BAHAEDDİN ÖZKİŞİ’NIN BALKANLAR VE RUMELİ ÜZERİNE TARİHÎ ROMANLARI: KÖSE KADI VE UÇTAKİ ADAM

Yıl 2019, Sayı: 97, 41 - 67, 25.10.2019

F. Gezgın

Öz

Yazımızda Bahaeddin Özkişi’nin Balkanlar yani Rumeli üzerine yazmış olduğu tarihî romanlarından Köse Kadı ve bu romanın devamı niteliğinde olan Uçtaki Adam romanlarını ele alacağız. Bahattin Özkişi, 1928-1975 yılları arasında yaşadı. Alimler, mutasavvıflar yetiştirmiş bir ailedendi. İstanbul Teknik Üniversitesi’nde Kaynak Atölye Şefi olarak çalıştı. Kozasını sessizce örmüş bir yazardır. Gözlemlediği olayları, hikâyelerinde çok iyi yansıtmıştır. Tarihî romanlarından Köse Kadı 1974’te, Uçtaki Adam 1975’te yayınlandı. Bu romanlarında, Osmanlı’nın Rumeli’deki fütuhatının sosyo-kültürel alt yapısını çok iyi anlatmıştır. İki romanda da, Osmanlı’nın muhteşem büyüklüğe ulaşması, “Kızıl Elma”, “Devlet-i Ebed-müddet”, “İ’la-yı Kelimatullah” ülküsüne tam bağlılıkla ve Türk’ün kurduğu sağlam istihbarat ağının görevini layıkıyla yapması sayesinde gerçekleştiği gözler önüne serilmiştir. İki roman adeta Osmanlı ile Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun istihbarat savaşını ama daha çok Türk tarafının istihbarat savaşını anlatır. Bu sebeple iki romanda da sürekli bir gerilim vardır. Yazar, Türk-Macar kardeşliğinin hür Macaristan için çok lüzumlu olduğunu ustaca işler. Gerçeği kavrayan bazı Macar önde gelenleri, Türk istihbaratıyla birlikte çalışmıştır. Özkişi, insanların fanî, devletin bakî olduğunu işlerken, haksızlıklarla karşılaşmalarına rağmen, küsmeden devleti için ölene kadar fedakârca çalışan ve canlarını fedaya her an hazır idealist Türklerden Köse Kadı, Ali Bey, Murat (Marat), Martali Matyas, Telli Hasan Paşa, Meho Saraylı’yı; Macarlardan da Ahmet (Falfi Tamas), Kont Adam Gall’ı tanıtır. Bu romanlar, Osmanlı’nın serhadlerdeki mücadelesini en iyi anlatan eserlerdir. İki romanda da Osmanlı’nın 600 yıl ayakta kalması askerî üstünlüğünün yanı sıra, kurduğu adaletli yönetimle açıklanmıştır. Bilhassa Köse Kadı’da çok akıcı bir Türkçe ve üslup vardır. İki eser, Türk Edebiyatı’nda o tarihe kadar yazılan- Atsız’ın Bozkurtlar ve Deli Kurt romanları hariç- en iyi tarihî romanlardandır.

Anahtar Kelimeler

Bahaeddin Özkişi, Tarihî roman, Balkanlar, Rumeli, Köse Kadı, Uçtaki Adam

БАХАЕДДИН ӨЗКИШИ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАЛҚАН СОҒЫСЫ ТУРАЛЫ РОМАНДАРЫ KÖSE KADI ЖӘНЕ UÇTAKI ADAM

