса важную роль играют не только исторические, но также языковые и литературные факторы. На протяжении всего исторического пути следы наших предков находят свое отражение в языке. Говоря о судьбе кыпчакских языков, в том числе казахского языка в средние века, использовали язык памятников, написанных в эпоху Золотой Орды. Письменные памятники эпохи Золотой Орды напрямую связаны с современным казахским языком. В статье наследие эпохи Золотой Орды было проанализировано в отношении современного казахского языка. Также была проанализирована этнокультурная преемственность, которая остается неизменной в истории. Большинство выражений в современном казахском языке сформировались в средние века, в эпоху Золотой Орды. Авторы пришли к основному выводу, что казахи являются истинными наследниками древних кипчаков и Золотой орды.

Keywords

Золотая Орда, Письменные памятники, Кипчаки, Казахи, Наследник, Язык, Литература

References

1. Аджи М. Полынь Половецкого поля. –М.: Новости, 2000. –210 с.
2. Аджи М. Кипчаки. Древняя история тюрков и Великой степи. ¬-М.: Новости, 1999. –230 с.
3. Малов С. Е. Памятники древнетюркской письменности Монголии и Киргизии. – М.-Л.: Изд. АН СССР, 1995. –260 с.
4. Кумеков Б.Е. Арабские и персидские источники по историй кыпчаков VІІІ-XІV в.в. –Алма-Ата: Наука, 1987. –160 с.
5. Агаджанов С.Т. К этнической истории огузов Средней Азии и Казахстана // Проблемы современной тюркологии. –Алма-Ата, 1980. –С. 35-37.
6. Кляшторный С.Т. Кыпчаки в рунических памятниках // Сб. Тюркология. –Л.: Наука, 1986. –С. 53-60.
7. Ахинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекого Казахстана. –Алматы: Гылым, 1995. –294 с.
8. Наджип Э.Н. Тюркоязычный памятник XІV века “Гулистан” Сейфа Сараи и его язык. – Алматы: Наука, 1975. –Ч. 1. –208 с.
9. Мелиоранский П.М. Араб филолог о турецком языке. –СПб., 1900. –200 с.
10. Қайдаров А.Т. Қазақ тілінің өзекті мәселелері. –Алматы, 1998. –303 б.
11. Зайончковский А. К изучению средневековых памятников тюркской письменности (XІ-XVІ вв) // Вопросы языкознания. –1967. –N 6. –С. 10-14.
12. Құрышжанов Ә., Ибатов А. Ежелгі түркі жазба ескерткіштері жайында // Қазақ әдеби тілінің қалыптасу тарихы мен даму жолдары. –Алматы: Ғылым, 1981. – 97-124 бб.

There are 12 citations in total.

Details

Primary Language	Kazakh
Journal Section	Research Articles
Authors	M. Sabyr This is me T. Akhmetov This is me
Publication Date	April 25, 2019
Published in Issue	Year 2019 Issue: 94

Cite

APA	Sabyr, M., & Akhmetov, T. (2019). ТАРИХИ, ТІЛДІК ДЕРЕКТЕР НЕГІЗІНДЕ АЛТЫН ОРДАНЫҢ БҮГІНГІ МҰРАГЕРІН АНЫҚТАУ МӘСЕЛЕСІ. Türkoloji(94), 72-82.
AMA	Sabyr M, Akhmetov T. ТАРИХИ, ТІЛДІК ДЕРЕКТЕР НЕГІЗІНДЕ АЛТЫН ОРДАНЫҢ БҮГІНГІ МҰРАГЕРІН АНЫҚТАУ МӘСЕЛЕСІ. Türkoloji. April 2019;(94):72-82.
Chicago	Sabyr, M., and T. Akhmetov. “ТАРИХИ, ТІЛДІК ДЕРЕКТЕР НЕГІЗІНДЕ АЛТЫН ОРДАНЫҢ БҮГІНГІ МҰРАГЕРІН АНЫҚТАУ МӘСЕЛЕСІ”. Türkoloji, no. 94 (April 2019): 72-82.
EndNote	Sabyr M, Akhmetov T (April 1, 2019) ТАРИХИ, ТІЛДІК ДЕРЕКТЕР НЕГІЗІНДЕ АЛТЫН ОРДАНЫҢ БҮГІНГІ МҰРАГЕРІН АНЫҚТАУ МӘСЕЛЕСІ. Türkoloji 94 72–82.
IEEE	M. Sabyr and T. Akhmetov, “ТАРИХИ, ТІЛДІК ДЕРЕКТЕР НЕГІЗІНДЕ АЛТЫН ОРДАНЫҢ БҮГІНГІ МҰРАГЕРІН АНЫҚТАУ МӘСЕЛЕСІ”, Türkoloji, no. 94, pp. 72–82, April 2019.
ISNAD	Sabyr, M. - Akhmetov, T. “ТАРИХИ, ТІЛДІК ДЕРЕКТЕР НЕГІЗІНДЕ АЛТЫН ОРДАНЫҢ БҮГІНГІ МҰРАГЕРІН АНЫҚТАУ МӘСЕЛЕСІ”. Türkoloji 94 (April 2019), 72-82.
JAMA	Sabyr M, Akhmetov T. ТАРИХИ, ТІЛДІК ДЕРЕКТЕР НЕГІЗІНДЕ АЛТЫН ОРДАНЫҢ БҮГІНГІ МҰРАГЕРІН АНЫҚТАУ МӘСЕЛЕСІ. Türkoloji. 2019;:72–82.
MLA	Sabyr, M. and T. Akhmetov. “ТАРИХИ, ТІЛДІК ДЕРЕКТЕР НЕГІЗІНДЕ АЛТЫН ОРДАНЫҢ БҮГІНГІ МҰРАГЕРІН АНЫҚТАУ МӘСЕЛЕСІ”. Türkoloji, no. 94, 2019, pp. 72-82.
Vancouver	Sabyr M, Akhmetov T. ТАРИХИ, ТІЛДІК ДЕРЕКТЕР НЕГІЗІНДЕ АЛТЫН ОРДАНЫҢ БҮГІНГІ МҰРАГЕРІН АНЫҚТАУ МӘСЕЛЕСІ. Türkoloji. 2019(94):72-8.

Download Cover Image

Article Files

Full Text