YESEVİ'NİN YOLU VE YARATTIĞI ÖĞRETİ

Yıl 2019, Sayı: 95, 157 - 175, 25.06.2019

T. Ensegenuly S. Tokbolat

Öz

Bu makalede Doğu halkı tarafından eskiden beri tanınan Hoca Ahmet Yesevi'nin "Divan-ı Hikmet" isimli eseri araştırılıp alimin hayatı da incelenmiştir. Makalede ele alınan mesele çok geniş, önemli ve karmaşık olduğu için bu işi tarihi-tipolojik, karşılaştırılmalı bir biçimde ve sentez yaparak kontrol etmenin gerekliliği ele alındı. Bununla birlikte, inceleme konusu dini mesele ve Yesevi ilmi, onun hayattaki yeri olduğu için siyasi-ideolojik açıdan da kısa ve net olarak birkaç bölümde değerlendirmeler yapılmıştır. İlk bölümde ulu alimin hayatı, onun yazdığı "Divan-ı Hikmet" eseriyle karşılaştırılıp tarihi yönüyle incelendi. İkinci bölümde H.A.Yesevi'nin şiirsel eserinin sırları üzerinde durularak bilinmeyen özellikleri açıklandı. Üçüncü bölümde Hoca Ahmet Yesevi ilminin yayılma nedeni, manası, amacı, kıymeti inecelenip özetlendi. Dördüncü bölümde kutsal "Divan-ı Hikmet" kitabının İslam dininin temelini oluşturan Kuran-ı Kerim kadar önemli bir miras olduğu vurgulandı.

Anahtar Kelimeler

Türkistan şehri, Hoca Ahmet Yesevi öğretileri, Divan-ı Hikmet, Türk geleneği

ЯСАУИ ЖОЛЫ, ОЛ ЖАСАҒАН ІЛІМ

Öz

Мақалада Шығыс жұртшылығына ертеден танылған Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикмет» атты қасиетті кітабына зерттеу жасалып, ғұламаның өмір жолы қоса қарастырылған. Мұнда көтерілген мәселе өте ауқымды, маңызы, идеясы күрделі болғандықтан бұл жұмысты тарихи-типологиялық, салыстырмалы және синтездік тұрғыда тексеру қажеттілігі қолға алынды. Сонымен қоса, зерттеу тақырыбының өзегі діни мәселе және содан өрістейтін Ясауи ілімі, оның өмірден алар орны жайында болғандықтан осы зерттеудің нысанасын, саяси-идеялық жолын айқын, анық көрсету үшін бірнеше тараушаға бөліп қарастырылған. Бірінші ретте, ұлы ғұламаның өмір жолы оның жасаған «Диуани хикмет» кітабымен қатар салыстырыла, тарихи негізде тереңдетіле сөз болды. Екінші Ясауи поэзиялық шығармасының жұмбақ құпиясы, ерекшелігі ашылды. Үшінші Қожа Ахмет Ясауи жасаған ілімнің туындау себебі, мәні, мақсаты, құндылығы, өміршеңдігі сараланып, ғылыми түйіндеулер жасалды. Төртінші, қасиетті «Диуани хикмет» кітабы – ислам дінінің негізін қалаған құран тектес екінші асыл мұра екендігі тұжырымдалды.

Anahtar Kelimeler

Түркістан қаласы, Қожа Ахмет Ясауи ілімі, «Диуани хикмет» кітабы, Түркілік дәстүр

TҺE STUDIES OF YASAWI, TҺE PATҺ OF YASAWI

Öz

This article discusses research on Khoja Ahmed Yasawi and his Holy Book "Divani Hikmet" (Divine Wisdom) which is well-known in an ancient Eastern public. The raised issue is very big, important and because of the complexity of the idea, it is necessary to study this work in the historical-typological, comparative and synthesis aspects. Moreover, the subject of the study was devoted to a number of chapters in order to clearly show the subject of this work, the political and ideological path, the religious issue and the teachings of K.A.Yasawi. Firstly, the life of the great thinker was comparable with the book of “Divani Hikmet” as well as deepened on a historical basis. Secondly, the secrets and peculiarities of the poetic work of the poet K.A.Yasawi were revealed. Thirdly, the causes of doctrine, the essence, the purpose, the value, the viability of the doctrine of K.A.Yasawi were differentiated and composed the scientific summary. Fourth, the sacred book "Divani Hikmet" is considered as the second noble heritage of the Quran.

Anahtar Kelimeler

Turkestan city, the doctrine of K.A.Yasawi, the book «Divani Hikmet», Turkish tradition

ПУТЬ ЯСАВИ - ЭТО УЧЕНИЕ, КОТОРОЕ ОН СОЗДАЛ

Öz

В статье обсуждаются исследования священной книги «Дивани хикмет» (Божественная мудрость) Ходжи Ахмеда Ясави, которая была хорошо известна древневосточной публике. Вопросы, исследуемые в статье, имеют важное значение в изучении истории развития тюркских языков, а из-за сложности идеи необходимо изучить эту работу в историко-типологическом, сравнительном и обобщающем аспектах. Кроме того, предмету исследования были посвящены ряд глав, чтобы ясно показать политический и идеологический путь, религиозные взгляды и учение Х.А.Ясави. Во-первых, жизнь великого мыслителя сопоставима с книгой «Дивани хикмет», а также представляет научный интерес в историческом плане. Во-вторых, раскрыты секреты и особенности поэтического творчества поэта Х.А.Ясави. В-третьих, опираясь на основы философского учения Х.А. Ясави, автором выявляется сущность, цель, ценность, жизнеспособность учения К.А.Ясави. В-четвертых, утверждается, что священная книга «Дивани Хикмет» считается вторым благородным наследием Корана.

Anahtar Kelimeler

Город Туркестан, Учение Х.А.Ясави, Книга «Дивани Хикмет», Турецкая традиция

Kaynakça

• 1. Қоңыратбаев Ә. Көне мәдениет жазбалары. Алматы: Қазақ университеті, 1991. 398 б.
• 2. Сүйіншәлиев Х. VІІІ-ХVІІІ ғ. қазақ әдебиеті. Алматы: Мектеп, 1989. 278 б.
• 3. Хикмет жинақ: даналық сыр. Алматы: «Жалын», 1998. 656 б.
• 4. Базар жырау шығармалары. Алматы: Жазушы, 1986. 151 б.
• 5. Қарасақал Ерімбет жырлары.Қазақстан Ғылым академиясынң қолжазба қоры, 487-папка, 8-дәптер.
• 6. Еңсегенұлы Т. Сыр бойы ақын-жыраулары. Алматы: «Білім», 2000, 241 б.
• 7. Бердібай Р. «Діни дастандар тағлымы». // «Заман Қазақстан», 13.08.1993.
• 8. Келімбетов Н. Ежелгі дәуір әдебиеті. Алматы: Атамұра, 2005, 234 б.
• 9. Қайнарбаев Ә. Ұлттық ғылым академиясының орталық кітапханасы 836-папка, 1-9 дәптер.
• 10. Petek E., Dağıstan S. ‘‘Divan-ı Hikmet’in Yeni Bir Nüshası-Kökşetau Nüshası’’, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: Bahar 2017/43, Ankara-Türkiye. 207-233 s.
• 11. Petek E., Dağıstan S. ‘‘Divan-ı Hikmet’in Kökşetau Nüshasının Dili’’, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 63 Eylül 2017, Calal-abad – Kırgızistan. 111-119 s.