Öz

Мақалада түрік жазушысы Бахаеддин Өзкишинің «Köse Kadı» және «Uçtaki Adam» тарихи романдарына талдау жасалған. Бахааеддин Өзкиши 1928-1975 жылдар аралығында өмір сүрген, діндар отбасында дүниеге келген. Стамбул техникалық университетінде дәнекерлеу шеберханасының бастығы болып жұмыс істеген. Ол шығармаларында өзі көрген оқиғаларды негізге алып, «Köse Kadı» (1974 ж.), «Uçtaki Adam» (1975 ж.) романдарын жазды. Бұл романдарында ол Осман империясының Балқан елдерімен болған соғыстағы жеңісін, сол кездегі әлеуметтік-мәдени жағдайды суреттейді. Екі роман да Осман империясының негізгі идеясы ¬- «Қызыл алма», «Девлет-и Эбед-мүдет», «Ла Ила-у Келиматулла» идеясын негізге алған және қауіпсіздік комитеті жұмысының арқасында Осман империясының жеткен жетістіктерін баяндайды. Екі романда Осман империясы мен Австрия-Венгрия империясының қауіпсіздік комитеттерінің барлау соғысы, әсіресе түрік тарапының да барлау соғысы сипатталған. Сондықтан екі романда да тұрақты шиеленіс бар. Автор түрік-венгр бауырластығы егемен Венгрия үшін өте қажеттігін шебер суреттеген. Өзкиши романында мемлекет үшін өз өмірлерін құрбан етуге дайын кейіпкерлер ¬– Косе Кади, Әли Бей, Мұрат (Марат), Мартали Матяс, Телли Хасан Паша, Мехо Сарайли, Ахметтің іс-әрекеттерін баяндайды. Екі романда да Осман империясы билік құрған 600 жылда әділеттілікке негізделген қуатты мемлекет болып қалғаны туралы айтады. Әсіресе Көсе Кадыда түрік тілінің көркем стилі бар. Екеуі де түрік әдебиетіндегі тарихи тақырыптағы романдар қатарына жатады.

Anahtar Kelimeler

Б.Өзкиши, Тарихи роман, Балқан түбегі, Köse Kadi, Uçtaki Adam

BAHAEDDIN OZKISI AND BALKANS, HISTORICAL NOVELS ON RUMELI: KOSE KADI AND UCTAKI ADAM

Öz

Herewith we represent two historical novels of Bahaeddin Ozkisi about Balkans and Rumeli: Kose Kadı and Uctaki Adam. The author was born in 1925 and died in 1975. He comes from an educated family that has educated scholars. He has worked as head of the atelier of Technical University of Istanbul. He developed his career gradually and in silence. He has reflected perfectly in his novels the events experienced in real life. Historical novels Kose Kadı and Uctaki Adam were published in 1975. In these novels very meticulously, he depicts the social and cultural context. In both novels he has very resourcefully explained the magnificent achievements of Ottoman Empire such as Kızıl Elma”, “Devlet-i Ebed-muddet”, “I’la-yı Kelimatullah” as he has described his ideals and precise knowledge. Namely in both novels he describes the combat of intelligence service between Ottoman Empire and Austro-Hungarian Empire. Due to this, in both novels we encounter continuous tensions. The author in professional manner has described the importance of Turkish-Hungarian brotherhood for the sake of liberty of Hungary. Particular Hungarian statesman that understood this truth have collaborated with the Turkish intelligence service. Ozkişi presents Turkish idealists Kose Kadı, Ali Bey, Murat (Marat), Martali Matyas, Telli Hasan Paşa, Meho Sarayli and Hungarians Ahmet (Falfi Tamas), Kont Adam Gall as persons aware that people are mortal and the state is immortal, even they come from a community of injustice, still they never turned their back to the state, but willing to give their life for that ideal. These novels, in the best possible way, show the struggle against the enemies. In both of these novels the manner how Ottoman Empire remains as a powerful state not only relying on its army, but on justice as well is revealed . Notably, in Kose Kadı an outstanding language is perfectly used. These two novels are the best historical novels written by then in Turkish literature except for the novels Bozkurtlar and Deli Kurt by Atsız.

Anahtar Kelimeler

Bahaeddin Ozkisi, Historical novels, Balkans, Rumeli, Kose Kadı, Uctaki Adam

БАХАЕДДИН ОЗКИШИ И БАЛКАНЫ, ИСТОРИЧЕСКИЕ РОМАНЫ О РУМЕЛИ: КОСЕ КАДЫ И УЧТАКИ АДАМ

Öz

В данной статье будут рассмотрены Бахаеддин Озкиши и Балканы, то есть исторические романы о Румели, Косе Кады и Учтаки Адам. Бахаеддин Озкиши жил в 1928-1975 годах. Он из образованной семьи, которая практикует суфизм. Работал начальником сварочной мастерской в Стамбульском техническом университете. Свою карьеру он развивал постепенно и в тишине. Он прекрасно отразил в своих романах события, пережитые в реальной жизни. Один из его исторических романов, Косе Кады был опубликован в 1974 г., а Учтаки Адам был опубликован в 1975 г. В этих романах он очень хорошо изобразил социокультурный фон османского завоевания в Румелии. В обоих романах он очень изобретательно объяснил великолепные достижения Османской империи, благодаря идеалам «Кызыл эльма», «Девлет-ибед-мюддет», «Ила-йы келиматулла» и хорошей турецкой разведывательной системе. Два романа описывают разведывательную войну между Османской и Австро-Венгерской империями, но точнее всего разведывательную битву турецкой стороны. В связи с этим в обоих романах мы сталкиваемся с постоянной напряженностью. Автор профессионально описал важность турецко-венгерского братства для свободы Венгрии. Некоторые венгерские государственные деятели, которые поняли эту истину, сотрудничали с турецкой разведкой. Озкиши представляет турецких идеалистов Косе Кады, Али Бея, Мурата (Марата), Мартали Матиаса, Телли Хасана Паша, Мехо Сарайли и венгров Ахмета - как людей, осознающих, что люди смертны, а государство бессмертно, даже если они происходят из сообщества несправедливости, они никогда не отворачиваются от государства, наоборот они готовы отдать свою жизнь за него. В обоих этих романах раскрывается, как Османская империя остается мощным государством на протяжении 600 лет, опирающимся не только на свою армию, но и на справедливость. Примечательно, что в Косе Кады прекрасно используется турецкий язык и стиль. Эти две работы являются одними из лучших исторических романов того периода, когда-либо написанных в турецкой литературе, за исключением романов Атсыза «Бозкуртлар» и «Дели курт».

Anahtar Kelimeler

Б. Озкиши, Исторический роман, Балканы, Румели, Косе Кады, Учтаки Адам

Kaynakça

• 1. Erbay, Nazire; Bahaeddin Özkişi’nin Hayatı, Sanatı ve Eserleri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Ünv. Sos. Bil. Ens. Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Erzurum 2007.
• 2. Özarslan, Ersin; Bahaeddin Özkişi’nin Hayatı, Şahsiyeti ve Eserlerinin Tahlili Üzerine Bir Araştırma, (Basılmamış Lisans Tezi), İstanbul Ünv. Edebiyat Fakültesi, İstanbul 1984.
• 3. Gümüş, Aydın Adnan; Bahaeddin Özkişi’nin Eserlerinin İncelenmesi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla Ünv. Sos. Bil. Ens., Muğla 2006.
• 4. Argunşah, Hülya; “Tarihî Romanın Yükselişi”, Türk Romanı Özel Sayısı, Hece Aylık Edebiyat Dergisi, S. 65/66/67, Mayıs/Haziran/Temmuz 2002, s. 440-449.
• 5. Yılmaz, Umay Selcen; Bahaeddin Özkişi’nin Romanlarının Tematik Yapı Bakımından İncelenmesi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Ünv. Sos. Bil. Ens. Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Elazığ 2006.
• 6. http://06deli duman.blogspot/2009/03/kartaca-yikilsin-roma-senatosunda.html
• 7. www.dr.comçtr/kitap/kose-kadi/BahaeddinOzkisi
• 8. http://www.kuslukta yazarlar.com/yazarlar/Bahaeddin.htm
• 9. Özkişi, Bahaeddin. Köse Kadı, 16. b., Ötüken Yayınları, İstanbul 2015.
• 10. Özkişi, Bahaeddin. Uçtaki Adam, 9. b., Ötüken Yayınları, İstanbul 2014.